با امام کاظم(ع) در سایه قرآن

صدای شیعه: آداب تلاوت
1 صدای زیبا و حزن آور

عالم بزرگوار شیخ مفید(ره) می نویسد: طبق ادله گذشته،آن حضرت دانشمندترین مردم زمانه بود و بیش از همه حافظ کتاب الهی وخوش صداترین آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن آور می خواند ومی گریست و شنوندگان هم گریه می کردند، اهل مدینه او را «زین المجتهدین »می نامیدند. (1)

در روایتی دیگر آمده است:(و کانت قراته حزنا) یعنی قرائت آن حضرت حزن آوربود. (2) به ابرهه مسیحی فرمود: «با کتاب خودت چقدر آشنایی؟ پاسخ داد: به متن و تاویل آن آگاهم، هشام می گوید: حضرت کاظم(ع) شروع کرد به قرائت انجیل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسیح این چنین می خوانند و جز او هیچ کسی چنین نخوانده است و از پنجاه سال پیش تا کنون در جستجوی چنین شخصیتی بودم » و دراین هنگام، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (3)
2 ترتیل

یعنی حروف کاملا ادا وبیان و وقوف رعایت گردد.

حضرت کاظم(ع) می فرماید: از پیامبر اکرم در باره معنای «و رتل القرآن ترتیلا» (4) پرسیدند، در پاسخ فرمود:

بینه تبیانا و لا تنثره نثر الرهل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حرکوابه القلوب و لا یکون هم احدکم آخر السوره. (5)

یعنی قرآن را واضح و کاملا روشن بیان کن و حروفش را مانند رمل و شن هایی که باد یکباره می پاشد بر روی هم نریزو آن را مانند شعرخوانی پشت سر هم و با شتاب مخوان; نزد شگفتیهای قرآن بایستید و دلها را با آن تکان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سوره نباشد، یعنی به کیفیت بپردازید نه به کمیت. (6)
3 ارج نهادن به حاملان قرآن

آن حضرت در حدیثی از جد بزرگوارش نقل می فرماید: خدای تعالی بخشنده است و جودرا دوست دارد و کارهای عالی را دوست می دارد و از کارهای پست ناخرسند است وواقعا از احترام به جلال الهی بزرگداشت سه گروه است:

الف) ریش سفید مسلمان،

ب) امام عادل،

ج) آن کسی که حامل و تسلیم قرآن کریم است به گونه ای که نه اهل غلو است ونه از بار تکالیفش شانه خالی می کند. (7)
4 اهدای ثواب قرائت به معصومان(ع)

علی بن مغیره به امام کاظم(ع) می گوید:

پدرم از جد شما پرسید آیا رواست شبی یک ختم قرآن بخوانم؟

جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسید: آیا در ماه رمضان هم؟ جد شما فرمود: درماه رمضان نیز، جدم عرض کرد: بلی هر چه توانستم.

و برنامه پدرم این بود که در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم می کرد; و من نیزپس از پدر قرآن می خوانم بیشتر و گاهی کمتر از پدرم، کم و زیادیش بستگی داشت به اندازه فرصت و فراغت و یا کار و سرگرمی و نشاط و بیماریم و هنگام عیدفطر، قرآنهایی که خوانده بودم، یک ختمش را برای رسول اکرم(ص) یکی برای علی(ع)، یکی برای فاطمه(ع) و همچنین برای هر کدام از امامان تا به شما رسیدو یکی هم برای شما قرار می دادم، از هنگامی که خدا این بینش و حال را به من عنایت کرده است و در سلک پیروان شما قرار گرفته ام.

حال آیا برای خودم نیز پاداشی هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است که در قیامت با آنها هستی، گفتم الله اکبر، آیا چنین اجری دارم؟ حضرت سه بار فرمود:

بلی. (8)
شیعه و قرائت قرآن

حضرت کاظم به مردی فرمود: آیا دوست داری در دنیا بمانی؟ پاسخ داد:

بلی، پرسید: برای چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت ساکت شد و پس از زمانی گفت: ای حفص! هرکس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و قرآن راخوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده می شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش را بالا ببرد زیرا درجات بهشت به قدر آیه های قرآن کریم است: به قاری گفته می شود: بخوان و ترقی کن پس او می خواند و ترقی می کند. حفص گوید:

در عمرم ندیدم کسی را که از امام کاظم (ع) بیشتر خدا ترس و به رحمت حق امیدوارباشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گویا هنگام قرائت به شخصی خطاب می کند. (9)
پرهیز از بحثهای بی فایده

همچنانکه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسیاری از معماهای قرآنی، وقت گیر،کم فایده و مایه غفلت از اهداف اصلی قرآن کریم است، در گذشته نیز مباحثی چون مخلوق بودن یا قدیم بودن قرآن، به صورت مشکلی جنجالی درآمده بود ومایه درگیری و خونریزی ها و اتلاف وقت و... می شد. هنگامی که در این باره ازامام کاظم(ع) نظرخواهی و گفته شد مردم در این باره اختلاف دارند برخی قرآن را مخلوق می دانند و بعضی غیر مخلوق; فرمود: من آنچه را آنان می گویند، نمی گویم ولی می گویم: «انه کلام الله » قرآن سخن خداست. (10)

این روش و منش باید سرمشق امروز و همیشه ما باشد، که از مباحث نظری بی فایده و مشکل آفرین بپرهیزیم.
عنایت به تفسیر قرآن

به جاست که قاری به معنی و تفسیر هم توجه نماید، در سخنان امام کاظم(ع)مواردی از تفسیر آیات بیان شده مثلا «توبه نصوح » در آیه «یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبه نصوحا» (11) را چنین تفسیرمی فرماید: بنده به درگاه خدا توبه می کند و دیگر برنمی گردد و توبه نمی شکند وبراستی که محبوبترین بندگان خدا در پیشگاه حق، فریب خوردگان توبه کننده اند. (12)
تفسیر واژه های مشکل

در تفسیر «الذین هم عن صلاتهم ساهون » (13) سهو در نماز را تضییع نماز می داند. (14) و یا در تفسیر «الله الصمد» (15) می فرماید: «الصمد الذی لا جوف له » (16) یعنی صمد کسی است که توخالی نیست; بدیهی است که اجسام همه توخالی و دارای هسته مرکزی و پروتون هستند، و طبق این تفسیر صمد یعنی غیرمادی و غیر جسم.
بیان مصداق و مورد آیه

شان نزول و یا روشن ترین مصداقهای برخی آیات، در سخنان امام بیان شده است مثل مصداق «ماء معین » که منظور از آن غیبت حضرت مهدی امام زمان(ع)است. در این آیه از انسان سؤال شده: «قل ارءیتم ان اصبح ماوکم غورا فمن یاتیکم بماء معین » (17) یعنی بگو: به من خبر دهید، اگر آب شما فرو رود،چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟

و در توضیح «فجار» در آیه: «کلا ان کتاب الفجار لفی سجین » (18) می فرماید:

بدکاران و فاجران کسانی هستند که در حق ائمه (علیهم السلام) نافرمانی و برآنان قلدری کردند. (19) گفتنی است که بیشترین تفسیرهای آن بزرگوار در شرح آیه هایی است که در اثبات امامت و رهبری و یا بیزاری و مذمت منحرفان از امامت نازل شده است.

در معرفی مهم ترین مصداق منافقان، کسانی را نشان می دهد که به ولایت حضرت علی(ع) ایمان نمی آوردند، قرآن کریم می فرماید:

«هنگامی که منافقان نزد تو آیند می گویند:

«ما شهادت می دهیم که یقینا تو رسول خدایی » خداوند می داند که تو رسول اوهستی، ولی خداوند شهادت می دهد که منافقان دروغگو هستند...» (20)

این به خاطرآن است که نخست ایمان آوردند سپس کافر شدند از این رو بر دلهای آنان مهرنهاده شده و حقیقت را درک نمی کنند. امام(ع) می فرماید: منظور منافقانی است که نخست ایمان آوردند به رسالت پیامبر(ص) و سپس به لایت حضرت علی(ع) وصی آن حضرت کفر ورزیدند.
ثواب تلاوت

در سخنان امام(ع) ثواب و آثار تلاوت بسیاری از آیه ها و سوره ها بیان شده که نمونه هایی را مرور می کنیم:

1 هرگاه از چیزی ترسیدی صد آیه از هر جای قرآن که خواستی، بخوان، آنگاه سه بار بگو: اللهم اکشف عنی البلاء. (21)

2 امام کاظم(ع): نسیم رحمت الهی در هر روز جمعه هزار بار می وزد، و به هربنده ای هر چه خدا بخواهد می دهد پس هر که بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر رابخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او می بخشد. (22)

پی نوشت ها:

1 ارشاد مفید، ص 235; بحارالانوار، ج 48، ص 102.

2 کافی، ج 2، ص 606، به نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 11.

3 بحارالانوار، ج 48، ص 104.

4 سوره مزمل، آیه 4.

5 بحارالانوار، ج 76، ص 63; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 44.

6 مسند الامام الکاظم(ع)، ص 44، نقل از بحارالانوار، ج 92، ص 215.

7 بحارالانوار، ج 92، ص 184.

8 کافی، ج 2، ص 418; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 98.

9 همان، ص 606; نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص 11.

10 توحید صدوق، ص 224; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 7.

11 سوره تحریم، آیه 77.

12 تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 374; مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 42، بااندکی تفاوت.

13 سوره ماعون.

14 مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 47.

15 سوره توحید.

16 مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 48.

17 سوره ملک، آیه 30.

18 سوره مطففین، آیه 8.

19 مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 352، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 46.

20 سوره منافقون، آیه 3 1.

21 مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص 559، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص 41.

22 ثواب الاعمال، ص 157، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 11.

23 امالی صدوق، ص 361، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج 2، ص 9.

منبع: ماهنامه کوثر