کلمه ای که آیت الله بهاء الدینی با آن مجالسش را شور می بخشید

حجت الاسلام سید موسی موسوی، مدرس حوزه ودانشگاه و دبیر علمی کمیته های معارف و تبلیغ و فقه و اصول حوزه های علمیه سراسر کشور است که با گروه تهیه کننده "دایره المعارف صحابی پیامبر اعظم" همکاری داشته و کتاب "وحدت اسلامی، عوامل و آسیب های اسلام از منظر قرآن" نیز از آثار مکتوب وی می باشد. حجت الاسلام موسوی به عنوان راهنمای حفظ قرآن هم فعالیت های جدی دارد و مقالات متعددی تا کنون در موضوعات مختلف داشته و در حوزه آموزش اصول و روش پایان نامه نویسی هم حضوری فعال دارد. برای گفتگو پیرامون موضوع اشعاری که در مداحی ها استفاده می شود با وی تماس گرفتم. می گوید این روزها برای تبلیغ در جیرفت هستم. موضوع را با وی مطرح می کنم و چنین به سوالات پاسخ می دهد:

در ابتدای بحث بفرمایید که اصلا موضوع مدح و مداحی از کجا شکل گرفت؟

در خصوص مدح و مداحی باید بگویم که این روش سفارش بود از اهل بیت (ع) در خصوص امام حسین (ع) صورت گرفته است. موضوع مدح شخصی خاص ابتدا در سیره پیامبر (ص) و علی بن ابی طالب (ع) دیده شده است. حضرت محمد (ص) پس از شهادت حمزه سید الشهدا در چندین موضع و مقام ذکر ایشان را کرده و یادشان را همراه با گریه گرامی داشتند. پس سابقه اولین مدح ها به زمان پیامبر باز می گردد. ولی در خصوص سالار شهیدان می بینیم که موضوع مدح ایشان بلافاصله پس از واقعه خونبار کربلا اتفاق افتاده و از زمان امام سجاد (ع) این موضوع به شکل جدی دنبال شده و در زمان امام رضا (ع) رونق و اوجی چشم گیر می یابد. ایشان حتی در زمان حضور در ایران هم جلسات گرامیداشتی وی‍ژه سالار شهیدان برگزار می کردند.

برگزاری جلسات شعر خوانی در مصائب سالار شهیدان و یارانشان برای خانم ها و آقایان توسط امام رضا (ع)

آیا در آن زمان جلسات اقامه عزا و مدح ها به همین شکل بود؟ بله این جلسات به صورت جداگانه برای خانم ها و آقایان برگزار می کردند که البته مجالس امروز تفاوتی هم داشت و آن اینکه در مجالس ترتیب داده شده از سوی امام رضا (ع) روضه خوانی به این حالت و سبک نبود و سینه زنی هم رایج نبود. این جلسات صرفا شعر خوانی بود و شعرا به بیان اشعار خود در مدح سالار شهیدان امام حسین (ع) می پرداختند.

گریه برای اهل بیت (ع) کار ارزشمندی است ولی صرفا نباید برای گریاندن مداحی کنیم
با توجه به این مسائل مدح اهل بیت باید چگونه باشد؟ مدح اهل بیت عصمت و طهارت باید در قالب محتوا باشد و نه صرفا در قالب یک مدل خاص. این نگاه محتوایی باید با توجه به روایات همراه باشد. هر چند این مسئله یعنی گریه و گریاندن مردم در مصیبت معصومین (ع) مورد تاکید اهل بیت (ع) بوده و کار ارزشمندی است و این مسئله شامل حال مداحان نیز هست ولی اینکه ما به دنبال صرفا گریاندن باشیم، درست نیست.

مداحی هایی که تداعی گر برخی از آهنگ هاست، ‌توهین به شخصیت شنوندگان این مدح هاست// محوریت در مدح ها محتوا باشد و نه صرفا سبکی خاص!
وضعیت مداحی های فعلی کشور را از منظر سبک های موجود چگونه ارزیابی می کنید؟ مداحی یک شکل و قالب ظاهری در قالب یک محتواست که هر دو این بخش ها (سبک و محتوا) می تواند محاسن یا معایبی داشته باشد. در شکل ظاهری غالب مداحی های امروز نهی ای وجود ندارد ولی گاها استفاده از سبک های نامناسبی که در شان این مجالس نیست، ‌خط قرمزهایی است که برخی مداحان وارد آن می شوند. برخی از این سبک ها برای مجالس لهو و لعب بوده و متاسفانه نوع چینش اشعاری برخی مدح ها هم یادآور این آهنگ هاست که خوب این حرکت اصلا در شان مجلس سرور و سالار شهیدان نیست. البته برخی از مداحان در این خصوص این مطلب را مطرح می کنند که علت استفاده ما از چنین سبک هایی علاقه جوانان به این آهنگ هاست و هدف ما هم از استفاده از چنین تشابه هایی جذب جوانان علاقمند و کشاندن آنها به مجالس مذهبی است!. یک سوال جدی در مقابل این پاسخ مطرح می شود که آیا این روش درستی برای جذب جوان به مجلس مذهبی است؟...، هنر این است که ما جوان را در قالب محتوایی خوب به چنین مجالسی علاقمند کنیم. به نظر بنده استفاده از این روش توهین به مخاطب است. مگر مخاطب ما بخاطر قالب و سبک مداحی مان به چنین جلساتی می آید. اصلا موسیقی از آلاتی است که در دین ما توصیه نشده و حتی موسیقی حلال هم مورد توصیه فقها نیست چه رسد به اینکه از چنان آهنگ های در سبک های مداحی الهام گرفته شود. اختلاط روضه، مداحی و یا حتی تعزیه با چنین مسائلی ارزش کارمان را ذایل کرده و جایگاه روضه و اشک را پایین می آورد. با نگاه به سیر تاریخی مدح و مداحی هم متوجه می شویم که هیچ زمان سبک در این موضوع اصل نبوده و آنچه محوریت دارد، ‌محتواست.

آیت الله بهاء الدینی با خلوص نیت مجالس خود را شور می بخشید تنها با یک  کلمه؛ آب

محتوا و بحث تاریخی در موضوع واقعه کربلا تا چه میزان اهمیت دارد؟ یکی از مجاری آسیب زا و اشکال مداحی هایمان بحث محتواست و در این خصوص باید به دو سه آسیب جدی اشاره کنم. دامن زدن به خرافات برای تحریک بیشتر احساسات مردم و استفاده از خرافه هایی که در مستندات تاریخی نیست از این جمله می باشد. متاسفانه برخی مادحین دچار این آفت شده اند ولی آنها بجای تلاش برای گریاندن بیشتر باید به دنبال بیان واقعیت ها باشند. گریاندن مردم لازمه اش این نیست که دست به دامن خرافات شویم بلکه تنها عمل با اخلاص کافی است. مثلا آیت الله بهاء الدینی از کسانی بودند که روضه شان گیرایی خاصی داشته آن هم تنها با یک کلمه. وی اگر ظرف آبی کنارش بود با نگاهی به این آب با سوز دل خاصی کلمه آب را بر زبان جاری می کرد که با تداعی واقعه کربلا تمام شنوندگان را به گریه وامی داشت و این حاصل هیچ سبک یا شعر خاصی نبود و فقط از خلوص نیت سرچشمه می گرفت.

مادحین معصومین (ع) از اطاله کلام بپرهیزند// برداشت های شخصی خود را به شنونده یادآوری کنید// نام امام حسین (ع) را با حفظ عظمتش در مدح ها بیاورید
چه توصیه ای برای مداحان امروز دارید؟

 اینکه کمتر سخن بگویند، طولانی بودن صحبت ها، اشعار و توصیف ها باعث اطاله کلام و خارج شدن کلام از مستندات می شود. مداحان مطرح کشور باید از این روش پیروی کرده و در قالب مستندات سخن بگویند تا دیگر مداحان هم از این روش پیروی کنند. راهکار دیگر اینکه مداحان عزیز همیشه به مستندات مراجعه کنند چرا که ما نمی تونیم در این مورد هیچ دخل و تصرفی داشته باشیم و تنها دستمان در برداشت ها باز است ولی نکته مهم این است که هر مداحی در برنامه های خود اگر برداشت خود را در گفته ها و اشعارش می آورد، حتما این موضوع را که این مسئله برداشت شخصی خود من است را یادآور شود. مداحان عزیز باید به این مسئله هم توجه کنند که حتی ستندگویی هایشان هم به همان میزانی باشد که در مقاتل معتبر آمده و مراقب تحریکات حاصل از فرارفتن های بیش از حد باشند.

 توصیه دیگرم دوری کردن آنها از قالب های سخیف که در شان مقام معصومین (ع) نیست، می باشد. بر اساس توصیه های مکتبمان ما حتی اجازه نداریم نام ایشان را به همین راحتی در هر کلامی بیاوریم. ولی متاسفانه گاهی در برخی مداحی ها حتی می شنویم که نام مبارک امام حسین (ع) بگونه ای تلفظ می شود که یا فقط سین آن را می شنوی و یا اینکه کلا کلمه و این نام عوض می شود. فعالان در این عرصه باید متوجه باشند که نام این بزرگان را با عظمت در خطاب هایشان بیاورند چرا که خلاف این مسئله عمل کردن به این بهانه که مثلا این سبک خاصی است، جایگاه ائمه را پایین می آورند. مسئله دیگر در این خصوص موضوع امید بخشی است، متاسفانه فراوان دیده می شود که مثلا فلان مداح به گونه ای این موضوع را بیان می کند، انگار که هر کسی هر خلافی و معصیتی کرده چون حسین (ع) را دارد پس غمی ندارد!. ولی اصل موضوع این است که این بزرگان شفاعت شیعیان را خواهند کرد ولی ما هم باید قابلیت هایی داشته باشیم. این مسئله در علم فلسفه هم مورد تاکید است که "قابل باید قابلیت داشته باشد". ما باید در کنار امید به شفاعت معصومین (ع) مراقب کردار، رفتار و اعمال خود هم باشیم نه اینکه هر کاری دوست داشتیم، انجام بدهیم و بعد یکی از آقایان مداح بیاید و چنین بگوید. در توصیه های دینی ما هم بر موضوع خوف و رجا تاکید شده، ما باید در کنار امید به شفاعت بزرگان دین و بخشایش خطاهایمان از سوی خداوند به آن حد هم ناامید نباشیم که در ارتکاب به گناه مصداق این ضرب المثل شویم؛ "آب که از سر گذشت چه یک وجب چه صد وجب.

مراقب باشید، سبک مداحی تان پیام آور چه محتوایی است// هیچ قالب و شکلی قادر به ایجاد اختلال در بینش های قوی نیست
برنامه ریزی هایی هست تا جریان عزاداری ها و مخصوصا مداحی ها در مسیر انحرافی حرکت کند، برای مقابله با این ترفند بدخواهان باید چه کرد؟

برای پیشگیری باید منشاء این آسیب ها را شناخت. البته هر آنچه که خدایی تر باشد، رغبت شیطان برای رخنه در آن هم صدچندان است. پس طبیعی است که دشمن مثلا برای ایجاد انحراف در نماز ما برنامه داشته باشد یکی از آسیب های مداحی هم همین است. در روایات آمده که بهشت بر مادحین معصومین (ع) (کسانی که مدح ایشان را می گویند) واجب است پس این امر مسلمی است که چنین تاکیدی مورد توجه و در معرض تیر شیطان باشد. مثلا گروهی یا کسانی بیایند و سبک خاصی را در مداحی ها تلقین کنند و مداح متعهد ما هم اصلا از این نقشه ها خبری نداشته و ناخواسته پیرو فلان سبک خاص می شود. ولی باید بدانیم که مغرضان می خواهند در قالب این سبک ها محتوایی دیگر گونه را به ما ارائه دهند. دشمن در قالب اشعار دخل و تصرف می کند به گونه ای که با شنیدن مثلا فلان سبک خاص چیز دیگری در ذهن تداعی شود و این چنین است که طراح این حرکت در زمانی طولانی به هدف خود می رسد. در این خصوص مسئولین و کسانی که منبری هستند باید هوشیار باشند. مهم ترین دلیل البته در چنین مسائلی ضعف در بینش هاست. اگر بینش اعتقادی و باورد ما درست باشد، هیچ قالب و شکلی نمی تواند باورمان را از بین ببرد. این بینش را البته می توان در قالب سخنرانی ها، نمایشنامه ها، استفاده از هنر تئاتر و یا فعالیت های دیگر که در فضای مجازی عمومیت دارد به اقشار مختلف مردم القا کرده و معرفت ها را در این موضوع ارتقا داد.
شبستان