اربعین؛ داستان یک معجزه
ریشه‌های اربعین از دل عاشورا و از چشمه جوشان عشق به حسین(ع) برخاسته است. واژه‌ها حتی اگر به زیبایی، هنرمندانه و شاعرانه نیز کنار هم چیده شوند باز هم نمی‌توانند حتی بخش اندکی از مفاهیم والا و عظیم و جلوه‌های بی‌مانند انسانی و محمدی اقیانوس اربعین و داستان این معجزه را توصیف و تبیین کنند.
حمید محمدی، رایزن فرهنگی ایران در آلمان و رئیس پیشین سازمان حج و زیارت در یادداشتی به مناسبت اربعین حسینی آورده است: حدود ۱۴۰۰ سال پیش هنگامی‌که جابر بن عبدالله انصاری، آن صحابی مؤمن پیامبر اکرم(ص) و یار با وفای مولا علی علیه السلام، پس از واقعه جانسوز عاشورا، در اوج کهولت سن، با چشمانی نابینا و یکه و تنها با پای پیاده، اما عاشقانه و دلسوخته، راهی کربلا شد تا مولا و مقتدای خویش حسین بن علی علیه السلام را زیارت کند، هرگز فکر نمی‌کرد روزی فراخواهد رسید که میلیون‌ها نفر در موسم اربعین با عشق و ارادت به آن حضرت، پا جای قدم‌های او بگذارند و چون دریایی خروشان همچون او پیاده راهی کربلا شوند.
شکوهِ اربعین و عظمتی که حضور چندین میلیونی محبان امام حسین علیه السلام در موسم اربعین این سالها به وجود آورده است، به هیچ وجه در ظرفِ محدودِ کلمات نمی‌گنجد و واژه‌ها حتی اگر به زیبایی، هنرمندانه و شاعرانه نیز کنار هم چیده شوند باز هم نمی‌توانند حتی بخش اندکی از مفاهیم والا و عظیم و جلوه‌های بی مانند انسانی و محمدی اقیانوس اربعین و داستان این معجزه را توصیف و تبیین کنند.
اربعین بزرگترین اجتماع کاملا خودجوش بشری است که ریشه‌های آن از دل عاشورا و از چشمه جوشان عشق به حسین برخاسته است. هیچ تحلیل جامعه شناسانه‌ای نمی‌تواند جز جاذبه حسین علیه السلام، دلیل دیگری در به وجود آمدن این دریای مواج و گسترده انسانها را نشان دهد. اما جاذبه حسینی جلوه‌های زیبای دیگری نیز به وجود آورده است که هر کدام در جای خود به این حرکت معنوی قوام و وسعت بخشیده است.
پایمردی در دوران خفقان صدام
انسان‌های مخلصی نیز بودند که با پایمردی و شهادت مظلومانه در دوران خفقان و استبداد صدام، با به جان خریدن خطرات بسیار، مخفیانه و در دل تاریکی شب و از کوره راه‌ها و میان بیابان‌ها و کشتزارها و نخلستان‌ها پیاده راهی کربلا می‌شدند و نهضت پیاده رفتن در زیارت اربعین را با دادن خون خود و یا تحمل سالها زندانی شدن در سیاه چاله‌های صدام، زنده نگاه داشتند. حاصل آن خلوص و پایمردی امروز به کمال دیده می‌شود. این جلوه پذیرش خطر در روزگار امروزی نیز نمایان است.
در سال ۱۳۹۳ که با ظهور داعش و یورش وحشیانه داعشی‌ها به شهرهای عراق و گسترش بسیار سریعشان در پهنه وسیعی از این کشور حتی تا نزدیکی کربلا و قتل عام‌های پی در پی مردم مظلوم عراق، خطر حمله به کربلا و عملیات انتحاری در میان زائرین اربعینی بسیار جدی بود، اما آن سال شمار زائرین اربعین، هم از داخل عراق و هم از ایران دو برابر سال قبل از آن شد. در حالیکه عقل سلیم حکم می‌کرد مردم به دلیل نبودن امنیت و وجود خطر جدی، احتیاط کنند و عازم زیارت اربعین نشوند، اتفاقا رسانه‌های ایران نیز از بیم به خطر افتادن جان مردم، کمتر شور و هیجان ایجاد کردند، اما برخلاف محاسبات دنیایی، شمار زائرین ایرانی در آن سالِ پرخطر با افزایش بیش از دو برابری، به ۸۷۰ هزار نفر رسید در حالیکه در سال قبل از آن که خطر و تهدیدی وجود نداشت تعداد زائرین ۴۰۰ هزار نفر بود.
باور عمیق و قلبی شیعیان عراقی به زیارت امام حسین علیه السلام در اربعین و نیت پاک و صادقانه آنان در خدمت به زوار حسین(ع) از دیگر جلوه‌هایی است که خود به وسعت اقیانوس اربعین افزوده است. آنها که توفیق داشته و با حضور در پیاده‌روی اربعینی جرعه‌ای از این جام نوشیده‌اند و عطر انسانیت را در این مسیر استشمام کرده‌اند، خود به چشم خویش دیده‌اند بسیاری از این مردم شریف که بعضا در معیشت و زندگی عادی خود مشکل دارند و در تنگنا هستند اما به عشق حسین، در طول سال، حداقل‌ها را نیز از خود دریغ می‌دارند تا در موسم اربعین با اندوخته خود، اگر شده با نان و خرما یا حتی جرعه‌ای آب، از زائرین حسین علیه السلام، پذیرایی کنند و واقعا این مردم شریف در خدمت خالصانه و بی تکلف به زائران حسین، گوی سبقت از یکدیگر می‌ربایند. به طور قطع صداقت و خلوص عراقی‌ها رشد جمعیت چند میلیونی اربعینی را شتابان‌تر کرده است.
تمام مکارم اخلاقی و ارزش‌های انسانی که مولا حسین بن علی علیه السلام خود زاینده آن و زیبنده بدان بوده است، ارزشهایی که در این دنیای بحران زده و جوامع گرفتار روزگار ماشینی، یا به دست فراموشی سپرده شده است و یا اصلا دیده نمی‌شود و یا اینکه به ندرت ذره‌ای از آن یافت می‌شود، در جای جای حرکت بزرگ اربعین و در مسیرهایی که برخی طولش به بیش از هفتصد کیلومتر می‌رسد (بصره ـ کربلا) فوران می‌کند؛ ارزشهایی چون مهر، محبت، ایثار، وحدت و همدلی، انفاق، کمک به هم‌نوع، خدمت به خلق، قناعت، تلاش و کوشش، تحمل سختی، پایمردی در رسیدن به هدف، به دور افکندن مرزبندی‌های تبعیض آفرین و از همه مهم‌تر نَفَس کشیدن در زیر بیرق امام حسین علیه السلام و چرخیدن بر محور اهل بیت علیهم السلام.
حرکتی فراشیعی
حرکت میلیونی اربعین به عشق حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام برپا شده است و گرچه در این مسیر مقدس، شیعیان جلودار و پرچمداران آنند اما قطعا این نهضت عظیم، حرکتی فراتر از مرزبندی جامعه شیعه است و با وجود حضور پر رنگ گروه‌های بسیاری از اهل تسنن که به حسین علیه السلام عشق می‌ورزند، این حرکت بی بدیل نمی‌تواند در قالب و چارچوب شیعه محدود بماند.اربعین حتی میدانی وسیع‌تر از اسلام و جامعه مسلمانان را درنوردیده است. امروز حضور برجسته گروه‌هایی از کلیسا و مسیحیت در راهپیمایی اربعین گواه آن است که نه مذهب و نه دین، بلکه علاقه به حق‌طلبی، حقیقت‌محوری و ظلم‌ستیزی، محور اصلی حرکت اربعین است و این هدف والای حضرت امام حسین علیه السلام در حماسه عاشورا است که انسانها را امروز این چنین به دور هم گردآورده و حرکتی را ایجاد کرده است که هیچ عصری شاهد آن نبوده است.
گرچه بالاترین شمار زائرین اربعین در مرتبه اول از عراق و بعد از ایران است اما امروز جمعیت‌های زیادی از کشورهای مختلف جهان، از کشورهای اسلامی گرفته تا مسلمانان و غیر مسلمانانی از کشورهای غیر اسلامی در آفریقا، آمریکا، اروپا، چین و ... در اربعین حضوری پر رنگ دارند.
مهم‌ترین ویژگی اربعین، مردمی بودن آن است، باید با تمام وجود از این ارزش و ویژگی پاسداری کرد. دولت‌ها در این حرکت بزرگ باید تسهیل‌کننده باشند و به هیچ وجه در نقش متولی ظاهر نشوند که اگر چنین شد ذات مردمی و خالص این حرکت معنوی دچار آسیب می‌شود. تداخل مدیریتی دولت‌ها در این امر، اگر به عنوان متولی اربعین وارد صحنه شوند آفت بزرگی است که روح را از این نهضت بزرگ و خالصانه خواهد گرفت.
برای همگان روشن است که ورای آثار معنوی حرکت عظیم اربعین، این پدیده بی‌مانند در تحولات چند سال گذشته چه تأثیرات شگرفی داشته است. حضور شجاعانه مردم در اربعین ۹۳ نقشه‌های داعش و حامیان غربی- عربی‌اش را که تصرف وحشیانه کل سرزمین عراق را قطعی می‌دانستند کاملا به هم ریخت و آغازی شد برای مقاومت جوانان در مقابل داعش جنایتکار. اربعین سالهای ۹۴ و ۹۵ نیز نمایشی باشکوه و جلوه‌ای زیبا از اقتدار علیه داعشیان و کشورهای داعش پرور و حمایت از مقاومت بود. در پی پیروزی‌های جبهه مقاومت در عراق و سوریه، دشمن با دسیسه‌های رسانه‌ای فراوان کوشید تا اتحاد و پیوستگی مبارک بین دو ملت شریف ایران و عراق را تخریب کند، اما اربعین ۹۶ این دسیسه بزرگ را نیز خنثی کرد.
مشکلات اقتصادی و بحران ارزی سال ۹۷ این تصور را به وجود آورده بود که ایرانی‌ها نمی‌توانند در اربعین حضوری پر رنگ داشته باشند اما بازهم علی‌رغم همه مشکلات جدی، جاذبه اربعینی شمار زائرین اربعین آن سال را تا دو میلیون و چهارصد هزار نفر افزایش داد و استقبال ویژه عراقی‌ها و روی همیشه باز آنها، پیوند دو ملت را مستحکم‌تر ساخت. اما امسال درست زمانی که جریان ضد اسلامی عربی- غربی تلاش می‌کرد با سوء استفاده از نارضایتی مردم شریف عراق نسبت به برخی نابسامانی‌ها، عراق یا حداقل شهرهای بزرگ عراق را درگیر آشوب و بحران نماید تا بلکه از این رهگذر اربعین کم رنگ شود باز هم شاهد آن هستیم که الحمدلله، اربعین با شکوه‌تر از سالهای قبل در جریان است. طبق آمار منتشره تاکنون بیش از ۳ میلیون نفر برای حضور در اربعین ثبت نام کرده که بیشتر آنها مشرف شده‌اند.
رسالت ما
در عصر کنونی که گسترش و رشد لحظه‌ای تکنولوژی‌های فراگیر ارتباطی، جهان را از همه سو احاطه کرده است و رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی کوچکترین رخدادی در دورافتاده‌ترین نقاط را به سرعت برق، در سراسر جهان منتشر می‌سازند و در دوره‌ای که جزئی‌ترین اتفاقات که بعضا ارزش خبری واقعی هم ندارد (در صورت اراده سلطه حاکم بر رسانه‌ها) چنان عظیم و مهم جلوه داده می‌شود و به تصویر کشیده می‌شود که هیچ ارتباط و سنخیتی با واقعیت آن رویداد ندارد، اما همین امپراطوری رسانه‌ای دنیا که ماهرانه اذهان و اندیشه مردم را شکل می‌دهند و هنرمندانه به آنان تلقین می‌کنند که به مسائل پیرامونی خود چگونه بنگرند و چگونه آن را ببینند، کاملا عامدانه در برابر پدیده اعجازگونه اربعین، سکوت کرده‌اند. سکوتی عمیق و کاملا شیطنت‌آمیز. گویی آنها میلیون‌ها انسان واله و شیدایی که در طول دوره‌ای حدوداَ بیست روزه، صدها کیلومتر راه را پیاده طی می‌کنند و چون رودهای خروشانی در کربلا به اقیانوس بیکران زائرین اربعین می‌پیوندند و بزرگترین اجتماع انسانی را پدید می‌آورند، اصلا نمی بینند.
رسانه‌های مطرح جهان امروز، چشمان خود را بر روی حرکتی که عشق به امام حسین علیه السلام ایجاد کرده است، بسته‌اند. آنها نمی‌خواهند ببینند که عاشورا چه غوغایی به پا کرده است؟ نمی‌خواهند ببینند که شعار «حب الحسین یجمعنا» چگونه همه محبان حسین علیه السلام را از سرزمین‌های مختلف دور و نزدیک، در زیر یک پرچم جمع کرده است. آنها تاب ندارند که ببینند چگونه فضایلی چون مهر، محبت، فداکاری، قناعت، بخشش کریمانه و مدارا در مسیر پیاده روی زیارت اربعین فوران می‌کند و زائران را به مرام حسین (ع) نزدیک می‌سازد، رسانه‌های غرب هرگز تصویر و خبری از اربعین و از شکوه اربعین منتشر نمی‌کنند زیرا نمی‌توانند ببینند که چگونه همبستگی و اخوت ایرانی‌ها و عراقی‌ها در اربعین، توطئه‌ها و نقشه‌های پنهانی و پیچیده آنها برای ایجاد تفرقه و تشتت بین دو کشور و دو ملت ایران و عراق را به یکباره خنثی ساخته است.
رویدادهای چند سال اخیر نشان داده است که اربعین در پرتو جاذبه حسینی، راه خود را باز کرده و به پیش می‌رود و هر سال با شکوه‌تر و پرهیمنه‌تر از سال قبل برگزار می‌شود. حضور بی‌ریا، خالصانه و صادقانه عاشقان حسین از سراسر دنیا و سبقت‌گرفتن دلدادگان حسین علیه السلام در خدمتگزاری به زائرانش، تداوم این حرکت را تضمین می‌کند.
اما در این بین رسالت و وظیفه ما چیست؟ قطعا رسانه‌های محدودی که در مقابل جریان سلطه رسانه‌ای قرار دارند و تلاش می‌کنند اربعین را به درستی به تصویر بکشند همانند رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران، عراق و برخی رسانه‌های همسو همه توان را برای پوشش دادن اربعین به کار خواهند بست. حاصل زحمات این مجموعه رسانه‌ای برای درون جامعه خودی مفید است اما خوب می‌دانیم که حوزه نفوذ و میزان اثربخشی این رسانه‌ها در فراسوی جامعه خودی، بسیار محدود و در پاره‌ای مواقع کاملا منتفی است.
در چنین شرایطی رسالت و وظیفه رایزنان فرهنگی بسیار سنگین‌تر می‌شود. انعکاس گوشه‌ای از آنچه در اربعین در جریان است به درون جامعه هدف وظیفه‌ای است که یکایک ما باید برای تحقق آن به جد برنامه‌ریزی کنیم. ما باید در محل مأموریت خود با به کارگیری ابزار مختلف فرهنگی و هنری و علمی بکوشیم زوایای هر چند اندک از این نهضت بزرگ و عمیق را تشریح و تبیین کنیم. راقم این سطور سخت بر این باور است که ما نه می‌خواهیم و نه می‌توانیم و نه لازم است که در خصوص اربعین موج‌آفرینی کنیم که اربعین خود صاحبی دارد و خود پدیده‌ای موج‌آفرین است و حرکت‌زا. ما می خواهیم اتفاقا تلاش کنیم تا با اربعین همراه شویم و خود را به موج عظیم اربعین بسپاریم تا از برکات انسان‌ساز آن بهره‌مند شویم.
در این رهگذر و در ذیل رویداد «جایزه جهانی اربعین» که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی متولی آن است، از برنامه‌هایی چون فراخوان مسابقه خاطره‌نویسی، عکاسی، سفرنامه‌نویسی، مستندسازی، فیلم‌سازی، برگزاری نمایشگاه‌های عکس اربعینی، نشست‌های علمی و فرهنگی تبیین اربعین از زبان شرکت‌کنندگان، خاطره‌گویی و بررسی‌های آماری با تأکید بر ارقام شگفت‌انگیز نیز می توان بهره برد.