مناسک عاشورا ، عامل سلامت روحی جامعه می‌شود
نویسنده : دکتر سيد طاها موحدي *
صدای شیعه: اکثر جامعه‌شناسان وقتي مي‌خواهند در مورد يک موضوع اجتماعي بحث کنند براي بيشتر شناختنش عموماً سراغ قشر جوان مي‌روند. حتي براي پيدا کردن بهترين راه‌حل‌ها براي مشکلاتي که جامعه را درگير کرده هم سراغ راه‌حل‌هاي جوان‌پسندانه مي‌روند چون خوشبختانه قشر عظيم جامعه ايراني جوان هستند و اين جوان‌ها هستند که همانطور که مي‌توانند رفتارهاي زشت را در جامعه وسعت و گسترش دهند در مقابل هم مي‌توانند يکي از اشاعه‌دهنده‌هاي آموزه‌هاي مفيد باشند.
نقطه اميدواري در هر بحث جامعه‌شناسي آنجاست که ببيني با کمترين هزينه و درگيري آن چيزي که مي‌خواستي در سطح جامعه عملي شده و به سرعت هم در حال گسترش است. نکته مهم در هر بحث جامعهشناختي اين است که بداني و مطمئن باشي آن هدفي که مي‌خواستي عيناً و بدون هيچ خطايي در حال حاضر اجرا شده و به نسل بعد هم منتقل مي‌شود و بهتر از همه آن است که در زمان حياتت ببيني چند نسل دارند هدف تو را اجرا مي‌کنند، به نسل بعد هم منتقل و در اين انتقال حتي خطاهاي نسل قبل را هم رفع مي‌کنند. فرهنگ عاشورا و آموزه‌هاي محرم بيش از آنکه يک آموزه ديني باشد يک آموزه اجتماعي وسيع است که چند صد سال است همه را درگير خود کرده است؛ از نسلي به نسل بعد منتقل مي‌شود و از همه بيشتر کودکان، نوجوانان و جوانان را درگير مي‌کند اين بهترين فرصت يک جامعه است ما مي‌توانيم از همين فضاي آموزنده و منتشر شده بهترين استفاده را کنيم ما مي‌توانيم از همين رابطه بين نسلي براي تکميل کردن فرهنگ ماه محرم و اصلاح آنچه به غلط وارد عزاداري‌هايمان شده است استفاده کنيم. به تأکيد رهبر معظم انقلاب بهتر است آسيب‌ها و بدعت‌هاي اين ماه حذف شود تا فرهنگ عاشورايي، امام حسين(ع) و محرم به راحتي منتقل شود و گسترش پيدا کند.
شور و شوق وصف‌ناپذير نوجوانان و جوانان
حال و هواي اين روزهاي شهرها را مي‌بينيد؟ غروب نشده بچه‌ها همراه جوان‌ها سياه پوشيده راهي مي‌شوند. مقصدشان معلوم است؛ يا مي‌روند هيئت، يا مي‌روند منبر گوش بدهند، راهي ايستگاه صلواتي هستند يا حتي کار فرهنگي مي‌کنند مهم اين است که همه‌شان اين شب‌ها تمام انرژي و داشته‌هايشان را وقف اشاعه فرهنگ حسين(ع) مي‌کنند. در حقيقت همراهي و مشارکت نوجوانان و جوانان در ايام عزاداري امام حسين(ع) در مساجد، حسينيه‌ها و تکايا نوعي وفاق اجتماعي است که در کمتر نقاطي از جهان نظير آن ديده مي‌شود.
اگر تا چند سال قبل پدرها و مادرها بايد دست بچه‌ها را مي‌گرفتند و مي‌بردنشان مجلس روضه و تعزيه، اما اين سال‌ها ديگر نياز به نيروي محرکه ندارند خودشان خود به‌خود وارد دستگاه امام حسين(ع) مي‌شوند و تا مي‌توانند کار مي‌کنند. اين روزها و شب‌ها بهترين مستند است براي پي بردن به صحت گفته‌هاي من. چندبار موقع رانندگي کردن و حتي قدم زدن اين شب‌ها ديده‌ايد که گروهي جوان جلويتان را بگيرند تا يک استکان چاي دستتان بدهند، برايتان اسپند دود کنند، روي ماشينتان خط نوشت بنويسند و حتي کفش‌هايتان را واکس بزنند. در هر هيئت و مجلسي قدم مي‌گذاري مي‌بيني جوان‌ترها زودتر از شما آمده‌اند و فضا را مهيا کرده‌اند.
مي‌دانيد يکي از نکات مهم آموزه‌هاي ديني اين ماه چيست؟ اغلب جوان‌ها همراه خودشان نوجوان يا کودکي را همراه مي‌کنند. در حقيقت ناخودآگاه با اين رفتار ما امروز مي‌توانيم پيش‌بيني کنيم که حتي تا سه نسل بعد هم عزاي محرم و فرهنگ عاشورا تضمين شده است. حالا سؤال مهم اين است که چرا از منظر يک جامعه‌شناس تا اين اندازه عاشورا و فرهنگ محرم مهم است؟ من به عنوان يک جامعه‌شناس هميشه دنبال راه‌حلي هستم که بتوانم معضلات جامعه را حذف کنم و آموزه‌هاي مفيد را نه تنها جايگزين کنم بلکه در کمترين زمان، با نيروي انساني در دسترس و با کمترين هزينه در بيشترين بعد زمان، مکان و نسل آن را ترويج دهم. حالا فکرش را بکنيد در محرم دقيقاً همين اتفاق مي‌افتد. در ظاهر شما مي‌بينيد که بچه‌هايتان تکيه زده‌اند، هر شب به‌جاي دورهمي‌هايشان مي‌روند ايستگاه صلواتي يا دسته عزاداري اما در زير اين رفتار هزار و يک محاسن جامعهشناختي مهم پنهان شده است.
کاهش چشمگير جرائم و بزهکاري‌ها
نکته مهم اين است که وقتي زمان حضور جوانان در مساجد و هيئت‌هاي مذهبي زياد مي‌شود، زمان قرارگرفتن اين قشر در بطن مسائل حاشيه‌اي اعمال خلاف نیز حذف مي‌شود. بهترين مدعا براي اين گفته تحقيقات نيروي انتظامي است؛ هر سال آمار و ارقام جرائم اجتماعي و انواع بزهکاري‌ها در فاصله ماه محرم تا صفر بررسي مي‌شود و نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد که اين جرائم مهم جامعه حدود 40درصد کاهش مي‌يابد. دليل چنين اتفاق بزرگي چيست؟ مگر نه اين است که محرم بر رفتار افراد جامعه به‌ويژه قشر جوان تأثير گذاشته است.
فراموش نکنيد کاهش 40 درصدي تنها مربوط به بزه‌هاي اجتماعي است مهم‌تر اينکه در محرم جرائم و مفاسد اجتماعي بيش از 50 درصد کاهش مي‌يابد. مسلماً تقويت باورهاي مذهبي، اعتقادي و انساني نوجوانان و جوانان و فضاي اجتماعي ناشي از ماه محرم است که توانسته اينطور رفتار افراد را تغيير بدهد و در نهايت به شکل گرفتن محيط اجتماعي سالم‌تر و گسترش فضايي سالم در جامعه تأثير بگذارد.
اگر بخواهم در اين مقوله بيشتر توضيح بدهم بايد بگويم جوان و نوجواني که در برگزاري مراسم عزاداري امام حسين(ع) مشارکت داشته و هر روزش را پاي منبر وعظ و شبش را با دسته عزاداري سر مي‌کند در حقيقت جنبه روحي، رواني و اجتماعي‌اش ناخودآگاه درگير محرم و آموزه‌هايش مي‌شود. همين حضور در مساجد و هيئت‌هاي مذهبي باعث مي‌شود تا از پديده‌هاي ناهنجار اجتماعي که مغاير با اصول اسلامي و اخلاقي است، دوري کند.
بازگشت به خويشتن پاک
وقتي ما مي‌بينيم آموزه‌هاي اخلاقي و ديني و انساني محرم تا اين اندازه آن هم به شکلي وسيع در جامعه اشاعه مي‌شود قطع يقين بايد بگوييم که اين آموزه‌ها صد‌درصد مطابقت ذات و سرشت جوان‌ها بوده که نه تنها پذيرفته‌اند بلکه مطيعانه به آن عمل مي‌کنند.
اين تغيير رفتار واضح از اعتقادات ديني، مذهبي و سرشت دروني افراد ناشي مي‌شود و در اين ايام تقويت مي‌شود. به همين دليل است که مي‌بينيم در ايام محرم جرم و ناهنجاري‌ها کاهش مي‌يابد و همه سعي مي‌کنند تا در برگزاري اين مراسم با هم همکاري و گفتار و رفتارشان را يکي کنند. در اين بين حتي افرادي که اعتقادات مذهبي ضعيفي دارند هم به هر شکل ممکن علاقه و عشقشان را به سالار شهيدان نشان مي‌دهند.
همه اينها نشان مي‌دهد مراسم عزاداري سالار شهيدان بيشتر از جنبه روحي و رواني روي جوانان تأثير دارد. برگزاري مراسم عزاداري در مساجد و هيئت‌هاي مذهبي و بيان وقايع زمان عاشورا و تاسوعاي حسيني توسط مداحان باعث مي‌شود جوانان علاوه بر اينکه با پيام قيام عاشورا آشنا مي‌شوند از نظر روحي نيز سبک شوند و تأثيرات روحي و رواني بسياري دارد.
پليس دروني‌مان هشدار مي‌دهد
همه اينها را گفتم تا کمي روي تغيير رفتارهاي خودمان و اطرافيانمان در اين ماه دقت کنيم. گفتم به شما ثابت شود که انگار ناخودآگاه همه از يک الگوي تأييد شده انساني و ديني خاص پيروي مي‌کنيم و همه ايرادهاي رفتاري و گفتاري‌مان را کنار مي‌گذاريم. دقيقاً به همين دليل است که معتقدم محرم زمان مناسبي است تا همه افراد جامعه به‌خصوص قشر جوان تا حد امکان از گناه و اعمال خلاف دور شوند و سبک رفتار و زندگي‌شان را به الگوي حسيني نزديک‌تر کنند. تجربه نشان داده که جوانان در اين ماه بر رفتارهاي خود کنترل بيشتري دارند و دقت بيشتري انجام مي‌دهند بنابراين بايد با برنامه‌ريزي جوانان را به سوي افزايش رفتارهاي مثبت اخلاقي و اجتماعي سوق داد تا اين مسائل براي آنها نهادينه شود و در تمام ايام زندگي آن را به کار ببندند. من الگوگيري اين ماه را پليس دروني مي‌نامم؛ وقتي در رفتار خودم دقت مي‌کنم و علت تغيير سايرين را از آنها مي‌پرسم تازه متوجه مي‌شوم انگار يک شخص از درون، يک نداي هشداردهنده دروني و حتي يک پليس در وجودمان حضور پيدا مي‌کند و در تمام مدت ماه، عزاداري‌ها و لحظات هيئت هشدار مي‌دهد که کدام کار بهتر است و کدام رفتار ناپسند. شايد به همين خاطر است که فکر مي‌کنم اين پليس دروني يک شخصيت مذهبي آميخته با محبت دارد که ما برعکس همه هشدارها و تلنگرها نه تنها ناراحت نمي‌شويم بلکه به تک تک هشدارهايش عمل مي‌کنيم. جالب‌تر اينکه بررسي‌هاي روانشناسان و پزشکان عمومي نشان مي‌دهد در اين ماه ميزان افسردگي، بيماري‌هاي رواني و روحي به‌شدت کاهش پيدا مي‌کند و در مقابل سرعت درمان بيماري‌هاي جسمي به مراتب بيشتر مي‌شود.
با همه اين اوصاف وقتي مي‌بينم که به اين راحتي مي‌توانيم جامعه‌مان را بيمه کنيم و سد محکمي حتي براي يک ماه در مقابل آسيب‌هاي اجتماعي، بزهکاري و بيماري‌هاي روحي و جسمي بسازيم چرا بايد کوتاهي کنيم؟ ما بايد فرهنگ عاشورايي را به تک تک کودکان نسل بعد منتقل کنيم تا به فرداي بهتر جامعه‌مان اميدوار باشيم. والدين امروز بايد کودکان را با مسائل ديني و اعتقادي آشنا کنند تا در دوران نوجواني و جواني بدون اجبار و درخواست آنان در مراسم ديني و مذهبي شرکت کنند. در حقيقت ايجاد روحيه مذهبي، تقويت اعتماد به نفس، توجه به کرامت انساني، برخورد عاطفي و با محبت از روش‌هايي است که هم موجب اعتماد و اطمينان مردم نسبت به مديريت امنيت اجتماعي و مسئولان مي‌شود و هم در جهت کاهش بزه در جامعه بسيار مفيد است.
شايد يکي از مهم‌ترين عواملي که باعث مي‌شود جوانان در اماکن مذهبي مانند مسجد و هيئت‌هاي مذهبي و تکايا حضور پرشور و نشاط داشته باشند، برخوردها و رعايت احترام اجتماعي است که بايد در اين اماکن حاکم باشد.
پالايش روح و روان
حضور در مراسم مذهبي، حضور در تکايا و هيئت‌هاي مذهبي، شرکت در مراسم سينه‌زني، دادن نذورات در ماه‌هاي محرم و صفر، حضور در اماکن مقدسه و عزاداري و گريه کردن همه جزو رفتارهايي است که علاقه قلبي و ارادت مردم کشور ما را نسبت به اهل‌بيت(ع) نشان مي‌دهد. مهم‌تر از نکات اخلاقي و آموزنده اين رفتارها اين است که برگزاري اين مراسم و مناسک مذهبي تأثير بسيار شگفت‌انگيزي بر سلامت روان و روح مردم جامعه دارد. در برگزاري مراسم ديني و مذهبي اين چنيني معيار رواني و روحي حرف اول را مي‌زند و ميزان ماديات و رفتارهاي عملي در وهله بعد مهم است.
در تعريف مناسک آمده است: «مناسک عملي است پذيرفته شده بر پايه ايمان و عقايد که به منظور دور ماندن از خطا و گناه يا دستيابي به اجر و فيض انجام مي‌شود. انجام مناسک قابل پيش‌بيني و پايان آن نيز همين طور است.»
شايد به خاطر داشتن همه اين نکات مهم است که بعد از انجام دادن هر مناسکي روح ما در آرامشي شگفت‌انگيز غوطه‌ور مي‌شود. وقتي روح شما به طور خودکار بداند که قرار است يک مراسم مذهبي را در دوره زماني خاص مثلاً 30 يا 60 روز انجام دهد و بداند براي هر روز از صبح چه ساعتي تا شب چه ساعتي چه برنامه خاصي دارد ناخودآگاه به آرامش مي‌رسد. دقيقاً به همين دليل است که شروع مراسم‌هاي محرم و ماه صفر با آرامش نسبي روان همراه است و از آنجا که روان فرد در دوره مشخصي تحت تأثير کارايي مناسک مذهبي قرار بگيرد طبيعي است که مرور رفتارهاي مذهبي اين چنيني براي روحمان خوشايند خواهد بود.
دقيقاً به همين دليل است که کارشناسان علوم تربيتي معتقدند گرايش و علاقه به مراسم مذهبي در سلامت روان نقش اساسي دارد و هرچه جامعه معنوي‌تر، مؤمن‌تر، داراي مناسک مذهبي بيشتر، روزهاي آييني و ديني بيشتر باشد تک‌تک افراد آن از انواع اختلالات رواني دورتر خواهند بود و در نهايت جامعه از مشکلات اجتماعي و بزهکاري دور است و فضاي امن‌تري خواهد داشت.
در پايان بايد بگويم لطف و اهميت انجام مناسک و آيين‌ها در اين است که در دو بعد صورت ظاهري و معناي باطني کامل شود. تنها انجام دادن ظاهري و عيني مناسک نمي‌تواند تأثير ماندگار و عميقي داشته باشد. واقعيت اين است که براي افراد بسياري مناسک و آيين‌هاي مذهبي تا زماني ارزشمند است که مشغول آن هستند و پس از پايان مراسم همان افرادي مي‌شوند که قبلاً بوده‌اند، پس براي ماندگاري اثرات ماه‌هاي انسان‌ساز سال بايد کاري کرد.
· جامعه‌شناس و استاد دانشگاه
منبع: روزنامه جوان
انتهای پیام