مقام شفاعت حضرت معصومه

مقام شفاعت، موهبتی است الهی که خداوند متعال به آنان که روحشان به جلوه قدسی مزیّن است، عنایت می‌کند. بر اساس بیان و دلالت روایات، عالی‌ترین مرتبه آن «مقام محمود» است که پیامبر اکرم (ص) در روز رستاخیز در آن مقام، طلوع می‌کند و آبشار نور شفاعت را از آن مطلع بر امت جاری می‌گرداند. «المیزان، طباطبایی، ج 1، ص 176 و 177»

شفاعت در قرآن

بیست و پنج آیه قرآن درباره شفاعت، نفیاً و اثباتاً نازل شده است و بیش از 30 مرتبه این کلمه و مشتقات آن در قرآن تکرار گردیده است، این فزونی آیات، دلیل روشنی بر اهمیّت موضوع شفاعت در قرآن است. بعضی از بزرگان، این مجموعه آیات را به هفت گروه تقسیم نموده و به بحث درباره آن پرداخته‌اند.«شفاعت در قلمرو عقل، قرآن و حدیث، جعفر سبحانی، ص 100 – 58/ شفاعت در قرآن و حدیث، رضا استادی، ص 34-6/ شفاعت، احمد مطهری و غلامرضا کاردان، ص 44-9» و  «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، واژه شَفَعَ»

به برخی از آیاتی که مقام شفاعت را برای دارندگان اذن الهی اثبات می‌کند، در ذیل برایتان می آوریم:

«مَنْ ذَالَّذی یَشْفَعُ عِندَهُ اِلاَّ بِاِذْنِهِ؛ کیست که بدون اذن او شفاعت کن». «بقره/255».

«ما مِنْ شَفیِعٍ اِلاَّ مِنْ بَعْدِ اِذْنِهِ؛ شفیعی نیست که جز به اذن و فرمان او شفاعت کند». «یونس/3».

«وَ لا تَنْفَعُ الشَّفعَةُ عِنْدَهُ اِلاَّ لِمَنْ اَذِنَ لَهُ؛ در روز رستاخیز، شفاعت کسی سودی نمی‌بخشد، مگر شفاعت آن که خدا به او اذن دهد». «سباء/23».

«یَومَئذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفعَةُ اِلاَّ مَنْ اَذِنَ لَهُ الرَّحمنُ وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلاً؛ در آن روز، شفاعت هیچ کس سود نبخشد؛ جز آن کسی که خدا به او اذن دهد و به گفتار او راضی شود». «طه/109».

«وَلا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفعَةَ اِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِاْلحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ؛ کسانی، غیر خدا که مورد پرستش واقع می‌شوند [بتها...] هرگز قادر بر شفاعت نیستند؛ مگر آن گروه که به حق گواهی دهند و از صمیم جان به آن دانا باشند». «زخرف/86».

«لا یَمْلِکُونَ الشَّفعَةَ اِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً؛ در آن روز هیچ کس [معبودهای دروغی] مالک شفاعت نباشد مگر آن که با خدا عهدی داشته باشند». «مریم/87».

«وَ لا یَشْفَعُونَ اِلاَّ لِمَنِ ارْتَضی وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ؛ درباره کسانی شفاعت می‌کنند که مورد پسند خدا باشند و آنان از خوف خدا هراسانند». «انبیاء/28».

از این آیات، به روشنی استفاده می‌شود که برخی انسان‌ها از مقام شفاعت برخوردارند. دقت در مفاهیم آیات، ما را به نکات زیر راهنمایی می‌کند:

1- در روز رستاخیز، گروهی با داشتن شرایطی شفاعت خواهند کرد.

2- یکی از شرایط شفاعت، اذن الهی است.

3- شفاعت کننده باید به یگانگی خدا و بندگی خویش گواهی دهد.

4- شفاعت کننده باید با خداوند، پیمان شفاعت داشته باشد.

5- تقاضای شفاعت نباید با سخنی که خشم خدا را برمی‌انگیزد آمیخته باشد: «وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلاً» شاید مقصود آیه این باشد که درخواست شفاعت نباید در باره افرادی باشد که شایستگی شفاعت را ندارند.

6- شفاعت شونده باید مورد رضایت خدا باشد.

شفاعت در آیینه روایات

پیامبر اکرم (ص) و جانشینان راستین آن حضرت (ع)، به پیروی از قرآن مجید و در راستای تفسیر آیات شفاعت، این موضوع را در سخنان خود یاد کرده و آن را یک اصل ثابت و نقطه درخشان در فرهنگ نامه اسلام، بیان نموده‌اند.

صدها روایات، درباره شفاعت و شرایط آن، در کتاب‌های حدیثی شیعی و سنی موجود است. ما به ذکر چند روایت اکتفا می‌کنیم:

«خداوند بزرگ به من پنج امتیاز عطا فرمود و یکی از آنها شفاعت است که آن را برای امت خود نگاه داشته‌ام، برای کسانی که مشرک نباشند». «مسند احمد، ج 1، ص 301/ صحیح بخاری، ج 1، ص 92 و 119 ، باب التّیمّم و کتاب الصلوة».

مقام محمود که در «آیه 79 اسراء» آمده است، همان مقامی است که در آن برای امتم شفاعت می‌کنم. «مسند، احمد بن حنبل، ج 2، ص 528/ سنن ترمذی، ج 4، ص 365، ح».

«من نخستین کسی خواهم بود که شفاعت می‌کند و اولین کسی خواهم بود که شفاعتش پذیرفته می‌شود.«سنن ترمذی، ج 5، ص 248، ح 3695/ سنن دارمی، ج 1، ص 26 - 27».

«خوشبخت‌ترین افراد به واسطه شفاعت من در روز رستاخیز کسی است که بگوید: لا اله الاّ الله» در حالی که در قلب و وجودش اخلاص داشته باشد. «صحیح بخاری، ج 1، ص 36، ،کتاب العلم، باب الحرص علی الحدیث»

«هر کس مسلمان باشد از شفاعت من بهره‌مند خواهد شد.« سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1444».

«همانا امیدوارم که در روز رستاخیز به عدد درختان و کلوخ‌های روی زمین، از مسلمانان شفاعت کنم» «مسند، احمد بن حنبل، ج 5، ص 347».

«آنگاه شفاعت می‌شوند، تا آنجا که حتی اگر کسی به اندازه یک جو، از ایمان واقعی داشته باشد از آتش جهنم خلاص می‌شود». «مسند، احمد بن حنبل، ج 3، ص 345».

«هر کس بر من درود فرستد و بگوید: خدایا، او را در روز قیامت به مقام قرب خود جای ده، شفاعت من برای او واجب می‌شود». «مسند، احمد بن حنبل ، ج 4، ص 108».

«من اولین کسی‌ام که در بهشت شفاعت می‌کند» «- صحیح مسلم، ج 1، ص 130/ سنن دارمی، ج 1، ص 27».

همچنین از امام علی (ع) نقل شده است که فرمود: «ما شفاعت می‌کنیم و دوستان ما نیز مقام شفاعت دارند». «- خصال، صدوق، ص 624».

شفاعت قرآن و عترت

بنابر احادیث فراوان، در روز رستاخیز، قرآن و عترت نیز شفاعت می‌کنند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «من در روز قیامت، شفاعت می‌کنم و شفاعتم پذیرفته می‌شود و علی (ع) شفاعت می‌کند و شفاعتش پذیرفته می‌شود، اهل بیت (ع) من شفاعت می‌کنند و شفاعت آنان هم پذیرفته می‌شود». « مناقب، ابن شهر آشوب، ج 2، ص 15/ مجمع البیان، ج 1، ص 104»

«قرآن را بیاموزید؛ زیرا قرآن در روز قیامت، اهل قرآن را شفاعت می‌کند». « مسند، احمد بن حنبل، ج 5، ص 251».

امام صادق (ع) فرمود: «شفاعت ما برای کسانی از شیعیان ما است که مرتکب گناهان بزرگ شده‌اند». «من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 376».

معاویة بن عمار از امام صادق (ع) پرسید: «آنان که از سوی خداوند اذن دارند، چه کسانی‌اند؟»

آن حضرت پاسخ داد: «ما آن شفاعت کنندگان می‌باشیم». «تفسیر عیاشی، ج 1، ص 136/ محاسن برقی، ص 183».

شفاعت پیامبران، فرشتگان و مؤمنان

پس از قرآن و عترت، فروغ شفاعت از جمال انبیای بزرگ، فرشتگان مقرّب، علمای ربانی، شهدا و مؤمنان، ساطع است. آنان در عرصه رستاخیز به شفاعت گناهکاران قیام می‌کنند.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: «پیامبران و فرشتگان و مؤمنان شفاعت می‌کنند».

«در روز رستاخیز، پیامبران و سپس دانشمندان و سپس شهیدان راه خدا شفاعت می‌کنند». «سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1443».

«پس اذن داده می‌شود که فرشتگان و پیامبران و شهیدان شفاعت کنند. آنگاه آنان شفاعت می‌کنند و هر کس را که ذرّه‌ای ایمان در قلب او باشد از آتش خارج می‌کنند». « مسند، احمد بن حنبل، ج 5، ص 43».

شفاعت حضرت فاطمه معصومه (س)

اکنون روشن شد که شفاعت، جلوه‌های قدسی با اذن خداوند نزد او پذیرفته است. پیامبر اکرم (ص) شفاعت می‌کند. قرآن و عترت شفاعت می‌کنند. دانشمندان و شهیدان شفاعت می‌کنند. خلاصه آنکه، علی (ع) فرمود: «ما شفاعت می‌کنیم و دوستان ما نیز مقام شفاعت دارند» « خصال، صدوق، ص 624».

حضرت فاطمه معصومه (س) نیز شفاعت می‌کند. گستره سفره شفاعتش به وسعت تاریخ تشیّع و عموم شیعیان است. حضرت امام صادق (ع) فرمود: «تَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شیعَتِیَ الْجَنَّةَ بِاَجْمَعِهِمْ» به شفاعت فاطمه معصومه (س)، همه شیعیانم به بهشت می‌روند. «سفینةالبحار، ج 2، ص 376.»

استحقاق چنین مقام و منزلتی برای حضرت معصومه (س) روشن و آشکار است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «کسی که قرآن را بیاموزد و احکام آن را پاس بدارد، خداوند او را اهل بهشت قرار می‌دهد و شفاعت او را درباره ده نفر از خویشاوندانش که همه سزاوار آتش باشند، می‌پذیرد». « سنن ترمذی، ج 4، ص 245/ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 78/ مسند احمد، ج 1، ص 148».

«هنگامی که انسان مؤمنی، به نودسالگی رسد، خداوند گناهان او را می‌بخشد و شفاعت او را درباره خویشانش می‌پذیرد». « مسند احمد، ج 2، ص 89».

«در پرتو شفاعت یک نفر از امت من، جمعیتی بیش از افراد بنی تمیم به بهشت خواهند رفت». «سنن دارمی، ج 2، ص 328/ سنن ترمذی، ج 4، ص 46/ سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1444».

«اهل بهشت در صف‌هایی منظم می‌ایستند. آنگاه یکی از دوزخیان، از مقابل یکی از آنان عبور می‌کند و به او می‌گوید: آیا یاد داری که یک روز از من آب خواستی و من تو را سیراب کردم؟ پس اکنون مرا یاری کن. در این هنگام آن شخص که اهل بهشت است برای او شفاعت می‌کند و نیز یکی از اهل جهنم بر یکی از اهل بهشت می‌گذرد و به او می‌گوید: آیا به خاطر داری که روزی آب وضو به تو دادم، پس مرا یاری کن. آن شخص او را شفاعت می‌کند». « سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1215».

شیخ مفید می گوید: «مؤمن پارسا و نیکوکار برای دوست گناهکارش شفاعت می‌کند و خداوند، شفاعتش را می‌پذیرد و این مطلب، نزد عموم امامیه، پذیرفته شده است». «اوائل المقالات، مفید، ص 52.»
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «و کمترین مرتبه شفاعت مؤمن آن است که در باره چهل نفر از برادرانش شفاعت می‌کند». « اوائل المقالات ، ص 53»

با توجه به این مجموعه روایات، آشکار و بدیهی است که در سایه رحمت واسعه خداوند رحمان و مکانت عرشی حضرت فاطمه معصومه (ع)، همه شیعیان به نور شفاعت آن حضرت وارد بهشت شوند.