نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت در یمن توسط عربستان؛ ابعاد حقوقی و مصادیق; بخش دوم
دکتر سیدرضی عمادی /کارشناس جهان عرب
مصادیق نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت توسط آل سعود در یمن
صدای شیعه: سوریه و عراق در مرزهای امنیتی عربستان دیده میشوند اما انصارالله و یمن داخل حوزه‌ی امنیتی عربستان سعودی قرار دارند. نگاهی که آل سعود به یمن دارد، اینگونه است که یمن حیاط خلوت آل سعود محسوب میشود.[1] از اینرو، به دنبال قدرتگیری انصارالله و تقویت جایگاه سیاسی این جنبش در یمن، عربستان سعودی از 26 مارس 20155 جنگ نامتقارن علیه فقیرترین کشور عربی منطقه غرب آسیا یعنی یمن را آغاز کرد که در مارس 2017 دومین سال این جنگ خاتمه یافته و از 26 مارس وارد سومین سال شد. به عبارت دیگر، تلاشهای اسماعیل ولد الشیخ احمد، نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد در امور یمن برای حل این بحران به علل مختلف از جمله کارشکنیهای عربستان سعودی نتیجهای نداشته است. در حالی که مذاکرات میان گروههای یمنی در سوئیس یا کویت ادامه داشت، عربستان در حین مذاکرات بمباران مناطق مختلف یمن را ادامه میداد. این در حالی است که نمیتوان همزمان با تداوم جنگ و بمباران انتظار داشت که مذاکرات به پایان بحران یا دستکم کاهش بحران منتهی شود. دوگانه مذاکره/جنگ درباره بحران یمن با برتری جنگ همراه شده است. در این جنگ مصادیقی وجود دارد که آشکارا بیانگر ارتکاب نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت توسط آل سعود در یمن است. حکومت سعودی از زمان حمله به یمن در 26 مارس 2015 تاکنون این کشور فقیر را محاصره همهجانبه کرده و از ارسال کمکهای بشردوستانه از جمله مواد غذایی و دارو که در زمره نیازهای ضروری و فوری مردمی یمن است، جلوگیری میکند. ممانعت از ارسال کمکهای بشردوستانه صلیب سرخ جهانی به قربانیان (نظامی یا غیر نظامی)، کشتار غیرنظامیان از جمله کودکان و زنان و حمله به سیلوهای گندم، ممانعت از کمکهای دارویی و پزشکی، حمله به زیرساختهای غیرنظامی یمن از جمله نیروگاه برق صنعا و تنها نیروگاه برق استان صعده و حمله به فرودگاه صنعا و همچنین استفاده از سلاحهای ممنوعه علیه مردم یمن از جمله بمب‌های خوشه‌ای ساخت آمریکا از جمله جنایات عربستان سعودی و ائتلاف تحت رهبری آن علیه مردم یمن محسوب میشود.
سوریه و عراق در مرزهای امنیتی عربستان دیده میشوند اما انصارالله و یمن داخل حوزه‌ی امنیتی عربستان سعودی قرار دارند. نگاهی که آل سعود به یمن دارد، اینگونه است که یمن حیاط خلوت آل سعود محسوب میشود.
1- کشته و زخمی شدن بیش از 32 هزار یمنی
بدون شک یکی از مهمترین نشانههای نسل‌کشی یا جنایت علیه بشریت که در تعریف این جرایم نیز آمده، شمار کشتهها و زخمیها است. عربستان سعودی نگاه فرقهای تکبعدی به سیاست در منطقه غرب آسیا دارد و شیعیان را دشمن اولی خود میداند. در همین راستا، عربستان با جنگ علیه یمن به کشتار مردم بیگناه این کشور به خصوص در مناطق شیعهنشین اقدام کرده است که مصداق بارز نسل‌کشی است. «جیمی مک گولدیک»، هماهنگکننده امور بشردوستانه سازمان ملل در یمن در اوت 2016 با بیان این موضوع که آمار دقیقی درباره شمار کشته شدگان یمنی وجود ندارد، اذعان کرد در حالی که تخمین زده میشد بیش از 6 هزار یمنی از مارس 2015 به بعد در این کشور کشته شدند، آمارها حاکی از کشته شدن بیش از 10 هزار نفر است.[2] «مرکز قانونی حقوق و توسعه» مستقر در صنعا، پایتخت یمن، نیز در فوریه 2017 در گزارشی با عنوان «پیامدهای 700 روز جنگ» اعلام کرد که در اثر حمله عربستان به یمن طی 700 روز 120411 نفر کشته شدند که شامل 7063 مرد، 1870 زن و 2568 کودک است. در این گزارش آمده است که طی 700 روز جنگ عربستان سعودی و متحدانش علیه یمن بیش از 20 هزار نفر زخمی شدند که شامل 15687 مرد، 1960 زن و 2354 کودک است.[3] این آمارها آشکارا بیانگر این است که عربستان سعودی در جنگ علیه یمن مرتکب جنایت نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت شده است. از این بابت نسل‌کشی رخ داده که آل سعود شیعیان را هدف اصلی خود قرار داده است و از این جهت جنایت علیه بشریت محسوب میشود که در کنار شیعیان یمنی سایر گروهها و جمعیت یمن از جمله اهل سنت نیز قربانی جنایتهای آل سعود شدهاند.
یکی از قواعد پایه و اساسی حقوق بشردوستانه، هم در مخاصمه مسلحانه داخلی و هم مخاصمه بینالمللی این است که حملات باید کاملاً به اهداف نظامی محدود باشد. در ماده 52 پروتکل اول الحاقی 1977 اهدف ذیل به عنوان اهداف مشروع نظامی تلقی شدند: «حملهها منحصراً باید به هدفهای نظامی محدود گردد. تا آنجا که به اموال مربوط میشود، هدفهای نظامی به اموالی محدود میشوند که از لحاظ ماهیت محل، هدف یا کاربردشان سهم موثری در عملیات نظامی داشته و تخریب کلی یا جزئی، تصرف یا از کار انداختن آنها در شرایط زمانی موجود، مزیت نظامی معینی محسوب شود.»
2- بیخانمان و آواره شدن میلیونها یمنی
بیخانمانی و آوارگی که مصداق تبعید یا کوچ اجباری شهروندان از محل زندگیشان است یکی دیگر از مصادیق جنایت علیه بشریت است. در واقع؛ یکی از پیامدهای جنگ، جمعیت بیخانمان و آواره است که ممکن است در داخل کشورشان «بیخانمان»[4] و یا در کشورهای دیگر «آواره»[5] شوند که این پیامد برای مردم یمن نیز در جنگی که عربستان سعودی به آنها تحمیل کرده، رخ داده است. در حالی که پیش از آغاز حمله عربستان به یمن 584 هزار یمنی در اثر تحولات داخلی بیخانمان شده بودند[6]، مطابق آماری که یونیسف در اوت 2015 منتشر کرد تنها در سه ماه اول جنگ عربستان سعودی علیه یمن 1٫3 میلیون یمنی خانههای خود را رها کردند.[7] با این حال، صندوق کودکان ملل متحد(یونیسف) در ژانویه 2017 اعلام کرد که دست کم 2٫22 میلیون یمنی نیز در داخل این کشور آواره شدند که نیمی از آنها را کودکان تشکیل میدهند.[8] جنگ عربستان سعودی علیه یمن سبب شد که شمار آوارگان یمنی بیش از 77 برابر افزایش داشته باشد. جمعیت آواره علاوه بر آوارگی با مشکلات مهم دیگری از جمله محروم شدن کودکان از تحصیل، تجاوز به زنان و دختران، از دست دادن منازل و مشاغل و همچنین مواجه شدن با مشکلات بهداشتی و گرسنگی روبهرو هستند، که هر یک از این مشکلات ابعاد دیگری از جنایت علیه بشریت را تشکیل میدهد که درباره مردم یمن آشکارا رخ داده است.
3- از بین بردن زیرساختهای شهری یمن و تحمیل هزینههای اقتصادی به این کشور فقیر
یکی از قواعد پایه و اساسی حقوق بشردوستانه، هم در مخاصمه مسلحانه داخلی و هم مخاصمه بینالمللی این است که حملات باید کاملاً به اهداف نظامی محدود باشد. در ماده 52 پروتکل اول الحاقی 1977 اهدف ذیل به عنوان اهداف مشروع نظامی تلقی شدند: «حملهها منحصراً باید به هدفهای نظامی محدود گردد. تا آنجا که به اموال مربوط میشود، هدفهای نظامی به اموالی محدود میشوند که از لحاظ ماهیت محل، هدف یا کاربردشان سهم موثری در عملیات نظامی داشته و تخریب کلی یا جزئی، تصرف یا از کار انداختن آنها در شرایط زمانی موجود، مزیت نظامی معینی محسوب شود.»[9] با این حال، نکته مشهود در جنگ عربستان علیه یمن این است که مناطق و اماکن غیرنظامی به خصوص زیرساختهای بهداشتی و آموزشی به کرات هدف بمباران جنگندههای سعودی قرار گرفتند؛ به نحوی که حدود 800 درصد از زیرساختهای شهری مناطق مختلف یمن در جنگ عربستان علیه این کشور از بین رفته است. برای مثال؛ جنگندههای عربستان سعودی بارها مدارس مناطق مختلف یمن را هدف قرار دادند که آخرین آن نیز روز دهم ژانویه 2017 بود که به مدرسه ای در منطقه «نهم» در صنعاء حمله و 8 دانش آموز یمنی را شهید و 15 دانش آموز را زخمی کردند. بر اساس گزارش سازمان‌های مدنی مستقل بعد از گذشت 600 روز از تجاوز عربستان سعودی به یمن بیش از 720 مدرسه و 120 موسسه دانشگاهی و آموزشی تخریب شده است که بیانگر این است که عربستان سعودی اهداف نظامی و غیرنظامی را با هم مورد هدف قرار میدهد.[10]
روزنامه گاردین انگلیس در شماره روز 16 سپتامبر 2016 در گزارشی بر اساس یافتههای گروه تحقیق خود نوشت که از هر سه حمله عربستان سعودی یک حمله به مناطق غیرنظامی یمن شامل مدارس، بیمارستانها، بازارها، مساجد و زیرساختهای اقتصادی انجام میشود. از مارس 2015 تا اوت 2016 بیش از 8600 حمله هوایی علیه یمن انجام شد که 3577 حمله به مناطق نظامی، 3158 حمله به مناطق غیرنظامی و 1882 حمله نیز به مناطقی انجام شد که مشخص نیست نظامی یا غیرنظامی است.[11] سازمان بهداشت جهانی نیز در فوریه 2017 طی گزارشی اعلام کرد که در اثر جنگ عربستان علیه یمن 274 مرکز درمانی این کشور از کار افتاده شده و در حال حاضر تنها 45 درصد از امکانات پزشکی این کشور قابل استفاده است. به گفته این نهاد در حالی که شمار آوارگان و مجروحین این کشور نسبت به سال 2012 به 5 برابر افزایش یافته، کمبود بودجه لازم در تاسیسات بهداشتی این کشور باعث تاخیر در پرداخت حقوق و دستمزد بیش از هزار و دویست کارمند این تاسیسات شده است. سازمان بهداشت جهانی یادآور شده است که به علت کمبود دارو و مواد غذایی، کارکنان پزشکی قادر به ارائه خدمات به همه بیماران نیستند.[12] بر اساس آماری که بانک جهانی اعلام کرد یمن تنها در سال 2015 بیش از 288 درصد از درصد تولید ناخالص داخلی خود را از دست داده است؛ به نحوی که تولید ناخالص داخلی این کشور از 43٫229 میلیارد دلار در سال 2014 به 37٫734 میلیارد دلار در سال 2015 کاهش یافته است.[13] همچنین صندوق بینالملل پول اعلام کرد که جنگ به زیرساختهای یمن بیش از 20 میلیارد دلار آسیب وارد کرده است.[14] در عین حال، ذخایر بانک مرکزی یمن که پیش از حمله عربستان سعودی 5٫22 میلیارد دلار بود در اثر این جنگ به 1٫5 میلیارد دلار کاهش یافته است.[155] این آمارهای تخریبی و اقتصادی در حالی از جنگ عربستان سعودی علیه یمن به دست آمده که یمن فقیرترین کشور عربی منطقه غرب آسیا است.
آمارها درباره شمار کشتهها و زخمیها، آوارگان و بیخانمانها و همچنین از بین رفتن زیرساختها و وضعیت وخیم انسانی در یمن گویای این است که آل سعود باید به خاطر ارتکاب جنایت نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت در یمن محاکمه شود؛ موضوعی که با توجه به ساختار نظام بینالملل بعید به نظر میرسد.
4- وخیمترین وضعیت انسانی
گزارشهایی که نهادهای بینالمللی درباره جنگ عربستان علیه یمن منتشر کردند، گویای این است که یمن به لحاظ انسانی در بدترین وضعیت قرار گرفته است که این نیز مصداق دیگری از ارتکاب نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت توسط عربستان سعودی در یمن است. مطابق گزارشی که صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) در ژانویه 2017 منتشر کرد بعد از شکست مذاکرات کویت در اوت 2016 ، حملات علیه یمن شدت پیدا کرده است. مطابق این گزارش، در اثر جنگ عربستان سعودی علیه مردم یمن، بیش از 18٫8 میلیون نفر از مردم یمن معادل 70 درصد جمعیت این کشور به کمکهای بشردوستانه نیاز دارند که شامل 9٫6 میلیون کودک یمنی است. مطابق این گزارش یونیسف، 3٫3 میلیون کودک و زنان باردار نیز در معرض سوء تغذیه شدید قرار دارند که وضعیت 460 هزار کودک زیر 5 سال یمنی نیز وخیم است.[16]قبل از آغاز جنگ در مارس 2015 در یمن 8٫44 میلیون یمنی به مراقبت بهداشتی مناسب دسترسی نداشتند اما پس از حمله عربستان این آمار 67 درصد رشد داشته است و به 14٫1 میلیون نفر رسید که تقریباً 8٫3 میلیون نفر آن کودک هستند. قبل از آغاز جنگ در مارس 2015 در یمن 13٫4 میلیون یمنی به آب سالم دسترسی نداشتند اما پس از حمله عربستان این آمار با 44 درصد رشد به 19٫3 میلیون نفر رسید که تقریباً 10٫2 میلیون نفر آن کودکان هستند.[17] سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد نیز در سپتامبر 2016 با انتشار گزارشی اعلام کرده بود که در یمن 14٫1 میلیون نفر معادل بیش از 50 درصد جمعیت این کشور با ناامنی غذایی مواجه هستند که 35 درصد از زمان آغاز جنگ عربستان علیه این کشور افزایش داشته است. با توجه به این وضعیت وخیم ، «جیمی مک گلدریک» ، هماهنگ کننده بشردوستانه سازمان ملل در امور یمن در اواخر سال گذشته میلادی از نزدیک شدن یمن مرحله قحطی خبر داد.[18] این شرایط مصداق بارز «ریشهکن کردن، شامل تحمیل عمدی وضعیت خاصی از زندگی است از جمله محروم کردن از دسترسی به غذا و دارو که به منظور منهدم کردن بخشی از یک جمعیت برنامهریزی میشود»، است که در ماده 7 اساسنامه دیوان کیفری بینالمللی به عنوان یکی از مصادیق جنایت علیه بشریت مطرح شده است.
دستکم 7 میلیون یمنی در وضعیت اضطراری که بدترین مرحله ناامنی غذایی است و 7.1 میلیون نفر نیز در مرحله بحرانی ناامنی غذایی که یک مرحله پائین تر از وضعیت اضطراری است، زندگی میکنند. با توجه به این وضعیت وخیم ، «جیمی مک گلدریک» ، هماهنگ کننده بشردوستانه سازمان ملل در امور یمن در اواخر سال گذشته میلادی از نزدیک شدن یمن مرحله قحطی خبر داد.
نتیجه
اگرچه عربستان سعودی در آغاز حمله به یمن تلاش کرد با اجماعسازی و تشکیل ائتلاف، کشورهای دیگر را نیز در این حمله با خود همراه سازد،[19] اما، واقعیتهای میدانی بحران یمن طی دو سال اخیر گویای این است که ائتلافسازی آل سعود با شکست مواجه مواجه شده و حکومت سعودی به تنهایی بخش اصلی جنگ علیه یمن را پیش میبرد. آنچه در یمن طی دو سال جنگ عربستان علیه این کشور که فقیرترین کشور عربی منطقه غرب آسیا محسوب میشود، رخ داد از مصادیق آشکار و فاحش جنایتهایی نظیر نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت است. آمارها درباره شمار کشتهها و زخمیها، آوارگان و بیخانمانها و همچنین از بین رفتن زیرساختها و وضعیت وخیم انسانی در یمن گویای این است که آل سعود باید به خاطر ارتکاب جنایت نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت در یمن محاکمه شود؛ موضوعی که با توجه به ساختار نظام بینالملل بعید به نظر میرسد. نمونه آشکار این موضوع نیز این است که در حالی که بان کی مون، دبیر کل سابق سازمان ملل متحد اوایل ماه ژوئن 2016 در گزارشی دربارۀ ناقضان حقوق کودکان، ائتلاف تحت رهبری سعودی را مسئول 60 درصد از مرگ و میرهای کودکان در یمن در سال 2015 عنوان کرده و عربستان را در لیست سیاه ناقضان حقوق کودک قرار داده بود، با فشار قدرتهای غربی و همچنین با تهدید متحدان منطقهای آل سعود مبنی بر قطع کمکهای مالی به سازمان ملل، بان کی مون مجبور شد نام عربستان را از این لیست سیاه حذف کند تا در معدود مواردی که واقعیتهای سیاسی را بیان کرده بود نیز با شکست مواجه شود. عجیبتر نیز این است که قدرتهای غربی نهتنها اقدامی در جهت محکومیت عربستان سعودی انجام نمیدهند بلکه با استناد به قطعنامه 2216 شورای امنیت سازمان ملل متحد خواستار عقبنشینی جنبش انصارالله از مناطق تحت کنترل هستند؛ موضوعی که با تحولات میدانی یمن مطابقت ندارد و آشکارا در دفاع از عبد ربه منصورهادی، رئیس جمهوری مستعفی یمن و همچنین دفاع از حملات عربستان سعودی انجام میشود. الگوی رفتاری انصارالله و ارتش یمن در مقابله با جنگ نامتقارن عربستان سعودی، مصداق بارز دفاع مشروع تصریح شده در ماده 51 منشور ملل متحد است.
***
منابع:
[1] . اندیشکده راهبردی تبیین، میزگرد تخصصی بررسی تحولات اخیر یمن، منتشر شده در تاریخ 29 فروردین 1394، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[2] . Al Jazeera, UN: At least 10,000 killed in Yemen conflict, (31 August 2016), http://www.aljazeera.com/news/2016/08/10000-killed-yemen-conflict-160830173324902.html
[3] . Legal Center for Rights and Development, the outcome of 700 Days, February 2017, in; http://lcrdye.org/Eng/Default.aspx
[4] . Displace
[5] . Refuge
[6] . Save the Children, Yemen’s Children suffering in Silence, (24 March 2016), in; https://www.savethechildren.net/article/ending-yemen%E2%80%99s-conflict-now-matter-life-and-death-millions-children
[7] . Unicef, Yemen: Childhood under Threat, (August 2015), in; http://www.unicef.org/media/files/CHILD_ALERT_YEMEN-UNICEF_AUG_2015_ENG_FINAL.pdf
[8] . Unicef, Yemen, in; https://www.unicef.org/appeals/yemen.html
[9] . تاموشات کریستیان، حقوق بشر، ترجمه حسین شریفی طرازکوهی، تهران، انتشارات میزان، 1391، صص448-447
[10] . خبرگزاری تسنیم، شهادت دانشآموزان یمنی در حمله جنگندههای سعودی به یک مدرسه، منتشر شده در تاریخ 22 دی 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/10/22/1293457
[11]. MacAskill Ewen and Torpey Paul, one in Three Saudi air raids on Yemen hit Civilian Sites: Data shows, The Guardian, 16 September 2016, in; https://www.theguardian.com/world/2016/sep/16/third-of-saudi-airstrikes-on-yemen-have-hit-civilian-sites-data-shows
[12] . خبرگزاری پارس تودی، یمن در سال 1395، منشتر شده در تاریخ 10 اسفند 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://news.ws.irib.ir/contents/1431544
[13] . http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=YE
[14] . خبرگزاری جمهوری اسلامی-ایرنا، ارزیابی صندوق بینالمللی پول از هزینه بالای درگیریهای خاورمیانه، منتشر شده در تاریخ 26 شهریور 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.irna.ir/fa/News/82232441/
[15] . http://www.theodora.com/wfbcurrent/yemen/yemen_economy.html
[16] . Unicef, Yemen, in; https://www.unicef.org/appeals/yemen.html
[17] . Save the Children, Yemen’s Children suffering in Silence, (24 March 2016), p.2, in; https://www.savethechildren.net/article/ending-yemen%E2%80%99s-conflict-now-matter-life-and-death-millions-children
[18] . خبرگزاری پارس تودی، پیشین.
[19] . پارسایی سیدمهدی، پیامدهای شکست عربستان در یمن، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 21 اردیبهت 1394، قابل بازیابی در پیوند زیر:
منبع: اندیشکده راهبردی تبیین
انتهای پیام