خطبه پیامبر اکرم(ص) در فضیلت ماه رمضان; بدبخت کسی است که ماه رمضان از آمرزش خدا محروم شود

وَ فِي کِتَابِ فَضَائِلِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ فِي الْأَمَالِي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ وَ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرَانَ النَّقَّاشِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَّانِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْمُعَاذِيِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْمُکَتِّبِ کُلِّهِمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَطَبَنَا ذَاتَ يَوْمٍ فَقَال :

أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ. شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِي وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ. هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِيهِ مُسْتَجَابٌ.

 فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِيَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ يُوَفِّقَکُمْ لِصِيَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِيمِ.

 وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِيهِ جُوعَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِينِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا يَحِلُّ النَّظَرُ إِلَيْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا يَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَيْهِ أَسْمَاعَکُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ يُتَحَنَّنْ عَلَى أَيْتَامِکُمْ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ ارْفَعُوا إِلَيْهِ أَيْدِيَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ‏ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ يُجِيبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ يُلَبِّيهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ يُعْطِيهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ يَسْتَجِيبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ.

أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ الْمُصَلِّينَ وَ السَّاجِدِينَ وَ أَنْ لَا يُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ. أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِي هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ.

 قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَيْسَ کُلُّنَا يَقْدِرُ عَلَى ذَلِکَ فَقَالَ (ص) اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِي هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزِلُّ فِيهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِي هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ يَمِينُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَيْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِيهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِيهِ يَتِيماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِيهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِيهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّى فِيهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِينَ فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ أَکْثَرَ فِيهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَيَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِيزَانَهُ يَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِينُ وَ مَنْ تَلَا فِيهِ آيَةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِي غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ

أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِي هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا يُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّيرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا يُفَتِّحَهَا عَلَيْکُمْ وَ الشَّيَاطِينَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا يُسَلِّطَهَا عَلَيْکُمْ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقُمْتُ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ (وسائل ‏الشيعة، ج: 10 ص : 314)

ثُمَّ بَکَى فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا يُبْکِيکَ فَقَالَ يَا عَلِيُّ أَبْکِي لِمَا يَسْتَحِلُّ مِنْکَ فِي هَذَا الشَّهْرِ کَأَنِّي بِکَ وَ أَنْتَ تُصَلِّي لِرَبِّکَ وَ قَدِ انْبَعَثَ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ شَقِيقُ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ فَضَرَبَکَ ضَرْبَةً عَلَى قَرْنِکَ فَخَضَبَ مِنْهَا لِحْيَتَکَ.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه‌السلام) فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ ذَلِکَ فِي سَلَامَةٍ مِنْ دِينِي فَقَالَ (ع)  فِي سَلَامَةٍ مِنْ دِينِکَ.  ثُمَّ قَالَ يَا عَلِيُّ مَنْ قَتَلَکَ فَقَدْ قَتَلَنِي وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِي وَ مَنْ سَبَّکَ فَقَدْ سَبَّنِي لِأَنَّکَ مِنِّي کَنَفْسِي رُوحُکَ مِنْ رُوحِي وَ طِينَتُکَ مِنْ طِينَتِي إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى خَلَقَنِي وَ إِيَّاکَ وَ اصْطَفَانِي وَ إِيَّاکَ وَ اخْتَارَنِي لِلنُّبُوَّةِ وَ اخْتَارَکَ لِلْإِمَامَةِ وَ مَنْ أَنْکَرَ إِمَامَتَکَ فَقَدْ أَنْکَرَ نُبُوَّتِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَصِيِّي وَ أَبُو وُلْدِي وَ زَوْجُ ابْنَتِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ مَوْتِي أَمْرُکَ أَمْرِي وَ نَهْيُکَ نَهْيِي أُقْسِمُ بِالَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ جَعَلَنِي خَيْرَ الْبَرِيَّةِ إِنَّکَ لَحُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَمِينُهُ عَلَى سِرِّهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى عِبَادِهِ  (بحارالأنوار ج : 93 ص : 35)

امام رضا(ع) به روایت از پدرش علی‌ بن‌ ابیطالب(ع) از آخرین جمعه از ماه شعبان یکی از سال‌های پربرکت رسالت نبی اکرم خبر داده است که پیامبر در جمع پیروانش خدا را حمد و ثنا گفت و سپس فرمود: «اى مردم! همانا ماه خدا ، همراه با برکت و رحمت و آمرزش ، به شما روى آورده است؛ ماهى که نزد خدا برترینِ ماه هاست و روزهایش برترینِ روزها، شب‌هایش برترینِ شبها و ساعاتش برترینِ ساعات است. ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شده اید و از شایستگانِ کرامت الهى قرار داده شده اید. نفس‌هایتان در آن، تسبیح است، خوابتان در آن، عبادت، عملتان در آن، پذیرفته و دعایتان در آن، مورد اجابت است. پس با نیت‌هاى راست و دل‌هاى پاک، از پروردگارتان بخواهید تا براى روزه دارىِ آن و تلاوت کتاب خویش، توفیقتان دهد. چرا که بدبخت، کسى است که در این ماه بزرگ، از آمرزش الهى محروم بماند.

با گرسنگى و تشنگى خود در این ماه، گرسنگى و تشنگىِ روز قیامت را یاد کنید. به نیازمندان و بینوایانتان صدقه بدهید. به بزرگان خود احترام و بر کوچک‌هایتان ترحم و به بستگانتان نیکى کنید. زبانتان را نگه دارید. چشم‌هایتان را از آنچه نگاه به آن حلال نیست بپوشانید. گوشهایتان را از آنچه شنیدنش حلال نیست فرو بندید. به یتیمان مردم، محبت کنید تا بر یتیمان شما محبت ورزند. از گناهانتان به پیشگاه خداوند توبه کنید. در هنگام نمازها، دستانتان را بر آستان او به دعا بلند کنید که آن هنگام (وقت نماز) برترینِ ساعتهاست و خداوند با نظر رحمت به بندگانش مى نگرد و هر گاه با او مناجات کنند پاسخشان مى دهد و چون او را صدا بزنند، جوابشان مى گوید و چون او را بخوانند، اجابتشان مى‌کند.

اى مردم! جان‌هاى شما در گرو کارهاى شماست، پس با طلب آمرزش‌، آنها را آزاد سازید و پشت‌هاى شما از بار گناهانتان سنگین است، پس با طول دادن سجده‌هاى خود آنها را سبک کنید و بدانید که خداوند ـ که یادش والاست ـ به عزت خود، سوگند خورده است که نمازگزاران و سجده‌کنندگان را عذاب نمى‌کند و در روزى که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان [براى حساب] مى ایستند. آنان را با آتش، هراسان نمى‌سازد.

اى مردم! هر که از شما در این ماه، روزه‌دارى را افطار دهد، پاداشش او براى آن عمل نزد خدا، همچون آزاد کردن یک برده و آمرزش گناهان گذشته اوست. پس گفتند: اى پیامبر خدا! همه ما توانایىِ این کار را نداریم! پیامبر(ص) فرمود: خود را از آتش نگه دارید هر چند با یک دانه خرما. خود را از آتش نگه دارید، هر چند با یک جرعه آب. اى مردم! هر کس اخلاقش را در این ماه نیکو سازد. براى او وسیله عبور از صراط خواهد بود. در آن روز که گام‌ها بر صراط مى‌لغزد و هر کس در این ماه بر بردگان خود آسان بگیرد، خداوند حساب او را سبک خواهد گرفت و هر کس در این ماه شر خود را [از دیگران] باز دارد، خداوند در روز دیدارش، غضب خویش را از او باز خواهد داشت.

هر که در این ماه، یتیمى را گرامى بدارد، در روز دیدار خداوندگرامى اش خواهد داشت و هر که در آن به خویشاوند خود نیکى کند در روز دیدار خداوند با رحمتش به او نیکى خواهد کرد و هر کس در آن از خویشان خود ببرد خداوند در روز دیدار ، رحمتش را از او قطع خواهد نمود و هر کس در آن، نماز مستحبى بخواند براى او دورى از آتش نوشته مى‌شود و هر کس واجبى را در آن ادا کند، پاداش کسى را دارد که هفتاد واجب را در ماه‌هاى دیگر ادا کرده است و هر کس در آن بر من زیاد صلوات بفرستد خداوند در روزى که وزنه اعمال سبک مى شود وزنه اعمال او را بیفزاید و هر کس در آن آیه اى از قرآن تلاوت کند پاداش کسى را دارد که در ماه هاى دیگر ختم قرآن کرده است.

اى مردم! در این ماه، درهاى بهشت بازند. پس از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد و درهاى دوزخ بسته‌اند. پس از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نگشاید و شیطانها در بندند. پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلط نسازد.

من(امیرالمومنین(ع)  برخاستم و گفتم: اى پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود: «اى ابو الحسن! برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرامهاى الهى است». سپس گریست. گفتم: اى پیامبر خدا(ص)! سبب گریه شما چیست؟ فرمود: «اى على! بر این مى‌گریم که حرمت تو را در این ماه مى‌شکنند. گویا مى بینم تو در حال نماز براى پروردگار خویشى که نگون‌بخت‌ترینِ اولین و آخرین، همو که برادر پى کننده ناقه قوم ثمود است برمى خیزد و بر فرق سرت ضربتى مى زند و محاسنت، از خون سرت رنگین مى شود»

گفتم : اى پیامبر خدا! آیا در آن حالت، دینم سالم است؟ فرمود: «دینت، سالم است». سپس فرمود : «اى على! هر کس تو را بکشد، مرا کشته است و هر کس تو را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته است و هر کس تو را ناسزا گوید، مرا ناسزا گفته است؛ چرا که تو از من هستى، همچون جان من. روح تو ، از روح من است و سرشت تو ، از سرشت من. خداى متعال من و تو را آفرید و من و تو را برگزید و مرا براى پیامبرى و تو را براى امامت، انتخاب کرد، هر کس امامت تو را انکار کند، نبوت مرا انکار کرده است. اى على! تو وصىّ من، پدر فرزندان من ، همسر دختر من و جانشین من بر امتم هستى، در حال حیاتم و پس از مرگم. فرمان تو ، فرمان من است و نهى تو ، نهى من است. سوگند به خدایى که مرا به نبوت برانگیخت و مرا بهترینِ آفریدگان قرار داد، تو حجت پروردگار بر خلق اویى و امین او بر رازش و جانشین او بر بندگانش».