بررسی موانع جریان های شیعی در تاریخ معاصر قفقاز(1)
صدای شیعه: منطقه قفقاز جنوبی بویژه جمهوری آذربایجان از جمله مناطق موردنظر فرقه های ضاله و گروه های تروریستی به منظور گسترش فعالیت تکفیری ها محسوب می شود.
در عین حال، فرقه های ضاله و شبه اسلامی، به منظور رشد و گسترش فعالیت های خود در این منطقه، همه تلاش خود را به کار گرفته اند تا ضمن جذب پایگاه های مردمی از هر طریق غیراخلاقی ، برای فعالیت های پیروان مذهب شیعه جعفری مانع تراشی کنند.
در بخش نخست این مطلب، برخی واقعیت های موجود در ارتباط با تاریخ مذهب شیعه دوازده امامی در منطقه قفقاز و چگونگی فعالیت های سلفی ها در این منطقه بررسی می شود.
در این میان، جمهوری آذربایجان به عنوان سردمدار مذهب شیعه جعفری در مناطق قفقاز و آسیای مرکزی به طور بی سابقه ای مورد هجمه گروه های سلفی قرار گرفته است.
بر اساس تحقیقاتی که در زمینه ادیان و مذاهب موجود در جمهوری آذربایجان انجام شده است، تا زمان فروپاشی شوروی، در جمهوری آذربایجان نه تنها جریان وهابی، بلکه حتی گروه کوچکی از سلفی ها نیز وجود نداشته است.
مقابله نظام سلطه کمونیستی شوروی با ادیان و مذاهب علی الخصوص مذهب شیعه و تلاش برای سرکوب و نابودی کامل دین توسط این نظام حکومتی سلطه گر، موجب شده است که آمار دقیق و صحیحی از پیروان ادیان و مذاهب در جمهوری آذربایجان موجود نباشد.
اما بطور کلی در جمع بندی آمار پراکنده مربوط به پیروان ادیان و مذاهب در جمهوری و در نظر گرفتن واقعیت های مشهود در این کشور، می توان گفت: دستکم 98 درصد از مردم جمهوری آذربایجان را مسلمانان تشکیل می دهند که در این میان، بیش از 85 درصد از آنها شیعه هستند.
این در حالی است که بر اساس واقعیت ها، در علاوه بر شیعیان، در جمهوری آذربایجان اهل تسنن از مذاهب حنفی و شافعی و نیز طریقت های صوفی زندگی می کنند. با وجود این، در هیچ دوره تاریخی جریان سلفی در جمهوری آذربایجان موجود و فعال نبوده است.
اما از اواخر عمر نظام متمرکز تصمیم گیری شوروی و بخصوص از اوایل دوران استقلال جمهوری آذربایجان در سال 1991 جریان وهابی -که خود را سلفی می خواند- به طور مصنوعی و با هزینه های هنگفتی که از سوی برخی دولت های مرتجع عربی بویژه عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و نیز مصر در این منطقه به عمل آمده است، جمهوری آذربایجان مورد هجمه این جریان ضد اسلامی قرار گرفته است.
مشخصا عربستان سعودی در پوشش امضای توافق نامه همکاری در زمینه های امور دینی با سیاستمدران حاکم بر باکو و نیز جلب همکاری نهادهای فعال وابسته به حاکمیت باکو نظیر اداره روحانیت مسلمانان قفقاز وکمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان، توانسته است به حمایت از جریان وهابیت در این کشور پوشش قانونی بدهد.
با وجود این شکی نیست که حتی پیش از ایجاد این پوشش به ظاهر قانونی ، شمار زیادی از فرزندان خانواده هایی -که در خلأ ناشی ازفروپاشی شوروی برای احیای ریشه های دینی خود تلاش می کردند- در اوایل استقلال جمهوری آذربایجان از سوی دانشگاه بین المللی اسلامی مدینه -که مرکز اصلی تربیت طلاب و مبلغان وهابیت محسوب می شود- جذب و تربیت شدند.
از چهره های شاخص این جریان که در حال حاضر در عرصه تبلیغات مذهبی در جمهوری آذربایجان فعال هستند -می توان به قامت سلیمان اف، علیخان موسی اف، ویسل عروج اف، سهراب شیخعلی اف، ثامن محمداف اشاره کرد.
این افراد در عرصه شبکه جهانی اینترنت و فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در تبلیغ آموزه های وهابیت با عنوان نام سلفیت فعالیت می کنند.
در مورد تعداد جمعیت وهابی ها یا سلفی های شکل گرفته در جمهوری آذربایجان، آمار دقیقی در دست نیست. اما طی سال های گذشته، رسانه های باکو از وجود 15 هزار نفر تا 65 هزار نفر در جمهوری آذربایجان گزارش هایی منتشر کرده اند.
مشاهدات میدانی تجمعات وهابی ها یا سلفی در مسجد موسوم به ابوبکر در باکو و نیز تجمعاتی که وهابی ها طی سال های گذشته در روزهای جمعه در روستای "قاراچوخور" در حومه پایتخت حضور می یابند و همچنین با لحاظ کردن جمعیت وهابی ها در مناطق سنی نشین جمهوری آذربایجان می توان گفت، جمعیت چند ده هزار نفری از وهابی ها در جمهوری آذربایجان شکل گرفته و به شرایط و وضعیت خطرناکی رسیده است.
آگاهان مطبوعاتی و فعالان رسانه ای و سیاسی در باکو معتقدند که وهابی ها در جمهوری آذربایجان به خاطر حمایت هایی مالی و سیاسی که از سوی پادشاهی عربستان سعودی از این جریان صورت می گیرد و همکاری و همراهی که دولت الهام علی اف در ارتباط با صدور مجوزهای فعالیت های اقتصادی و تجاری در این کشور دارد، از امکانات مالی موثری برخوردار شده اند.
در عین حال ، به علت زیر زمینی عمل کردن وهابی ها ، کسب اطلاعات آماری دقیق از وضعیت مالی وهابی ها در جمهوری آذربایجان تقریبا غیرممکن است. ضمن آنکه، حاکمیت باکو نیز به دلیل روابط بسیار نزدیک و صمیمانه ای که با پادشاهی سعودی برقرار کرده است، تمایلی به افشا و اعلام شرایط و امکانات فراهم شده برای وهابی ها در جمهوری آذربایجان ندارد.
اما مشاهدات میدانی در بازارهای جمهوری آذربایجان و مشاهده مغازه دارانی که با ریش های انبوه و شلوارهای کوتاه در غرفه های بازارهای مهم جمهوری آذربایجان مشغول فعالیت هستند، می توان دریافت که وهابی های شکل داده شده توسط عربستان سعودی در جمهوری آذربایجان از توان مالی قابل ملاحظه ای برخوردار شده است.
گفته می شود، وهابی ها در زمینه فعالیت اقتصادی در جمهوری آذربایجان به صورت شبکه ای عمل می کنند و هر وهابی با کالاها و پول هایی که از شیوخ عرب دریافت می کند، موظف است برای بستگان و آشنایان خود شغل ایجاد کند.
در حقیقت، تنها طبقه ای که در جمهوری آذربایجان که از اکثریت مردمش با معضل بیکاری مواجه نیست ، وهابی ها هستند.
با توجه به تمکن مالی وهابی ها، نفوذ سرطانی این جریان در ارکان اجتماع جمهوری آذربایجان درحال افزایش هستند. گفته می شود جریان وهابییت توانسته است در میان مقام های عالیرتبه دولتی، نمایندگان مجلس و فعالان رسانه ای در جمهوری آذربایجان عضوگیری کند.
در حالی که این دسته از اعضا دارای ظاهر وهابی نیستند، اما از منافع و خواسته های مراکز وهابیت بخصوص پادشاهی عربستان سعودی در جمهوری آذربایجان حمایت و حراست می کنند.
در میان مقام های دولت باکو می توان به کمال الدین حیدراف وزیر حالت های فوق العاده جمهوری آذربایجان اشاره کرد که روابط کاملا ویژه و آشکاری با شیوخ اماراتی برقرار کرده است.
گرچه نمی توان این دسته از شخصیت های سیاسی جمهوری آذربایجان را به لحاظ مذهبی وهابی محسوب کرد، اما این دسته از افراد به لحاظ سیاسی کاملا در چارچوب رژیم وهابی عربستان سعودی جای دارند و نفوذ و تاثیری که بر جمهوری آذربایجان می گذارند، در همین راستا قابل تامل است.
با توجه به اینکه در مناطق شمالی جمهوری آذربایجان عمدتا اسکان جمعیت اهل تسنن بیش از شیعیان است، به طور ویژه مورد طمع جریان وهابیت قرار دارد.
طی سال های گذشته، وزارت کشور و وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان بارها از حملات گروه وهابی موسوم به "برادران جنگل" به اماکن عمومی و همچنین سرقت از فروشگاه ها و مراکز تبدیل ارز در این منطقه خبر داده و دستگیری برخی از اعضای سازمان برادران جنگل در شمال جمهوری آذربایجان را اعلام کرده اند.
علاوه بر شمال جمهوری آذربایجان -که به لحاظ همجواری با داغستان روسیه نیز منطقه مناسبی برای فعالیت جریان های خطرناک وهابی محسوب می شود- منطقه سومقائیت و نیز شهر باکو پایتخت جمهوری آذربایجان از مناطق اصلی فعالیت جریان های وهابی است.
جریان وهابیت در جمهوری آذربایجان به میزان زیادی زیرزمینی عمل کرده است.
جریان خطرناک وهابیت، ازشیوه های منافقانه ای به منظور پنهان کردن مخاطرات خود برای جمهوری آذربایجان به هره برداری به عمل می آورد.
با وجود این، آغاز جنگ وهابی ها علیه سوریه و عراق ، عامل مهمی برای آشکار شدن چهره این جریان در جمهوری آذربایجان بوده است.
گفته می شود نزدیک به چهارصد الی هزار نفر از وهابی های جمهوری آذربایجان به سوریه اعزام شده اند که به علت پر تعداد بودن وهابی های اعزامی ازاین کشور برای جنگ با دولت قانونی بشار اسد، "جمعیت آذری" وهابی ها در سوریه تشکیل شده است.
تاکنون حدود 30 نفر از وهابی های اعزام شده به سوریه پس از بازگشت به جمهوری آذربایجان بازداشت و محاکمه شده اند.
با وجود این، این نگرانی در جمهوری آذربایجان وجود دارد که با بازگشت شمار بیشتری از وهابی های آذری زبان -که حاکمیت باکو پیرامون هویت بسیاری از آنها اطلاعی ندارد و نخواهد توانست آنها را بازداشت کند- مخاطرات بزرگی پیش روی حاکمیت و جامعه مسلمان جمهوری آذربایجان قرار دارد.
دولت های عربی به جز عراق عمدتا از عاملان حمایت از جریان وهابی یا سلفی در جمهوری آذربایجان هستند.
در این میان، ترکیه نیز برای نفوذ مذهبی خود در جمهوری آذربایجان جریان نورچی را در این کشور شکل داده است.
بدیهی است که جریان نورچی نیز به عامل خطرناکی در این کشور حوزه قفقازجنوبی تبدیل شده است. به طوری که در مقاطع خاصی موضوع احتمال کودتای نورچی ها در جمهوری آذربایجان و به دست گرفتن حکومت در باکو، حالت جدی به خود گرفته است.
ترکیه و نورچی های هدایت شده از سوی دولت آنکارا بخصوص پس از آغاز معادلات منطقه ای جدیدی -که جنگ علیه سوریه و عراق مهمترین جلوه آن طی سال های اخیر بوده است- همکاری تاکتیکی و شاید هم استراتژیکی با وهابی ها را در دستورکار قرار داده اند.
شکی نیست که این همکاری ها و بهره گیری از وهابی های جمهوری آذربایجان برای اجرای برخی سیاست های سلطه گرانه، بخشی از سیاست رژیم صهیونیستی، آمریکا و انگلیس برای در اختیار گرفتن ابتکار عمل در منطقه است.
*******
در بخش دوم این مطلب، به ذکر اظهارات برخی کارشناسان مسائل منطقه، معرفی نهادهای دینی و مستنداتی دراین ارتباط و تحلیل رویدادهای جمهوری آذربایجان بر اساس واقعیت های جاری می پردازیم.
حسین احمدی از پژوهشگران مسایل حوزه قفقاز درباره نقش ویژه کمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان و اداره روحانیت مسلمانان قفقاز در ایجاد محدودیت برای جریانات شیعی جمهوری آذربایجان، گفته است: شیعیان شمال ارس آزادی لازم را برای فعالیت های دینی ندارند. زیرا در کنار اداره روحانیت مسلمانان قفقاز به ریاست الله شکور پاشازاده، یک اداره دولتی دیگر در جمهوری آذربایجان وجود دارد که، هر تشکل دینی برای فعالیت باید اجازه این اداره را برای فعالیت داشته باشد.
کمیته دولتی امور دینی در زمان زمامداری دوره حیدرعلی اف رئیس جمهوری پیشین و فقید آذربایجان تأسیس شده است و زیرنظرمستقیم رئیس جمهوری اداره می شود.
این اداره دولتی وظیفه صدور مجوز و ثبت تشکل های دینی را در جمهوری آذربایجان به عهده دارد. از آنجا که مبارزه با مذهب شیعه از جمله سیاست های حاکمیت باکو است، صدور مجوز برای تشکل های مذهب شیعه به سختی و با موانع بسیاری صورت می گیرد.
این در حالی است که، نام تشکل های دینی غیرشیعی به ویژه وهابیت، به راحتی در این اداره ثبت می گردد.
در پی کشته شدن شماری از جوانان جمهوری آذربایجان در سوریه، حاکمیت باکو به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و تلاش کرد خلاء معنوی ایجاد شده برای مذهب شیعه در جامعه جمهوری آذربایجان را پر کند.
یک مشکل اصلی مردم مسلمان جمهوری آذربایجان فقدان پاسخگویی به سوال های متعدد جریان وهابیت از شیعیان شمال ارس است که به دلیل نداشتن ارتباط دینی با تشکل های شیعه در جهان به ویژه ایران، راه برای جذب نیرو توسط فرقه ضاله وهابی هموارتر شده است.
به همین دلیل، کمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان پس از چندین سال فراهم کردن زمینه برای فعالیت و گسترش فرقه وهابیت و سلفی گری در کشور، در سال 2014 و در پی احساس خطر از حضور تکفیری های جمهوری آذربایجان در سوریه و مخاطرات آن ها برای این کشور ، با انتشار کتاب "جریان وهابی" اثر آیت الله جعفر سبحانی در جمهوری آذربایجان موافقت به عمل آورد.
بنابر اعلام اداره روحانیت مسلمانان قفقاز ، کمیته دولتی امور دینی در روز 12 فوریه سال 2014 میلادی با انتشار کتاب "جریان وهابی" موافقت کرد و این کتاب توسط اداره روحانیت مسلمانان قفقاز منتشر و در مساجد جمهوری آذربایجان توزیع گردید.
در عین حال، رؤسای کمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان و اداره روحانیت مسلمانان قفقاز طی سال های اخیر با سفر به ایران و بخصوص سفر به شهر مقدس قم، به صورت ضمنی تلاش کردند با طرح مسأله وهابیت، این گونه القاء کنند که کلیت رویکردهای این دو نهاد مورد تأیید مراکز دینی ایران است.
یک نمونه دیگر از سناریوهایی که وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان طی سال های اخیر برای امنیتی کردن فضا و کنترل اوضاع در حوزه دین از آن بهره برداری به عمل آورد، ماجرای تهدید به قتل حاج شاهین حسنلی امام جماعت مسجد "مشهدی داداش" و منفجر کردن این مسجد است.
بر اساس این سناریو، در ماه اکتبر سال 2013 میلادی ، رسانه های باکو خبر دادند که در یک صفحه فیسبوکی با نام “Enekin Skayvoker” ضرورت قتل حاج شاهین حسنلی و دیگر شیعیان بر اساس فتوای "امیر فرمان چتین" و "شیخ میرزا احمد الگوساری" مطرح شده است.
در این صفحه فیسبوکی که بعدها در اطلاعیه 23 نوامبر 2013 وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان مورد استناد قرار گرفت، به صورت ناشیانه عکس های این دو به اصطلاح شیخ در حالی که چاقو به دست داشتند نیز منتشر شد.
وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان در زمان یادشده، اعلام کرد: در زیر این عکس، به منظور ایجاد نفرت و تفرقه و درگیری در زمینه دینی در جمهوری آذربایجان، به موازات درج "فتوای جهاد" علیه منسوبان به مذهب شیعه و نیز مطالب اهانت آمیز و تهدیدآمیز علیه آنها، فراخوان قتل حسن اف شاهین حسین اوغلو، آخوند مسجد مشهدی داداش نیز منعکس شده بود.
در نتیجه اجرای تدابیر ضد تروریسم، مشخص شد فردی که خودش را "فرمان چتین" قلمداد کرده، نریمان میرزایوف و شخصی که خود را شیخ میرزا احمد ال گوساری معرفی کرده، میرز احمد رستم اف است.
در گزارش وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان اعلام شده بود، بر اساس تحقیقات این وزارتخانه مشخص شده است که نریمان میرزایوف و میرزاحمد رستم اف و سایرین در ماه آوریل سال 2012 درباره استفاده از سلاح و سایر وسایلی که امنیت اجتماعی را برهم می زند و با اهداف ایجاد واهمه در جامعه، برای به قتل رساندن اشخاص منسوب به مذهب شیعه و نیز زیان زدن به سلامت آنها و به املاک آن ها به توافق رسیده اند.
وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان در ماه نوامبر سال 2013 در گزارش خود تصریح کرده بود که نریمان میرزایوف و میرز احمد رستم اف و سایرین از محل و منبعی که درحال بررسی است، به میزان زیادی سلاح و تجهیزات جنگی به دست آورده و نگهداری کرده و آن ها را جابجا کرده اند!
آنها برای انفجار مسجد مشهدی داداش که یکی از مکان های تجمع زیاد اشخاص منسوب به مذهب شیعه در منطقه یاسامال باکو است، از اطراف این عبادتگاه، آن را تحت نظر گرفته اند.
همچنین نریمان میرزایوف به میرزاحمد رستم اف دستور داده بود ، برای فرار از تعقیب نهادهای انتظامی پس از ارتکاب این جنایت و مقاومت مسلحانه در اراضی جنگلی گوسار یک پناهگاه ایجاد کند.
پس از پایان این کارهای مقدماتی، آنها به منظور گرد آوردن همفکرانشان در اطراف خود، در شبکه اجتماعی فیسبوک فراخوان "شروع جهاد" علیه شیعیان و نیز قتل آخوند شاهین حسن اف را منتشر کرده بودند. اما آنها به دلایلی که از اراده شان خارج بود، نتوانسته اند جنایتی را که طراحی کرده بودند، به اتمام برسانند. وزارت امنیت ملی در اطلاعیه خود نیز از دستگیری این دو فرد خبر داد.
این سناریو، چندین هفته رسانه های جمهوری آذربایجان را به خود مشغول کرد و حتی فضای دینی این کشور را تحت تاثیر خود قرار داد. ضمن آنکه، فضای رعب و وحشت را بر مومنین آذری حاکم کرد.
با وجود آنکه این سناریو در ظاهر امر علیه وهابی ها طراحی شده بود، اما هیچگاه نتوانست تاثیری درکمتر کردن فعالیت جریان خطرناک وهابی در جمهوری آذربایجان داشته باشد و صرفا به ایجاد خوف و وحشت در میان شیعیان منجر شد.
در کنار تمامی اقدامات و سناریوسازی های امنیتی علیه دینداران جمهوری آذربایجان، یکی از اقدامات طنز آمیز دولت جمهوری آذربایجان در امنیتی کردن فضا برای دینداران این کشور ، موردی بود که توسط خانم "اراده جواداوا" رییس "اتحادیه اجتماعی آگاهی بخشی" در خصوص حقوق انسانی به هنگام تحقیق و بازرسی از زندان شماره 14 جمهوری آذربایجان با آن مواجه شد.
زندانیان نمازخوان در گفتگو با این مدافع حقوق بشراعلام کرده بودند که مسوولان زندان بنابه دستور اداره بازپروری وزارت دادگستری جمهوری آذربایجان، از آنها ارایه معرفی نامه از مسجد محل سکونت خود درباره نمازخوان بودن خود را مطالبه کرده اند.
در عین حال، کتبی که در افشای فرقه خطرناک وهابیت نوشته شده و اغلب تالیف نویسندگان ایرانی است از جمله کتب ممنوعه در جمهوری آذربایجان محسوب می شده است.
از جمله این آثار می توان به "فرقه وهابیت" تالیف سید محمدحسن قزوینی، "آیین های وهابی" تالیف حضرت آیت الله جعفر سبحانی شاره کرد.
این کتاب ها، در افشای خطرها و تهدیدهای وهابیت اهمیت زیادی داشته و توسط کمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان ممنوع شدند.
این در حالی است که یکی از آثار حضرت آیت الله سبحانی در افشای ماهیت فرقه وهابیت پس از سال ها ممنوعیت و پس از آن که درسال 2014 تکفیری های جمهوری آذربایجان تهدید به صدور فتوای جهاد علیه الهام علی اف کردند ، در جمهوری آذربایجان را اجازه انتشار یافته است.
جالب است که سانه های جمهوری آذربایجان بدون ارائه مستنداتی مدعی بودند که این کتاب ها انزجار از وهابیت، رژیم صهیونیستی ، مسیحیت و اهل سنت را ترویج می کنند.
در حقیقت تنها پس از آشکار شدن خطر وهابیت و تکفیری ها در جمهوری آذربایجان -که در سال 2014 بر اثر جنایت های جریان های تکفیری در سوریه برملاتر شد، دولت جمهوری آذربایجان با انتشار کتاب روشنگرانه آیت الله سبحانی درباره وهابیت موافقت کرد.
این کتاب به نام "جریان وهابی" با ترجمه یوسف باقراف و ویرایش حاج "سلمان موسی اف" معاون اهل تسنن اداره روحانیت مسلمانان قفقاز منتشر و در مساجد جمهوری آذربایجان توزیع شده است.
منبع: خبر و تصویر برون مرزی صدا و سیما
انتهای پیام