از حقوق حیوان تا زندگی با حیوان

صدای شیعه: انتقاد به یک نظام فکری ناپسند نیست. هر نظام فکری برای رشد و پویایی، نیازمند استقبال از منتقدان است، اما شایسته است که نقد با معیارهای منطقی و عقلانی صورت گیرد. وقتی مدتی پیش بحث درباره مساله حقوق حیوانات به علت مشاهده چند مورد آزار حیوانات در کشورمان، در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی گرم شد، عده‌ای وارد این بحث شدند و اولا معضل حقوق حیوانات را در ایران، به مثابه یک بحران معرفی کردند و در ثانی عامل اولیه این بحران را در اعتقادات جامعه ما و ویژگی اعتقادات دینی دانستند و برای اثبات ادعای خود به شواهدی مثل نجس دانستن خوک و سگ متوسل شدند.

شان حق حیوان در عقاید اسلامی

اما آیا این استدلال صحیح است؟ آیا در این نقد، جایگاه حیوان در نظام فکری اسلام، به خوبی مشاهده شده است؟ شاید اگر به عقاید اسلامی مراجعه کنیم، با یک دید منصفانه اعتراف کنیم که این نقدها به نظام فکری اسلام وارد نیست. اولا باید به این نکته توجه کنیم که از جدی شدن مساله حقوق حیوانات در غرب مدرن، شاید بیش از یک قرن نگذشته است و این در حالی است که دین مبین اسلام، 14 قرن پیش، مساله «حقوق حیوانات» و به طور کلی «حقوق جانداران» را به رسمیت شناخته است. در بین متفکران غربی، در مقطعی از تفکر مدرن، دیدگاه ماشینی نسبت به حیوانات غلبه کرد و براساس این دیدگاه، آزار رساندن به حیوانات موجه جلوه داده شد؛ کاری که امروز در منظومه فکری تمدن معاصر، مصداق وحشیگری محسوب می شود.

اما دین اسلام، 14 قرن پیش آزار رساندن به حیوانات را حرام اعلام کرده است. عقاید اسلامی به قدری نسبت به این مساله جدیت دارند که برای ذبح حیوانات، دستورات دقیقی ارائه می دهند: آب دادن به حیوان قبل از ذبح، قطعه قطعه نکردن و آسیب نرساندن به بدن حیوان پیش از جان دادن آن، دستور به ذبح نکردن حیوان مادر در مقابل فرزند، دستور دقیق برای ذبح، به نحوی که به نظر می رسد کمترین درد ممکن را متحمل می شود و... .

دینی را که تا این حد نسبت به حقوق حیوانات دقیق است، چگونه می توان منشأ نادیده گرفتن حقوق حیوانات در جامعه دانست؟ جالب این است که این دقت در باب حقوق حیوانات، حتی درباره حیوانات نجس و وحشی نیز صادق است. آزار رساندن به این دسته از حیوانات نیز حرام است و نیز یکی از محرمات بیت الله الحرم کشتن حیوانات است.

همزیستی با حیوان

نکته دیگری که به خلاف ادعای برخی حامیان حقوق حیوانات که گرایش غیردینی و غیراسلامی دارند، در هنجارهای اسلامی گنجانده شده است، این است که همزیستی با حیوانات نه تنها مذموم نیست، بلکه حتی ـ با قید قیودی ـ از ارزش های اسلامی محسوب می شود. حتی حیواناتی که در دین اسلام نجس محسوب می شوند و از این رو همزیستی با آنها چندان پسندیده نیست، از نگاه رحمت اسلامی بی بهره نیستند و تغذیه دادن به حیوانات گرسنه، از ارزش ها و هنجارهای اسلامی محسوب می شود. از این دسته حیوانات که بگذریم، زیست حیوانات اهلی در قلمرو خانه، چه منفعت تغذیه برای انسان داشته باشند ـ مثل مرغ، خروس و گاو ـ و چه چنین نباشند ـ مثل گربه ـ پسندیده تلقی می شود.

اساسا نفی همزیستی با حیوانات، نه حکمی از دل سنت، بلکه عادتی است که مدرنیته در زندگی انسان ها نهادینه کرد. زندگی مدرن با ضوابط خاص خود، مرزهایی برای حیات انسان ها تعیین کرد و هر آن که را در قلمرو بشر دوپای عاقل و ناطق و تندرست و جوان نمی گنجید، از این مرزها بیرون کرد. پدیده هایی چون بیمارستان، خانه سالمندان و تیمارستان، نهادهایی هستند که در کنار محاسنی که دارند، ساختار زندگی سنتی را بر هم می زنند و برخی انسان ها را به بهانه از دست دادن یکی از کارکردهایشان، از قلمرو جامعه بشری بیرون می کنند. این نگاه مدرن، در باب حیوانات نیز صادق است. از نگاه مدرن جای حیوان، در محدوده زندگی بشر نیست. بشر مدرن در مقطعی حتی حضور گربه را در خیابان ها برنمی تابد. جای حیوان در باغ وحش است یا جایی بسیار دورتر از شهر و شهرک ما انسان ها که تنها موجودات عاقل هستیم! زندگی مدرن بود که بشر را از همزیستی با حیوان و طبیعت محروم کرد و صنعت؛ به مثابه محصول نگاه ابزاری انسان به طبیعت (اعم از حیوانات و گیاهان)، زندگی انسان را در تقابل تام با حیات حیوانات و طبیعت قرار داد.

بنابراین برای رعایت حقوق حیوانات و همزیستی مسالمت آمیز با حیوانات، باید از نگاه اقتدارطلبانه نسبت به طبیعت دست برداریم و تقصیر زیاده خواهی های نفس استیلاجویمان را بر گردن عقاید دینی نیندازیم.

حسین برید

منبع: جام جم آنلاین