شعر شیعی از صفویه به بعد دلنشین‌تر شد
مدیر موسسه ادب‌پژوهی شیعه سلیس گفت: از دوره صفویه به بعد شعرهای علوی و شیعی بسیار دلنشین‌تر می‌شوند به‌ویژه در دوره قاجار که شعرای بسیار خوبی داریم اما معرفی نمی‌شوند.
مجله تلویزیونی «شب روایت» همزمان با روز عید سعید غدیر خم سه‌شنبه شب ۲۹ مرداد با موضوع محوری «غدیر در متون کهن شیعه» از آنتن شبکه چهار سیما پخش شد.
رضا بیات مدیر موسسه ادب پژوهی شیعه سلیس در این برنامه گفت: در کتاب غدیریه‌های فارسی از قرن چهارم تا چهاردهم شعرایی را معرفی می‌کند که در رابطه با واقعه غدیر اشعاری سرودند که شاعران ناشناخته نیز اشعار بسیار خوبی نیز دارند.
وی در پاسخ به این ادعا که می‌گویند واقعه غدیر احتمالا از حکومت صفوی وارد متون شده و به خورد مردم داده شده، گفت: دقیقا برعکس است. با یک تحقیق ساده می‌توان خلاف این ادعا را ثابت کرد. در نرم‌افزار دوج بدون هیچ گزینشی همه کتاب‌ها وجود دارد که در نسخه ۴ این نرم افزار می‌توان بر اساس نام شعرا و یا در هر قرن چند بیت سروده‌شده جستجو کرد.
در یک جستجو ما کلید واژه‌های حوزه‌های مختلف مانند ادبیات شیعه و ادبیات عاشقانه و ادبیات درباری را جستجو کردیم و کلید واژه‌ها در حوزه ادبیات شیعی بیش از آن چیزی بود که تصور می‌کردیم، ۱۰ درصد شعر شیعه در قرن چهارمربوط دوره غزنویان است که خشن‌ترین تصفیه مذهبی را نسبت به شیعیان داشتند. این آمارها نشان می‌دهد که رشد المان‌های شیعی از قرن ۶ تا صفویه در شعر افزایش می‌یابد و صفویه بر موج شیعه‌خواهی سوار می‌شود و حاکم می‌شود و این‌که می‌گویند صفویه شیعه را روی کار آورده کاملا باطل است.
مدیر موسسه فرهنگی هنری و شیعی سلیس در ادامه گفت: کتاب غدیریه‌های فارسی از قرن چهارم تا چهاردهم اثر محمد صحتی است که سال ۷۹ از سوی وزارت ارشاد منتشر شده است و مقاله‌های این کتاب نیز به راحتی در دسترس است. در این کتاب به ترتیب از قرن چهارم تا چهاردهم شعرایی که راجع به واقعه غدیر سرودند را معرفی می‌کند و چند بیتی از شعرش را می‌آورد. از جمله غدیریه سرایان در این کتاب می‌توان به کسایی، دقیقی، منوچهری دامغانی، خواجه عبدالله انصاری، ناصر خسرو، ابوالمفاخر راضی که معمولا اسمش را نشنیده‌ایم و همچنین قوامی رازی که شعرهای شیعی بسار خوبی دارد، عطار نیشابوری که در رابطه با واقعه غدیر اشعار مفصلی دارد.
بیات درباره این‌که بعضی‌ها می‌گویند این اشعار منتسب به این شاعران است، افزود: روزی تصور می‌شد که اولین منظومه جدی شیعی برای قرن نهم به نام خاوران نامه ابن حسام باشد که داستانی تخیلی است اما علی‌نامه یک متن منطبق با تاریخ است که داستان جمل و صفین را به نظم در آورده که ۴۰۰ سال قبل از خاوران‌نامه و ۶۲ سال بعد از شاهنامه فردوسی است که اتفاق بزرگ و شگفتی بود که بعد از چاپ و تصحیح بنده با یکی از اساتید دانشگاه صحبت می‌کردم که آیا تا به حال علی‌نامه را خوانده‌اید که ایشان گفتند خیر و اگر می‌توانی یک نمونه از آن را برای نوشتن ردیه بر این اثر در اختیار بنده قرار بده. یعنی همیشه یک پیش‌فرضی وجود دارد و همیشه می‌خواهیم رد کنیم.
این پژوهشگر همچنین در رابطه با ویژگی نسخه‌های اولیه ادبیات شیعی گفت: در قرون آغازین شعر فارسی تا قرن ۶ و۷ بحث جدی اثبات تشیع را داریم که طبیعتا بحث کلامی می‌شود و اشاره به آیات و روایات درمورد فضیلت امیرالمومنین دارد و گاهی بحث رد دیگر رقبای خلافت را داریم. همچنین اشاره به روایات متعدد از جمله روایات غدیر دارد و اوج شعر غدیر در شعر ملاحسن کاشی است اما در قرون بعد این مباحث کلامی کم می‌شود و در حدود اشاره به واقعه غدیر است که بدون شرح شعر و رمزگشایی نمی‌توان فهمید.
بیات در ادامه گفت: جریان دیگر شعر عرفانی است که عرفا از طریق دیگر به حضرت امیر رسیدند. تمام سلسله‌های معنوی که می‌شناسیم نسب خود را به امیرالمومنین می‌رسانند و از حضرت امیر به پیامبر، یعنی در ظاهر می‌گویند ما سنی‌مذهب هستیم و در اوایل منظومه‌هایشان چهار خلیفه را مدح می‌کنند اما درمورد نسب معنوی‌شان، ولایت امیرالمونین را به وضوح می‌بینیم. برای مثال شعر مولوی که می‌گوید «تا نقش زمین بود و زمان بود علی بود» که برخی باور ندارند که این شعر برای مولوی سنی‌مذهب بوده است. بسیاری از بزرگان هم بر شیعه بودن این شعرا اذعان داشته‌اند اما تقیه می‌کرده‌اند. منظومه‌های تخیلی داستانی از جمله رستم‌نامه را داریم که رستم به دست حضرت علی مسلمان می‌شود و خدمت حضرت سلیمان می‌رسند اما علت شکل‌گیری این منظومه‌ها را واقعا نمی‌دانم، اما گمان‌هایی که وجود دارد این است که دوست دارد کاری در این خصوص انجام دهد اما قدرت تحلیل ندارد و اصولا چیزی که با داستان همراه شود ماندگار می‌شود برای مثال حدیث کسا برگرفته از آیه تطهیر است که کاملا واقعی است اما صورتی که ما می‌شناسیم و در ملحفات مفاتیح آمده در دوره صفوی آمده‌ات که با تغییراتی همراه بوده و در اصل داستان در خانه ام‌سلمه است اما در حدیث کسا در خانه حضرت فاطمه است. در واقع از آن بحث‌های کلامی گسترده به شکل داستانی و روایت‌گونه می‌رسیم.
وی در بخشی از سخنانش گفت: از دوره صفوی به بعد شعرها بسیار دلنشین‌تر می‌شوند به‌خصوص در دوره قاجار که شعرای بسیار خوبی داریم اما معرفی نمی‌شوند. بنده در یک تحقیقی قصیده شعرا را در مدح حضرت امیر و امام رضا بررسی می‌کردم که کم‌محتواترین شعر مربوط به شعرای معروف بود و پرمحتواترین شعرها مربوط به شعرای ناشناخته بود که در جریانی نادیده گرفته می‌شود. دغدغه من این است که تاریخ و ادبیات فارسی را به شکل عمومی بازنویسی کنیم تا فارغ از هر ایدئولوژی بررسی شود و کاملا بی‌طرف به آن بپردازیم که نیاز به یک کار تیمی دارد. یکی از جریاناتی که در روزگار ما وجود دارد، منظومه‌سرایی است و تصور غالب این است که قالب اصلی غزل است و قالب‌های دیگر از مد افتاده اما به‌شکل خیلی جدی در دوران ما منظومه‌سرایی احیا شده که چهره معروف منظومه‌سرایی امید مجد است و به غیر از ایشان افراد غیر مشهور بسیاری داریم.
در بخش بعدی این برنامه در بخش میز نقد مهدی صالحی و مصطفی وثوق کیا درباره کتاب «پس از بیست سال» به گفتگو نشستند.
وثوق‌کیا در رابطه با کتب داستانی مربوط به واقعه غدیر گفت: ما در حوزه واقعه غدیر اثر علامه امینی را داریم و همچنین در حوزه زندگی‌نامه ائمه کتاب متعددی داریم اما در حوزه داستان و رمان مربوط به واقعه غدیر متاسفانه به تعداد انگشتان دست کتاب داریم و بسیار محدود است. به‌عنوان مثال رمان قدیس اثر ابراهیم حسن بیگی را داریم که به نوع حکومت‌داری حضرت علی می‌پردازد. کتاب دیگر طلوع روز چهارم اثر فاطمه سلیمانی اندرزیانی نیز که بیشتر به واقعه غدیر اختصاص دارد و شرح ماجرای شکافتن دیوار کعبه و ولادت حضرت علی است و تقریبا در رابطه با شکاف دیوار کعبه کتابی نداریم و کتاب‌های خانم سلیمانی بیشتر در حوزه زندگانی ائمه و به ویژه بانوان مسلمان تاریخ است.
این خبرنگار حوزه کتاب در ادامه گفت: اما کتابی که به‌طور خاص به آن می‌پردازیم کتاب «پس از بیست سال» تالیف سلمان کدیور است. این رمان روایتی است تاریخی در صدر اسلام که از دوران امام علی(ع) آغاز و به پس از حادثه عاشورا ختم می‌شود که زاویه دید آن از دمشق است و وارد حکومت معاویه می‌شود و شخصیت‌های تاریخی صدر اسلام را که همدوش پیامبر بودند و بر اثر دنیا پرستی دچار اعوجاج و انحراف می‌شوند و وارد حکومت شام می‌شوند و جریان‌ها و ماجراهای فکری جنگ صفین را روایت می‌کند. این داستان از زبان شخصیت داستان به نام سلیم است که پسر فرمانده سپاه شام است و با ابوذر آشنا می‌شود و برای دیدن حضرت امیر راهی کوفه می‌شود و می‌فهمد که امیر برحق است اما متاسفانه علما و صحابه پیامبر دچار انحراف می‌شوند. در واقع این اثر بدون هیچ شعاری بحث عوام و خواص را مطرح می‌کند.
وثوق‌کیا در پایان گفت: از این کتاب در جایزه قلم زرین نیز تجلیل شد.