3 شباهت رژیم پهلوی با حکومت آل سعود
هم آمریکا و هم انگلستان بر سر نخست‌وزیری دکتر اقبال توافق دارند. محمدرضا همیشه قبل از صدور حکم نخست‌وزیری جدید، با سفرای آمریکا و انگلستان مشورت می‌کرد. او این عادت را از زمان اشغال ایران در شهریورماه 1320 پیداکرده بود!
حکومت‌های وابسته همواره ویژگی‌ها، رویکردها و داستان‌های شبیه به هم داشته‌اند. ازجمله این حکومت‌ها رژیم پهلوی و آل سعود دو همسایه مجاور بودند که با بررسی تطبیقی آن‌ها شباهت‌های بسیاری در نوع حکمرانی، ارتباط خارجی و نظامی‌گری آن‌ها قابل مشاهده است.
آل سعود و پهلوی هر دو به‌جای تکیه به هویت، تاریخ و فرهنگ ملی، بن‌مایه هویت اسلامی و پتانسیل اتحاد منطقه‌ای تکیه به دولت‌های استعمارگر داشته و ظرفیت‌های درونی و منافع ملی را فدای منافع شخصی خاندان خود کرده و ملت را از آزادی، عزت، استقلال و پیشرفت بازداشتند.
عربستان از حکومت‌های باقی مانده وابسته در منطقه کماکان به‌جای عبرت گرفتن از سرنوشت حکومت پهلوی و سایر حکومت‌های مرتجع به‌جای مردم‌سالاری و استقلال‌طلبی هنوز بر وابستگی اصرار دارد.
استبداد بی‌قیدوشرط
ساختار هر دوی این حکومت‌ها پادشاهی بوده و یکی از مواردی که تحت این نوع شیوه حکمرانی از دست رفته، حق آزادی شهروندان بوده است.
در ایران، بعد از کودتا و نخست‌وزیر شدن سید ضیا دوره تمرکز قدرت سیاسی در ایران آغاز شد و جامعه‌‌‌‌‌ی مدنی و مسائل مرتبط با آن، ازجمله دموکراسی، آزادی بیان و... روبه‌زوال گذاشت رضاخان به‌صورت خاص آزادی بیان را خفه می‌کند، معروف است که در دوره او تمام نشریات حداقل یک‌بار توقیف شده و روزنامه‌نگارانی چون تقی آرانی، میرزا زاده عشقی و فرخی یزدی به‌صورت‌های دهشتناک ترور و در زندان کشته شده‌اند.(1)
آل سعود و پهلوی هر دو به‌جای تکیه به هویت، تاریخ و فرهنگ ملی، بن‌مایه هویت اسلامی و پتانسیل اتحاد منطقه‌ای تکیه به دولت‌های استعمارگر داشته و ظرفیت‌های درونی و منافع ملی را فدای منافع شخصی خاندان خود کرده و ملت را از آزادی، عزت، استقلال و پیشرفت بازداشتند.
مقابله با آزادی در دوران پهلوی به آزادی مطبوعاتی محدود نشده و استبداد سایه خود را در تمام جامعه گسترانده بود تا جایی که نه‌تنها او مخالفان سیاسی را از سر راه برمی‌داشت بلکه به دوستان خود نیز رحم نمی‌کرد تیمورتاش، نصرت الدوله و سردار اسعد از این جمله‌اند.
در عربستان وضع نیز به همین گونه است مخالفان حکومت به زندان و فجیع‌ترین مجازات دچار می‌شوند. در بارزترین نمونه که اخیراً رخ داد قتل فجیع خاشقچی روزنامه‌نگار منتقد حکومت عربستان بود که صدای هم‌پیمانان آل سعود را نیز درآورد.
در همین راستا شاخص‌های آزادی بیان در عربستان وضعیت خوبی ندارند؛ طبق گزارش سال ۲۰۱۳ سازمان گزارشگران بدون مرز، عربستان سعودی طی این سال از میان ۱۷۹ کشور، رتبه ۱۶۳ را در شاخص آزادی بیان به خود اختصاص داده است.
از دیگر مصادیق نبود آزادی در عربستان محرومیت زنان از اندک حقوق مسلمشان است. آزادی و کرامت آن‌ها در حکومت عربستان مانند ایران قبل از انقلاب اسلامی نقض می‌شود. مبارزه زنان برای دستیابی به اندکی از حقوق خود اخیراً آن‌ها با شرط و شروط فراوان در حال نتیجه دادن است. محدودیت زنان در این کشور تا حدی است که بسیاری از پژوهشگران علوم اجتماعی وضع آن‌ها را به وضعیت سیاهان در نظامِ تبعیض نژادی آفریقای جنوبی مانند کرده‌اند.
موسسه صلح زیبا بیانیه‌ای با عنوان لیست 112 موردی نقض حقوق بشر و آزادی‌های مدنی توسط رژیم عربستان سعودی منتشر کرده است. برخی از بندهای این گزارش که چهره‌ای نمایان از خفقان و استبداد در عربستان را گزارش می‌دهد، عبارت‌اند از:
- نقض حقوق کودکان و اهمال در رسیدگی به جنایات علیه کودکان.
- قلع‌وقمع و سرکوب اقلیت‌های دینی و قومی.
- عدم توجه به آزادی‌های اجتماعی و جلوگیری از آزادی بیان و قلم
- بدرفتاری و سوءاستفاده از زنان زندانی (2)
جنون نظامی‌گری
جنون خرید تسلیحات نظامی از ویژگی‌های مشترک سران رژیم پهلوی و عربستان است. جنونی که هدر رفت سرمایه ملی ایران و عربستان، کمک به رفع مشکلات مالی کشورهای فروشنده، سودجویی و رانت درباری‌ها و البته تأمین اهداف دول غربی در منطقه از نتایج آن بوده است.
محمدرضا پهلوی به‌صورت خاص در دهه 50 همگام با افزایش قیمت نفت رکوردی بی‌نظیر در خرید اسلحه می‌گذارد. فریدون هویدا سفیر ایران در سازمان ملل و برادر امیرعباس هویدا نخست‌وزیر یك آماری را در كتاب خودش « سقوط شاه» ارائه می‌دهد كه از سال 1950 تا 1971 در یك دوره 21 ساله میزان خرید سلاح از امریكا به یك میلیارد دلار نمی‌رسید اما از 1971 تا 1978 در عرض 7 سال این میزان خرید تسلیحات به 19 میلیارد دلار رسید. جیمز بیل مورخ آمریکایی انتقال تسلیحات از آمریکا به ایران در فاصله سال‌های ۱۹۷۸ -۱۹۷۲ (۱۳۵۷ -۱۳۵۱) را در تاریخ سیاست بین‌الملل بی‌سابقه می‌داند.(3)
محققان این حجم از خرید را بر مبنای نیاز واقعی کشور نمی‌دانند و اشاره دارند بیش از آنکه کشور خریدار نوع خرید را مشخص کند این کشور فروشنده بوده که فهرست خرید را تعیین می‌کرده است.
این میزان خرید اسلحه با مدیریت کشورهای فروشنده مسلماً بی‌ارتباط با نقش ژاندارمی آمریکا در منطقه و تأمین منافع آن نبوده است. حال عربستان با تأمین این نقش همان رفتار را از خود نشان می‌دهد. آل سعود با افزایش حجم خرید تسلیحاتی از غرب به‌ویژه آمریکا بیشترین کمک را در منطقه به حفظ منافع اسرائیل و مقابله با جریان مقاومت می‌کنند.
این حجم تبادل به‌گونه‌ای است که ترامپ اذعان می‌کند اگر فروش تسلیحات به عربستان متوقف شود صدمه خواهند دید، در همین راستا وی در مصاحبه با شبکه تلویزیونی Fox Business می‌گوید: «ریاض قبلاً سامانه‌های موشکی، ناو و دیگر وسایل به مبلغ 110 میلیارد دلار به واشنگتن سفارش داده که برای آمریکاییان 500 هزار فرصت شغلی به وجود می‌آورد!»
کابینه اجاره‌ای
از دیگر ویژگی‌های مشترک دو حکومت، دخالت آمریکا و دیگر دولت‌ها در سیاست داخلی آن‌ها است. نقطه عطف در این شباهت نقش انگلستان در تأسیس ایجاد وهابیت و حکومت پهلوی است که درواقع نمی‌توان دخالتی بیش از این را متصور کرده و به‌تبع دخالت‌های بعدی دول غربی در این دو کشور نیز قابل‌انتظار بوده است.
عربستان به‌صورت خاص‌تر به سمت وابستگی و غرب‌زدگی با شیوه محمدرضا پهلوی پیش می‌رود، هرچند در دل خود آزادی ظاهری زنان را دارد اما تیغ استبدادش به برندگی اره است!
مصادیق بسیاری از دخالت انگلیس و آمریکا در حکومت پهلوی با روایت درباری‌ها وجود دارد. فرح پهلوی در این مورد می‌گوید: در موقع انتصاب دکتر منوچهر اقبال به نخست‌وزیری، محمدرضا نظر سفیر کبیر آمریکا در تهران را هم استعلام نمود و با خوشحالی به من گفت: هم آمریکا و هم انگلستان بر سر نخست‌وزیری دکتر اقبال توافق دارند. محمدرضا همیشه قبل از صدور حکم نخست‌وزیری جدید، با سفرای آمریکا و انگلستان مشورت می‌کرد. او این عادت را از زمان اشغال ایران در شهریورماه 1320 پیداکرده بود!(4)
عربستان نیز بر پایه همان دخالت اولیه و البته نوع تعامل و رویکردهای بعدی خود زمینه ادامه دخالت‌ها را فراهم آورده است. به‌عنوان نمونه بر سر چالش قتل خاشقچی و تلاش آمریکا برای جایگزینی احمد بن عبدالعزیز با بن‌سلمان مقام‌های روسی به آمریکا هشدار داده‌اند در امور خاندان سلطنتی عربستان سعودی و موضوع جانشینی پادشاه عربستان دخالت نکند. پیش‌ازاین هم در جریان بیماری ملک عبدالله و مسئله جانشینی وی بلافاصله یک کمیته از مقامات بلندپایه امریکا برای مدیریت انتقال قدرت وارد ریاض شده و با شورای بیعت ملاقات کرده بودند.
نحوه ارتباط خارجی و دخالت آمریکا در سیاست‌های حکومت سعودی تا حدی است که ترامپ در موضع‌گیری دیگر گفته بود اگر حمایت آمریکا نبود عربستان سعودی دو هفته بیشتر دوام نمی‌آورد. این جنس مواضع و ارتباط یادآور موضع‌گیری‌ها و نقش آمریکا در تغییر کابینه دولت‌های رژیم پهلوی است.
جالب است با تغییرات جدید در آل‌سعود و نحوه گشایش‌های سیاسی و اجتماعی بن‌سلمان ورق برنگشته و تنها استبداد به‌گونه‌ای دیگر رخ می‌نماید؛ گویا عربستان به‌صورت خاص‌تر به سمت وابستگی و غرب‌زدگی با شیوه محمدرضا پهلوی پیش می‌رود، هرچند در دل خود آزادی ظاهری زنان را دارد اما تیغ استبدادش به برندگی اره است!
پی‌نوشت:
1- آزادی بیان در عصر پهلوی اول، رهروان ولایت
2- گزارش نقض حقوق بشر و نقض معاهدات بین المللی توسط دولت سعودی، ایسنا
3- دربار شاه، مركز دلالان اسلحه بود، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 1963
4- اعترافی تکان دهنده از محمدرضا پهلوی، فارس