آمار و ارقام مسلمانان و شیعیان در جهان

در حال حاضر موقعیت جغرافیایی سرزمین اسلامی بین 20 درجه طول غربی(از نصف النهار گرینویچ) و 140 درجه طول شرقی و نیز بین 10 درجه عرض جنوبی و 50 درجه شمالی از خط استوا قرار گرفته اند. غربی ترین کشور اسلامی در غرب آفریقا واقع است که سنگال نام دارد و شرقی ترین آن اندونزی می باشد که در آسیای جنوب شرقی قرار دارد. بین غربی ترین و شرقی ترین کشور مسلمان بیش از 10 ساعت اختلاف زمان وجود دارد. ترکیه و آلبانی، شمالی ترین و اندونزی جنوبی ترین کشور مسلمان و نیز تنها کشور اسلامی آسیا است که بخش اعظم آن در نیم کرة جنوبی قرار دارد.[1]
تعداد کشورهای مستقل اسلامی

در مورد تعداد کشورهای مستقل اسلامی نظرات و عقاید متفاوتی مطرح هست به عنوان مثال:

در کتابی تحت عنوان «Gazetter World Muslim» که در سال 1964 میلادی انتشار یافته 36 کشور که متجاوز از 50% مسلمان دارند به عنوان کشورهای مستقل اسلامی معرفی شده اند.

دکتر ابوالفضل عزتی طی مقاله ای تحت عنوان «شناخت اجمالی جهان اسلام» 40 کشور را معرفی می کند که متجاوز از 50% مسلمان دارد.

محمد حسن گنجی، کشورهایی را مسلمان می داند که بیش از 75% مسلمان داشته باشد و با این تعریف 34 کشور اسلامی از مجموع کشورهای جهان تحت عنوان سرزمین های اسلامی مورد مطالعه قرار می گیرند.

برخی نیز کشورهایی را اسلامی می دانند که عضو: «سازمان کنفرانس اسلامی» هستند. علی‌کتابی در کتاب«اقلیت های مسلمان در جهان امروز» و دکتر غلامحسین خورشیدی در کتاب «بازار مشترک اسلامی» چنین نظری دارند، در این تقسیم بندی اوگاندا و گابن که کمتر از 50% مسلمان دارند، عضو این سازمان بوده اما اتیوپی که بالاتر از 50% مسلمان دارد به عضویت آن در نیامده است. در آماری که به سال 1986 میلادی انتشار یافته، 52 کشور، اسلامی معرفی شده که بیش از 50% مسلمان داشته اند.[2]

در حال حاضر سازمان کنفرانس اسلامی دارای 56 عضو می باشد که از لحاظ تقسیم بندی جغرافیایی به سه گروه آسیایی، آفریقایی و عرب تقسیم می شوند که عبارتند از:

الف: گروه کشورهای آسیایی:

13 کشور می باشد که عبارت اند از: جمهوری آذربایجان، افغانستان، اندونزی، ایران، برونئی، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ترکیه، مالزی، ازبکستان.

ب: گروه کشورهای آفریقایی

شامل 19 کشور است که عبارت اند از: اوگاندا، بنین، بورکینافاسو، توگو، چاد، تانزانیا، سنگال، سیرالئون، کامرون، کومور، گابن، گامبیا، گینه، گینه بیسائو، مالدیو، مالی، موریتانی، موزامبیک، نیجر، نیجریه.

ج: گروه کشورهای عربی:

21 کشور ذیل می باشد: اردن هاشمی، الجزایر، امارات متحده عربی، بحرین، تونس، جیبوتی، سودان، سوریه، سومالی، عراق، عربستان سعودی، عمان، دولت فلسطین، قطر، کویت، لبنان، لیبی، مراکش، مصر، موریتانی، یمن.

در ضمن کشور آلبانی تنها کشور اروپایی است که در سال 1993 میلادی به سازمان کنفرانس اسلامی ملحق شد. سورینام از قارة آمریکا نیز در سال 1996 به سازمان کنفرانس اسلامی پیوست. علاوه بر کشورهای مستقل اسلامی، در خیلی از کشورهای دیگر اقلیت های مسلمان که دین اسلام را پذیرفته و با فرهنگ اسلامی در کشورهای دیگر سکونت دارند و در آمار سال 1986. م تعداد آنها که در 68 کشور غیر اسلامی ساکن هستند را حدود 300 میلیون نفر ذکر کرده اند. [3]

توزیع جمعیت مسلمانان در جهان

بر اساس آمارهای سازمان ملل و برخی منابع دیگر، در سال 1999 میلادی،‌ جمعیت جهان از مرز 6 میلیارد نفر گذشته است. حدود بیست درصد از جمعیت جهان یعنی 2/1 میلیارد نفر را مسلمانان تشکیل می دهند. توزیع جمعیت مسلمانان در جهان در نیمه 1998 میلادی از این قرار است: آفریقا 315 میلیون،‌ آسیا 812 میلیون، اروپا 401000/31، و ... .[4]

مسلمانان در سرتاسر جهان زندگی می کنند. تعداد کشورهایی که مسلمانان در آنها زندگی می کنند،‌ 208 کشور است،[5] حدود 85 درصد مسلمانان جهان, در خارج از دنیای عرب به سر می برند،‌ بیش تر مسلمانان،‌ در شرق آسیا،‌ به ویژه در پاکستان، هندوستان، بنگلادش،‌ مالزی و اندونزی زندگی می کنند. اندونزی،‌ پرجمعیت ترین کشور اسلامی است. در میان مسلمانان حدود ده درصد، یعنی مطابق با آمارهای موجود تقریباً 120 میلیون نفر شیعه هستند.[6]

توزیع جمعیت شیعیان

در دایره المعارف بریتانیا (2002) چنین آمده است: طی قرن ها، جنبش شیعی تمام اسلام سنی را تحت تأثیر قرار داده است و تعداد طرفدارانش در اواخر قرن بیستم حدود 60 الی 80 میلیون یا یک دهم کل مسلمانان جهان است. تشیع، مذهب اکثریت مسلمانان ایران، عراق و احتمالاً یمن بوده و پیروان زیادی در سوریه، لبنان، شرق آفریقا، هند، پاکستان و افغانستان دارا می باشد.

متأسفانه، آمار دقیقی درباره تعداد مسلمانان به طور عموم و شیعیان به طور خاص وجود ندارد و آنچه ذکر می شود بر اساس بیشتر منابع موجود است که در مقابل آن دیدگاه های دیگری نیز وجود دارد. مطابق برخی منابع، شیعیان،‌ یازده درصد جمعیت مسلمانان را تشکیل می دهند بدین سان، جمعیت کنونی شیعیان باید حدود 132 میلیون نفر باشد و طبق برخی منابع شیعیان 23 درصد کل مسلمانان را تشکیل می دهند.[7]

توزیع جمعیت شیعیان در برخی از کشورهای آسیایی که دارای اکثریت و یا درصد قابل توجهی از شیعیان می باشد طبق آمارهای مربوط به سال 1998 میلادی از این قرار است:

افغانستان:  مسلمانان اهل سنت 84 درصد و شیعیان 15 درصد و پیروان سایر ادیان یک درصد، بیش از 98 درصد جمعیت شیعی افغانستان شیعه دوازده امامی و کمتر از دو درصد آن اسماعیلی هستند.

آذربایجان:  مسلمانان شیعه 70 درصد، و اهل سنت 30 درصد را تشکیل می دهند.

بحرین:  مسلمانان شیعه، 3/61 درصد و اهل سنت 5/20 درصد و بقیه پیرو ادیان دیگر می باشند، مطابق آمارهای دیگر شیعیان بحرین 70 درصد می باشند که این عده جمعیت بومی بحرین را تشکیل می دهند.[8]

ایران: این کشور یکی از قطب های بزرگ جهان تشیع به حساب می آید که از جمعیت 70 میلیونی آن 94 درصد را شیعیان دوازده امامی و بقیه را پیروان مذاهب اهل سنت و ادیان دیگر تشکیل می دهند.

عراق:  شیعیان 5/62 درصد و اهل سنت 5/34 درصد و بقیه را پیروان سایر ادیان تشکیل می دهند.

هند: کل جمعیت حدود یک میلیارد نفر که از این تعداد مسلمانان اهل سنت 9 درصد و شیعیان 3 درصد و بقیه را پیروان ادیان دیگر تشکیل می دهند.

کویت:شیعیان 30 درصد و اهل سنت 45 درصد و بقیه را پیروان دیگر ادیان تشکیل می دهند.

لبنان:  شیعیان 34 درصد و اهل سنت 3/21 درصد و مسیحیان 6/37 درصد را تشکیل می دهند.

پاکستان:  شیعیان 20 درصد و 75 درصد غیر شیعه.

سوریه:  مسلمانان اهل سنت 74 درصد و شیعیان 12 درصد می باشند.

یمن:  مسلمانان اهل سنت 60 درصد و شیعیان حدود 40 درصد را تشکیل می دهند.

ترکیه: 8/19 درصد،

امارات متحده عربی: 16 درصد،

تاجیکستان : 5 درصد، و ... شیعیان را درخود جای دادند.

افزون بر این مناطق سنتی شیعه نشین، در سایر نقاط جهان نیز شیعیان پراکنده هستند. که در اروپا شامل سه کشور می‏گردد. ششصد هزار علوی (ترکیه) که در آلمان زندگی می کنند؛ در حدود صدهزار نفر که بیشترشان را مهاجرین شبه قاره هند (پاکستانی و هندی) تشکیل می دهند، در انگلستان مقیم هستند. فرانسه هم نزدیک به صد هزار نفر از شیعیان ترک و ایرانی را در خود جای داده است. به این تعداد، چند هزار نفری که ساکن سرزمین های ماورای فرانسه هستند نیز اضافه می گردد.

در قسمت شرق آفریقا مثل کنیا، تانزانیا و کشورهای مشترک المنافع، نزدیک به سیصد هزار نفر از اسماعیلیان از هند و پاکستان به این منطقه عزیمت کرده و ساکن گردیده اند.

در آفریقای غربی (سنگال، ساحل عاج) به جوامعی از شیعیان لبنان بر می خوریم که از دوران قیمومت فرانسه به آنجا آمدند این عده به چند صد هزار نفری بالغ می شوند. و بالاخره در قاره آمریکا، جوامعی از شیعیان لبنانی و ایرانی و غیره را مشاهده می کنیم که تعدادشان در نیم کره غربی از یک میلیون نفر تجاوز می کند.

پی نوشتها:

[1]. گلی زواره، سرزمین اسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، اول، 1372، ص 61.

[2] . همان، صص 69 و 70.

[3] . آقایی، داوود، سازمانهای بین المللی، تهران، نسل نیکان، 1382، صص 324 و 325.

[4] . دایره المعارف بریتانیکا 2002، نسخه دولوکس.

[5] . همان.

[6] . یان ریچارد، اسلام شیعی،‌صفحه 2.

[7] . سید مصطفی قزوینی، تحقیق هایی درباره شیعه، صفحه 4.

[8] . شیعیان عرب مسلمانان فراموش شده، صفحه 120.

نویسنده: مختار اصلانی- مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه