خبرهای غیبی در نهج البلاغه

صدای شیعه: ارائه اخبار آينده و بيان امور غيبي، يکي از ابعاد وسيع نهج البلاغه را تشکيل مي دهد. مجموعاً در اين کتاب بيش از 75 بار خبر غيبي آمده است که بيشتر آنها تحقق يافته اند.
عالم به غيب ذاتاً کسي جز خداوند نيست؛ امّا پيامبر و امامان عليهم السلام با اِذن الهي مي توانند از علم غيبي برخوردار شوند.

مرحوم طبرسي در اين باره مي گويد: "به عقيده شيعه کسي را مي توان بالجمله عالم به غيب توصيف کرد که همه غيبها را بداند و علم او ذاتي باشد و هيچ کس جز خدا اين چنين نيست.
و امّا خبرهاي غيبي فراواني که دانشمندان شيعه و سنّي از علي عليه السلام و ساير امامان نقل کرده اند، همه از رسول خداصلي الله عليه وآله و رسول خدا نيز از خداوند آموخته است." (1)

منبع علم امام
از نظر شيعه، امام معصوم عليه السلام داناترين فرد زمانش مي باشد و به تمام احکام شريعت احاطه کامل داشته، از حوادث آينده اطلاع و آگاهي دارد؛ منتهي اين علوم را از طريق مکتب و کلاسهاي رسمي به دست نياورده؛ بلکه علوم وي به يکي از سه طريق ذيل حاصل مي شود:

1. خداوند متعال
سرمنشأ اصلي علوم انبياء و ائمّه عليهم السلام از علم لايزال و بي منتهاي الهي است. اين حقيقت را امام جوادعليه السلام اين گونه بيان نموده است: "من جوادم. من عالم به نسبهاي مردم در صلبها [ي پدران ] مي باشم. من داناترين [مردم ] به باطن و ظاهر شما و آنچه شما به سوي آن برمي گرديد، هستم؛ "عِلْمٌ مُنِحْنا بِهِ مِنْ قِبَلِ خالِقِ الْخَلْقِ اَجْمَعِينَ وَبَعْدَ فَناءِ السَّمواتِ وَالْاَرَضِينَ؛ علمي که از طرف خالق همه مخلوقات بعد از فناي آسمانها و زمينها به ما عطا شده است." (2)
علي عليه السلام در اين باره مي فرمايد: "تَاللَّهِ لَقَدْ عُلِّمْتُ تَبْلِيغَ الرِّسالاتِ، وَاِتْمامَ الْعِداتِ وَتَمامَ الْکَلِماتِ، وَعِنْدَنا اَهْلَ الْبَيْتِ اَبْوابُ الْحُکْمِ وَضِياءُ الْاَمْرِ؛(3)به خدا سوگند! تبليغ رسالتها، وفاي به پيمانها و تفسير اوامر و هشدارهاي الهي به من آموزش داده شده و درهاي دانش و روشنايي امور [انسانها] نزد ما اهل بيت [پيامبرصلي الله عليه وآله ] است."
ابن ابي الحديد معتزلي (درگذشته 655 ق) مي نويسد: "ما انکار نمي کنيم که در ميان افراد بشر اشخاصي باشند که از غيب خبر بدهند؛ امّا مي گوييم آگاهي آنان از غيب مستند به خداوند است و خداوند وسيله آگاه شدن آنان را از غيب فراهم مي آورد." (4)

2. پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله يا امام قبلي
اگر چه علوم ائمّه عليهم السلام به خدا منتهي مي شود، ولي در روايات گاه مستقيماً اين علم به خداوند نسبت داده شده و گاهي نيز به پيغمبر يا امام قبلي نسبت داده شده است.
حضرت علي عليه السلام در مورد علم غيب خود در پاسخ به يکي از اصحاب خود که سؤال کرد: "اي امير مؤمنان! آيا به تو علم غيب داده شده است؟"، با تبسّم فرمود: "يا اَخا کَلْبٍ! لَيْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَيْبٍ وَاِنَّما هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِي عِلْمٍ، وَاِنَّما عِلْمُ الْغَيْبِ عِلْمُ السَّاعَةِ... فَهذا عِلْمُ الْغَيْبِ الَّذِي لا يَعْلَمُهُ اَحَدٌ الاَّ اللَّهُ، وَما سِوي ذلِکَ فَعِلْمٌ عَلَّمَهُ اللَّه نَبِيَّهُ فَعَلَّمَنِيهِ وَدَعا لِي بَاَنْ يَعِيَهُ صَدْرِي وَتَضْطَمَّ عَلَيْهِ جَوانِحِي؛(5) اي برادر کلبي! اين اخباري را [که خبر مي دهم ] علم غيب نيست؛ علمي است که از دارنده علم آموخته ام. همانا علم غيب، علم قيامت است... اين است آن علم غيبي که غير از خدا کسي نمي داند. جز اينها، علومي است که خداوند به پيامبرش تعليم داده (علم غيب اکتسابي) و او به من آموخته است. و [پيامبرصلي الله عليه وآله ] دعا کرد که خدا اين [دسته از علوم و اخبار ]را در سينه ام جاي دهد و اعضا و جوارح [بدن ] من از آن پر گردد."
در اينجا اين پرسش مطرح مي شود که در جملات فوق امام علي عليه السلام مي فرمايد: "من غيب نمي دانم؛ ولي در برخي کلمات فرموده: من علم غيب مي دانم، از جمله فرمود: "وَاللَّهِ لَوْ شِئْتُ اَنْ اُخْبِرَ کُلَّ رَجُلٍ مِنْکُمْ بِمَخْرَجِهِ وَمَوْلِجِهِ وَجَمِيعِ شَأْنِهِ لَفَعَلْتُ وَلکِنْ أَخافُ اَنْ تَکْفُرُوا فِيَّ بِرَسُولِ اللَّهِ؛(6)به خدا سوگند! اگر بخواهم مي توانم از همه خصوصيّات هر کدام شما (که از کجا و چگونه و به چه هدف آمده) از آغاز و پايان کارش و از تمام شئون زندگيش شما را آگاه سازم؛ امّا مي ترسم که [با اين گونه خبرها ]درباره من نسبت به رسول خداصلي الله عليه وآله کافر شويد (و درباره من غلو کنيد و مرا از رسول خدا بالاتر بدانيد و يا به خدايي من معتقد شويد و اين عقيده موجب کفر شما گردد)."
و يا فرمود: "وَلَوْ تَعْلَمُونَ ما اَعْلَمُ مِمَّا طُوِيَ عَنْکُمْ غَيْبُهُ اِذاً لَخَرَجْتُمْ اِلَي الصُّعَداتِ؛(7) اگر شما همانند من از آنچه بر شما پنهان است، با خبر بوديد [از خانه ها ] به سوي بيابانها کوچ مي کرديد."
و يا در سخن معروفش فرمود: "فَاسْأَلُونِي قَبْلَ اَنْ تَفْقِدُونِي فَوَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لا تَسْأَلُونِي عَنْ شَي ءٍ فِيما بَيْنَکُمْ وَبَيْنَ السَّاعَةِ وَلا عَنْ فِئَةٍ تَهْدِي مِائةً وَتُضِلُّ مِائَةً اِلاَّ اَنْبَأْتُکُمْ بِناعِقِها وَقائِدِها...؛ (8) پس از من بپرسيد پيش از آنکه مرا نيابيد، سوگند به خدايي که جانم در دست اوست، نمي پرسيد از چيزي که ميان شما تا روز قيامت مي گذرد و نه از گروهي که صد نفر را هدايت يا گمراه سازد، جز آنکه شما را آگاه مي سازم (و پاسخ مي دهم) و از آنکه مردم را بدان مي خواند، و آن که رهبريشان مي کند... ."
بنابراين، جاي اين سؤال منطقي است که جمع اين دو گروه ازکلمات حضرت چگونه امکان پذير است؟ پاسخ اين است که آنجايي که حضرت مي گويد غيب نمي دانم، يعني علم غيب ذاتي ندارد و از نزد خود به چنين علمي دست نيافته است؛ اما آنجا که مي فرمايد غيب مي دانم، يعني از طريق خدا و رسول او خبرهاي غيبي را کسب نموده ام.
مرحوم علامه طباطبايي همين پاسخ را در خصوص علم غيب پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله بيان نموده است؛ آنجا که مي گويد: "خداوند ذاتاً از غيب آگاه است و هر کس جز او از غيب آگاه باشد، به تعليم او خواهد بود و هر جا پيامبرصلي الله عليه وآله آگاهي خود از غيب را انکار مي کند و مي گويد: علم غيب ندارم، معناي آن اين است که مستقلاً و ذاتاً عالم به غيب نيستم و هر چه مي دانم، از جانب خدا به من آموخته شده است." (9)
شاهد اين جمع، جملات امير مؤمنان عليه السلام است که مي فرمايد: علوم غيبي را پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله به من آموخت؛ "وَالَّذِي بَعَثَهُ بِالْحَقِّ، وَاصْطَفاهُ عَلَي الْخَلْقِ ما اَنْطِقُ اِلَّا صادِقاً وَقَدْ عَهِدَ اِلَيَّ بِذلِکَ کُلِّهِ، وَبِمَهْلِکِ مَنْ يَهْلِکُ وَمَنْجي مَنْ يَنْجُو وَمَآلِ هذَا الْاَمْرِ وَما اَبْقي شَيْئاً يَمُرُّ عَلي رَأْسِي اِلَّا اَفْرَغُهُ فِي اُذُنَيَّ وَاَفْضي بِهِ اِلَيَّ؛(10) به خدايي که او (محمد) را به حق برانگيخت و او را بر مخلوقات برگزيد، جز به راستي سخن نگويم و به راستي [پيامبر اسلام ] همه دانشها را به من سپرده است و از محل هلاکت آن کس که هلاک مي شود و جاي نجات کسي که نجات مي يابد و پايان اين حکومت، [همه را به من خبر داده و مرا آگاه نموده است.] هيچ حادثه اي بر من نگذشت، جز آنکه در گوشم نجوا کرد و مرا مطلع ساخت."
همچنين امامان ديگر نيز علم غيب خود را به پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله نسبت داده اند، از جمله يحيي بن عبد اللّه بن الحسن به امام هفتم عليه السلام گفت: "فدايت شوم! اينان (گروهي از مردم) عقيده دارند که شما علم غيب داريد!" حضرت در جواب او فرمود: "لا وَاللَّهِ ما هِيَ اِلَّا وَراثَةٌ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ؛(11) نه به خدا [آنچه ما مي دانيم از پيامبر آموخته ايم و] آن نيست، مگر به ارث مانده از رسول خداصلي الله عليه وآله."
شيخ مفيدرحمه الله (متوفاي 413 ق) مي نويسد: "کسي را مي توان به طور مطلق داراي صفت "عالم به غيب" دانست که علم او ذاتي باشد و از کسي نياموخته باشد. و علم هيچ کس جز خداوند بزرگ، ذاتي نيست. از اين رو، شيعه معتقد است که نبايد درباره امامان به طور مطلق گفته شود؛ بلکه بايد توضيح داده شود که علم آنان مستفاد از امام قبل و از پيامبرصلي الله عليه وآله و سرانجام به تعليم الهي است." (12)

3. روح القدس
منبع سوم براي علم امامان از جمله امام علي عليه السلام، روح القدس است که به امر الهي با آنها سخن مي گويد. امام باقرعليه السلام فرمود: "اِنَّ الْاَوْصِياءَ مُحَدَّثُونَ يُحَدِّثُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَلا يَرَوْنَهُ؛(13) به راستي که اوصياء [وامامان ] محدّث هستند، روح القدس با آنان سخن مي گويد؛ در حالي که او را نمي بينند."

نمونه هايي از خبرهاي غيبي
با توجّه به نکات پيش گفته، اکنون به مهم ترين خبرهاي غيبي که در نهج البلاغه آمده است مي پردازيم:

الف. خبرهاي مربوط به بصره

1. غرق شدن بصره
"وَاَيْمُ اللَّهِ لَتَعْزَمَنَّ بَلْدَتَکُمْ حَتّي لَاَنِّي اَنْظُرُ اِلي مَسْجِدِها کَجُؤْجُوءِ سَفِينَةٍ اَوْ نَعامَةٍ جاثِمَةٍ؛(14)سوگند به خدا! سرزمين شما را [آب ] غرق مي کند. گويا مسجد شما را مي نگرم که چون سينه کشتي يا همچونان مرغي که بر سينه خوابيده [و بر روي آب مانده ]مي باشد."
حضرت در پايان خطبه فرمود: "کَأَنِّي اَنْظُرُ اِلي قَرْيَتِکُمْ هذِهِ طَبَقَها الْماءُ، حَتّي ما يُري مِنْها اِلَّا شَرَفُ الْمَسْجِدِ کَأَنَّهُ جُؤجُوءُ طَيْرٍ فِي لُجَّةِ بَحْرٍ؛(15) گويي شهر شما را مي نگرم که [غرق شده و] آب آن را فرا گرفته و چيزي از آن ديده نمي شود. مگر جاهاي بلند مسجد انگار آن، مانند سينه مرغي بر روي امواج آب دريا."

ابن ابي الحديد در شرح اين کلمات مي گويد: "بصره تاکنون دوبار در آب غرق شده است؛ يک بار در زمان "القادر باللّه" و بار ديگر در زمان "القائم بأمر اللّه". طغيان آبهاي خليج فارس اين شهر را در آب فرو برد و از آن همه ساختمان، تنها قسمتي از مسجد جامع، همان طور که علي عليه السلام خبر داده بود، در ميان آب ديده مي شد و در اين دو حادثه، تمام خانه ها خراب شد و جمعيّت بسياري غرق شدند." (16)

2. فتنه ها و جنگها
"فتنه هايي چون پاره هاي شب تار که نيرويي نمي تواند برابر آن بايستد و کسي نتواند پرچمهاي آن را پايين کشد، به سوي شما مي آيد، چونان شتري که مهار شده و جهاز بر پشت آن نهاده و ساربان آن را کشانده و به سرعت مي راند. فتنه جويان کساني هستند که ضربات آنها شديد و غارتگري آنان اندک است. مردمي با آنان جهاد مي کنند که در چشم متکبّران خوار و در روي زمين گمنام و در آسمانها معروف اند. (17)" حضرت در ادامه فرمود: "فَوَيْلٌ لَکِ يا بَصْرَةُ عِنْدَ ذلِکَ مِنْ جَيْشٍ مِنْ نِقَمِ اللَّهِ لا رَهَجَ لَهُ، وَلا حَسَّ، وَسَيُبْتَلي اَهْلُکِ بِالْمَوتِ الْاَحْمَرِ، وَالْجُوعِ الْاَغْبَرِ؛(18) در اين هنگام، واي بر تو اي بصره! از سپاهي که نشانه خشم وانتقام الهي است، بي گرد و غبار و صدايي به تو حمله خواهند کرد و چه زود ساکنانت به مرگ سرخ و گرسنگي غبار آلود دچار مي گردند."

ب. خبرهاي مربوط به خوارج
حضرت علي عليه السلام در باره خوارج خبرهاي غيبي مختلفي داده است که به نمونه هايي چند اشاره مي شود:

1. هشدارهاي قبلي
"فَأَنَا نَذِيرٌ لَکُمْ أَنْ تُصْبِحُوا صَرْعي بِأَثْناءِ النَّهْرِ(19) بِأَهْضامِ هذا الْغائِطِ عَلي غَيْرِ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ...؛ (20) شما را از آن مي ترسانم! مبادا صبح کنيد، در حالي که جنازه هاي شما در اطراف رود نهروان و زمين پست و بلند آن افتاده باشد، بدون آنکه برهان روشني از پروردگارتان [و حجّت و دليل قاطعي ]داشته باشيد."

2. فقط ده نفر باقي ماند
در سال 38 هجري به هنگام حرکت براي جنگ با خوارج، شخصي گفت: خوارج از پل نهروان عبور کردند. حضرت با آنان صحبت و اتمام حجّت نمود. در اين هنگام، گروهي از آنان برگشته، به صفوف امام عليه السلام پيوستند و آنگاه حضرت رو به ياران خود نموده، و فرمودند: "مَصارِعُهُمْ دُونَ النُطْفَةِ وَاللَّهِ لا يُفْلِتُ مِنْهُمْ عَشْرَةٌ وَلا يَهْلِکُ مِنْکُمْ عَشْرَةٌ؛(21) قتلگاه آنان کنار نهروان است. به خدا سوگند از آنها ده نفر جان به سلامت نمي برند و از شما ده نفر کشته نخواهد شد."
ابن ابي الحديد مي گويد: "اين خبر غيبي، يکي از معجزات علي عليه السلام است که نقل آن نزديک به تواتر رسيده است و در نبردي که ميان امام و خوارج نهروان رخ داد، همه شاهد بودند که نه نفر از خوارج جان به سلامت بردند و از ميان ياران علي عليه السلام فقط هشت تن به شهادت رسيدند." (22)

3. خواري و ذلت خوارج
"اَما اِنَّکُمْ سَتَلْقَوْنَ بَعْدِي ذُلًّا شامِلاً وَسَيْفاً قاطِعاً وَأَثَرَةً يَتَّخِذُهَا الظَّالِمُونَ فِيکُمْ سُنَّةً؛(23) آگاه باشيد که پس از من با ذلّت همه جانبه و شمشير برنده و به استبدادي دچار خواهيد شد که ستمگران آن را در ميان شما به عنوان سُنّت مي گيرند."
همان طور که امير مؤمنان عليه السلام خبر داد، خوارج پيوسته از طرف حکومتها مورد تعقيب قرار مي گرفتند و اموال آنان پيوسته از سوي ستمگران تصاحب مي شد. (24)

4. انقراض خوارج
خبر ديگر اين بود که حضرت از انقراض خوارج نيز خبر داد؛ آنجا که فرمود: "أَصابَکُمْ حاصِبٌ وَلا بَقِيَ مِنْکُمْ أَثرٌ؛(25) سنگ حوادث و بلا بر شما ببارد؛ چنانکه اثري از شما باقي نگذارد."
در سال 38 هجري بعد از پايان جنگ با خوارج شخصي گفت: "اي امير مؤمنان! خوارج همه نابود شدند." حضرت جملاتي فرمود که نشان مي داد آنها بعد از مدّتي منقرض مي شوند: "کَلاَّ وَاللَّهِ اِنَّهُمْ نُطَفٌ فِي اَصْلابِ الرِّجالِ، وَقَراراتِ النِّساءِ کُلَّما نَجَمَ مِنْهُمْ قَرْنٌ قُطِعَ حَتّي يَکُونَ آَخِرُهُمْ لُصُوصاً سَلاَّبِينَ؛(26) نه هرگز!، سوگند به خدا آنها به صورت نطفه هايي در پشت پدران و رحم مادران وجود خواهند داشت. هرگاه که شاخي از آنان سربرآورد، قطع مي گردد تا اينکه آخريشان به راهزني و دزدي تن در مي دهد."
اين جمعيت در اواخر دهه چهارم قرن اوّل هجري در اثر يک اشتباهکاري خطرناک به وجود آمدند و بيش از يک قرن و نيم بپاييدند؛ زيرا به موجب بي باکيهاي جنون آميز خويش مورد تعقيب خلفا قرار گرفتند و خود و مذهبشان را به نابودي و اضمحلال کشاندند و در اوايل تأسيس دولت عباسي، به کلي منقرض گشتند. (27)

ج. خبرهاي مربوط به معاويه

1. تسلّط معاويه بر عراق
"أَمَّا اِنَّهُ يَسْتَظْهَرُ عَلَيْکُمْ بَعْدِي رَجُلٌ رَحْبُ الْبُلْعُومِ مُنْدَحِقُ الْبَطْنِ يَأْکُلُ ما يَجِدُ وَ يَطلُبُ ما لا يَجِدُ فَاقْتُلُوهُ، وَلَنْ تَقْتُلُوهُ؛(28) آگاه باشيد! پس از من مردي با گلوي گشاده و شکمي بزرگ بر شما مسلّط خواهد شد که هر چه بيابد، مي خورد و تلاش مي کند آنچه ندارد، به دست آورد. او را بکُشيد؛ ولي هرگز او را نمي کشيد."
مراد از "رجل" در کلمات فوق، معاويه است. او نفرين شده پيامبرصلي الله عليه وآله بود؛ زيرا وقتي آن حضرت چند بار او را فرا خواند، جواب داد که مشغول غذا خوردن است. از اين رو، حضرت فرمود: "اَللَّهُمَّ لا تَشْبَعْ بَطْنَهُ؛ خدايا [هرگز ]شکم او را سير مکن!" از آن پس، معاويه فراوان مي خورد و مي گفت: "مَلِئْتُ وَما اَشْبَعْتُ؛(29) [از خوردن ]پُر شدم؛ ولي سير نشدم."
در تاريخ نيز آمده که "معاويه بسيار ميل به خوردن و خوش گذراني داشت و هيکل درشت و شکم برآمده اي براي خود درست کرده بود." (30)
او همچنان که حضرت پيش بيني کرده بود، بعد از شهادت علي عليه السلام بر عراق مسلّط شد.

2. سبّ علي عليه السلام
حضرت در ادامه همان خطبه پيشين مي فرمايد: "اَلا وَاِنَّهُ سَيَأْمُرُکُمْ بِسَبيٍ وَالْبَراءَةِ مِنِّي، فَاَمَّا السَّبُّ فَسُبُّونِي فَاِنَّهُ لِي زَکاةٌ وَلَکُمْ نَجاةٌ، وَاَمَّا الْبَرَاءَةُ فَلا تَبَرَّأُوا مِنِّي وُلِدْتُ عَلَي الْفِطْرَةِ، وَسَبَقْتُ اِلي الْاِيمانِ وَالْهِجْرَةِ؛(31) بيدار باشيد که او (معاويه) شما را به بدگويي و بيزاري من وادار مي کند؛ بدگويي را [به هنگام اجبار دشمن ]اجازه مي دهم که مايه بلندي درجات من و نجات شماست؛ امّا هرگز [در دل ]از من بيزاري نجوييد که من بر فطرت توحيد تولّد يافته ام و در ايمان و هجرت [از همه ] پيش قدم بوده ام."
معاويه پس از صلح امام مجتبي عليه السلام به شام بازگشت. مردم در اطراف او گرد آمدند و پيروزي اش را تبريک گفتند. اوگفت: "اي مردم! رسول خدا به من فرمود: تو پس از من به خلافت دست خواهي يافت. پس سرزمين مقدس را برگزين؛ زيرا مردان خدا در آن جمع اند و من شما را برگزيده ام. پس ابو تراب را لعن کنيد." مردم نيز به دشنام و ناسزاگويي امام علي عليه السلام پرداختند." (32)

معاويه سبّ امير مؤمنان عليه السلام را در جامعه اسلامي چنان نهادينه کرده بود که مي پنداشتند نماز جمعه بدون دشنام به امام علي عليه السلام کامل نمي شود و به تدريج، اين امر براي بني اميّه عادت شد تا آنکه عمر بن عبد العزيز در دوران خلافت خود اين عادت ناپسند را برداشت. (33)

د. حکومت کوتاه مروان و فرزندان او
در سال 36 هجري مروان بن حکم داماد عثمان در جنگ جمل اسير شد و امام حسن و امام حسين عليهما السلام از پدر عفو او را خواستند، حضرت نيز او را عفو کرد و آزاد نمود. حضرت خبرهايي غيبي درباره او و فرزندانش دارد که عبارت است از:

1. خود مروان
بعد از اينکه حسنين عليهما السلام گفتند: پدر! مروان با شما بيعت مي کند، حضرت فرمود: "أَوَ لَمْ يُبايِعْنِي بَعدَ قَتْل عُثْمانَ؟ لا حاجَةَ لِي فِي بَيْعَتِهِ! اِنَّها کَفٌّ يَهُودِيَّةٌ لَوْ بايَعَنِي بِکَفِّهِ لَغَدَرَ بِسُبَّتِهِ، اَما اِنَّ لَهُ اِمْرَةً کَلَعْقَةِ الْکَلْبِ أَنْفَهُ وَهُوَ أَبُو الْاَکْبُشِ الْاَرْبَعَةِ، وَسَتَلْقَي الْاُمَّةُ مِنْهُ وَمِنْ وُلْدِهِ يَوْماً (مَوْتاً) اَحْمَرَ؛(34) مگر [مروان ] پس از کشته شدن عثمان با من بيعت نکرد؟ مرا به بيعت او نيازي نيست! دست او دست يهودي است، اگر با دست خود با من بيعت کند، در نهان بيعت را مي شکند. آگاه باشيد، او حکومتي [کوتاه مدّت ] مانند [فرصت کوتاه ] سگي که با زبان بيني خود را پاک کند، خواهد داشت. و او پدر قوچهاي چهارگانه (چهار فرمانروا) است و امّت اسلام از دست او و پسرانش روزگار خونيني خواهند داشت. (35)"
همان طور که آن حضرت خبر داده بود، مروان به حکومت رسيد؛ امّا حکومت او بيش از نه ماه طول نکشيد و از ميان چهار فرزندش يعني: عبد الملک، عبد العزيز، بشر و محمد، عبد الملک خليفه شد و آن سه، والي مصر و عراق و جزيره گرديدند و امّت اسلامي از مروان و فرزندانش روزهاي خونيني ديدند.

2. تهاجم خونين عبد الملک
"گويا فاسق آنها (عبد الملک بن مروان) را مي بينم؛ در حالي که با منکر همراه شده و با آن انس گرفته و همنشين مي گردد تا آنکه موي سرش در گناهان سفيد گشته و خُلق و خوي او رنگ گناه و منکر مي گيرد. در چنين حالي، کف بر لب به مردم يورش آورد، چونان موج خروشاني که از غرق کردن هر چيزي بي پروا باشد يا شعله اي که تر و خشک را بسوزاند و همه چيز را خاکستر گرداند." (36)
در مورد هجوم خونين او به کوفه و کشتن مصعب بن زبير فرمود: "گويي او (عبد الملک بن مروان) را مي بينم که از شام فرياد برمي آورد و با پرچمهايش پيرامون کوفه را پر مي کند و چونان شتر خشمگين به کوفه يورش مي آورد و زمين را با سرهاي بريده فرش مي کند. دهانش را گشاد کرده و گامهايش را سخت و سنگين بر زمين مي کوبد. تاخت و تاز او بي امان و پايدار و هجوم او سخت و دشوار است. به خدا سوگند! شما را در اطراف زمين مي پراکند؛ آنگونه که اندکي از شما باقي خواهد ماند، چونان باقيمانده سرمه در اطراف چشم و اين وضع خونبار تداوم يابد تا آنکه عقل از دست رفته عرب باز آيد." (37)
همچنان که علي عليه السلام خبر داده بود، عبد الملک بعد از استحکام موقعيت خود در شام در سال 72 هجري، به عراق و کوفه هجوم برد و با معصب بن زبير درگير شد و بعد از کشتن او و نصب حجاج بن يوسف، عراق از جمله کوفه را به خاک و خون کشيد. (38)

3. خونريزي حجّاج
"اَما وَاللَّهِ يُسَلَّطَنَّ عَلَيْکُمْ غُلامُ شَقِيفٍ الذَّيَّالُ الْمَيَّالُ يَأْکُلُ خَضِرَتَکُمْ وَيُذِيبُ شَحْمَتَکُمْ، اِيْهٍ اَبا وَذَحَةً؛(39) آگاه باشيد که به خدا سوگند! پسرکي از طايفه شقيف (حجّاج بن يوسف) بر شما مسلّط مي گردد که هوسباز و گردنکش و ستمگر است سبزه زارهاي (اموال و داراييها) شما را مي چرد و چربي شما را آب مي کند. ابو وذحه بس کن!" (40)
عبد الملک، حجاج را که به خشونت و خون ريزي شهرت داشت، در سال 82 هجري به حکومت عراق گمارد و او در طول حکومتش يک صدو بيست هزار نفر را به قتل رساند. (41)

ه . حمله مغول به بصره
"کَاَنِّي أَراهُمْ (اَنْظُرُ اِلَيْهِمْ) قَوْماً کَأَنَّ وُجُوهُمُ الْمَجانُّ الْمُطَرَّقَةُ يَلْبَسُونَ السَّرَقَ وَالدِّيباجَ، وَيَعْتَقِبُونَ الْخَيْلَ المِتاقَ، وَيَکُونُ هُناکَ اسْتِحْرارُ قَتْلٍ حَتّي يَمْشِي الْمَجْرُوحُ عَلَي الْمَقْتُولِ، وَيَکُونَ الْمُفْلِتُ اَقَلَّ مِنَ الْمَأْسُورِ؛(42) گويا آنان را مي بينم با رخساري چونان سپرهاي چکش خورده، لباسهايي از ديباج و حرير پوشيده، اسبهاي اصيل را يدک مي کشند و آنچنان کشتار و خونريزي دارند که مجروحان از روي بدن کشتگان حرکت مي کنند و فراريان از اسير شدگان کمترند."
ابن ابي الحديد مي گويد: اين غيبي است که وقوع آن را ما بالعيان ديديم و مردم از صدر اسلام منتظر آن بودند؛ ولي سرانجام در زمان ما اين جنايات به وقوع پيوست.

و. فقط نام اسلام
امام علي عليه السلام فرموده: "يَأْتِي عَلَي الناسِ زَمانٌ لا يَبْقي فِيهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ اِلَّا رَسْمُهُ وَمِنَ الْاِسْلامِ اِلَّا اِسْمُهُ وَ مَساجِدُهُمْ يَوْمَئِذٍ عامِرَةٌ مِنَ الْبِناءِ خَرابٌ مِنَ الْهُدي ؛(43) روزگاري بيايد که در ميان مردم از قرآن جز خواندن و قرائت، و از اسلام جز نامي باقي نماند. در آن زمان، مساجد از نظر بنا و ساختمان معمور و آباد است؛ امّا از جهت هدايت [و معنويت ]خراب است (مسلمانان به اسم اسلام و قرآن اکتفا مي کنند و رفتن به مساجد هم جنبه تشريفات به خود مي گيرد؛ در صورتي که اسلام وقرآن بايد در متن زندگي آنان حاکم باشد)."

ز . ظهور و برنامه هاي حضرت مهدي عليه السلام
درباره حضرت مهدي عليه السلام خبرهاي غيبي فراواني در نهج البلاغه آمده است که فقط به دو مورد اشاره مي شود:
1. لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْيا عَلَيْنا بَعْدَ شِماسِها عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَي وَلَدِها؛(44) دنيا پس از سرکشي، به ما روي مي کند، چونان شتر مادّه بدخو که به بچه خود مهربان گردد."
2. "يَعْطِفُ الْهَوي عَلَي الْهُدي اِذا عَطَفُوا الْهُدي عَلَي الْهَوي ، وَيَعْطِفُ الرَّأْيَ عَلَي الْقُرْآنِ اِذا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَي الرَّأْيِ؛(45)هنگامي که مردم هدايت را پيرو هواهاي نفساني خود قرار دهند، [مهدي موعود آيد و] هواهاي نفساني را مغلوبِ هدايت مي نمايد و نيز هنگامي که مردم قرآن را بر آرا [و نظريات و تمايلات شخصي خود] تطبيق نمودند، آن حضرت آرا [و نظريات ] را تابع قرآن قرار مي دهد."


پی نوشت:

1) مجمع البيان، طبرسي، ج 3، ص 261؛ همان، ج 5، ص 25؛ سيماي فرزانگان، جعفر سبحاني، ج 2، ص 381.
2) اعلام الهداية، ج 11، ص 31.
3) نهج البلاغه، محمد دشتي، ص 228، خطبه 120.
4) شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 1، ص 427.
5) نهج البلاغه، خطبه 128، ص 244.
6) همان، خطبه 125، ص 330.
7) همان، خطبه 116، ص 225.
8) همان، خطبه 93، ص 172 - 174.
9) الميزان، علامه طباطبائي، ج 20، ص 131 - 132.
10) نهج البلاغه، خطبه 175، ص 330.
11) امالي شيخ مفيدچاپ نجف، ص 14.
12) اوائل المقالات، ص 38؛ بحار الانوار، ج 26، ص 10.
13) دلائل الصدق، محمدرضا مظفر، چاپ قم، ص 334؛ سيماي فرزانگان، جعفر سبحاني، ج 2، ص 282.
14) نهج البلاغه، محمد دشتي، ص 56، خطبه 13.
15) همان.
16) شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 1، ص 253.
17) نهج البلاغه، محمد دشتي، خطبه 102، ص 188.
18) همان، ص 188 - 190.
19) نهروان، نام دامنه رودخانه اي در نزديکي کوفه، در کنار صحراي "حروراء" ميان کوفه و بغداد است. به همين علّت، خوارج را "حروريّه" مي ناميدند و رئيس آنها حرقوص بن زهير بود که به "ذو الثديه" معروف شد.
20) نهج البلاغه، محمد دشتي، خطبه 36، ص 88.
21) همان، خطبه 59، ص 108.
22) شرح نهج البلاغه، همان، ج 5، ص 3 - 13.
23) نهج البلاغه، خطبه 58، ص 108.
24) شرح نهج البلاغه، ذيل خطبه 57.
25) نهج البلاغه، خطبه 58، ص 108.
26) همان، خطبه 60، ص 110.
27) مرتضي مطهري، جاذبه و دافعه علي عليه السلام، ص 129.
28) نهج البلاغه، محمد دشتي، خطبه 57، ص 108 - 109.
29) همان، ص 109، پاورقي.
30) صبح الاعشي في صناعة الانشاء، علي بن احمد قلقشندي، بيروت، دار الفکر، 1407 ه ق، ج 1،ص 471.
31) نهج البلاغه، محمد دشتي، خطبه 57، ص 108.
32) ائمه اثنا عشر، هاشم المعروف الحسني، ترجمه محمد درخشنده، تهران، امير کبير، 1373 ه . ش، ص 594.
33) شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 55 - 128.
34) دست يهودي، کنايه از عهد شکني مروان است. مروان، هم يهودي زاده بود و هم يهوديان در آن روزگار، معروف به پيمان شکني بودند.
35) نهج البلاغه، خطبه 73.
36) نهج البلاغه، خطبه 144، ص 264.
37) همان، خطبه 138، ص 256.
38) از پيدايش اسلام تا ايران اسلامي، رسول جعفريان، قم، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر، چاپ دوم، 1379، دفتر اوّل، ص 207.
39) نهج البلاغه، همان، خطبه 116، ص 256.
40) وذحه، نوعي سوسک است. روزي اين جانور حجاج را گزيد، بدنش ورم کرد و مرد. از اين رو، به او ابو وذحه گويند.
41) رسول جعفريان، همان، ص 208.
42) نهج البلاغه، خطبه 128، ص 242.
43) شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، بيروت، ج 7 - 8، ص 218.
44) نهج البلاغه، حکمت 209، ص 672.
45) همان، خطبه 138، ص 672.

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره95.

انتهای پیام