(
امتیاز از
)
فتوايي به پهناي تاريخ معاصر يک ملت
صدای شیعه: ملت ايران که سال ها بود ، از اوايل دوره قاجاريه و در دوره فتحعليشاه از خودباوري فاصله گرفته بود و در تمامي سال هاي اين سلسله حس ملي آنها بيش از پيش گرفته مي شد و تبديل به رعايا گرديده بودند، در جريان مبارزه با قرارداد امتياز توتون و تنباکو به رهبري مرجعيت شيعه ، هويت خود را دوباره بازيافتند، هويتي که به آنان مدد رساند که کمتر از دو دهه بعد مشروطه را به عنوان نهضت پيشتاز منطقه به سرانجام برسانند.
در دوران سلطنت ناصرالدين شاه عواملي چند، سبب عقد چنين قرارداد ننگيني با بازرگاني از انگليس شد.
مي توان گفت آن چيزي که سبب تحريک ناصرالدين شاه و اطرافيانش براي عقد مخفيانه اين قرارداد شد، اشتهاي بيمارگونه و سيري ناپذير ناصرالدين شاه در جمع آوري وسايل تجملي و جديد و علاقه يبش از حدش به ديدار دوباره و چند باره از اروپا بود که همين امر موجب طمع ورزي استعمارگران از يک سو و دادن امتيازهاي مالي و سياسي به بيگانگان از سوي دربار ناصري شد.
اين قرارداد در شب عيد سال 1269 خورشيدي يا بيستم مارس 1882 ميان دولتمردان ايران و تالبوت بسته شد، اما به سرعت مفاد اين قرارداد ميان مردم پخش شد و واکنش هاي مردمي کار را به حمايت علما از مردم کشاند.
فکر انحصار تجارت توتون و تنباکو را نخستين بار "محمدحسن خان اعتمادالسلطنه"، وزير انطباعات ناصرالدين شاه، مطرح کرد.هنگامي که ناصرالدين شاه در انگلستان به سر مي برد، قرار شد قرارداد امتياز انحصار تنباکو را با فردي انگليسي به نام "تالبوت" امضا کند، وي که از مشاوران "سالسپوري"، نخست وزير وقت انگليس بود، به صورت ظاهر طرف قرارداد قرار گرفت تا در پس پرده، انگليس همه کاره باشد.
تالبوت، توانست رابطه اي دوستانه و عاطفي با شاه برقرار کند، از اين رو، پس از بازگشت شاه از انگلستان، شاه ، تالبوت را به ايران دعوت کرد و بدين ترتيب، در 28 رجب 1307، امتياز تجارت توتون و تنباکو در داخل و خارج کشور براي پنجاه سال به تالبوت اعطا شد.
تالبوت با کمک دولت انگليس و عده اي از سرمايه داران انگليسي ، شرکتي را که به کمپاني رژي معروف شد با سرماية 000 ، 650 ليره تأسيس کرد.
تعهد پرداخت 000 ، 25 ليره در سال به ناصرالدين شاه و دادن مبالغي هنگفت به امين السلطان و تعدادي از درباريان که به گفته "فووريه" ، پزشک مخصوص ناصرالدين شاه ، اين مبلغ بالغ بر دو ميليون ليره مي شد، عامل مهمي در کسب اين امتياز بود.
امين السلطان بعدها در نامه اي به ميرزا حسن شيرازي ، مرجع تقليد وقت ، علت اعطاي امتياز را جبران لغو قرارداد تمديد راه آهن بوشهر ـ گيلان اعلام کرد، قرارداد مذکور در زمان ميرزا حسين خان مشيرالدوله با يک شرکت انگليسي منعقد شده بود، ولي در واقع ، اين اعطاي امتياز، ادامه روند اعطاي امتياز به بيگانگان در دوره قاجار بود.
اين امتيازنامه با پانزده فصل به امضاي شاه و سر هنري وولف رسيد، برحسب فصول آن ، صاحبان امتياز متعهد شدند هر سال، پانزده هزار ليره به دولت ايران بپردازند، همچنين پس از کسر پنج درصد از سود شرکت ، يک چهارم باقيمانده آن را به خزانه ايران واريز کنند، مُفاد امتيازنامه حاکي از اختيارات تام صاحبان امتياز در امور دخانيات ايران و بي اعتنايي محض حاکمان وقت ايران به منافع ملت بود.
از اين رو، تمام کشاورزان ايراني که اين محصول را توليد مي کردند، بايد از اين شرکت انگليسي اجازه نامه مي گرفتند، تاجران نيز ناگزير بودند جواز کار را از اين کمپاني دريافت کنند و اينگونه بود که حق حمل و نقل و بازرسي تمام محموله ها به اين مؤسسه واگذار شد.
از آنجا که بيست درصد مردم ايران به کشت و فروش و صدور اين محصول مشغول بودند، بيشترين بخش درآمد ايران به اين کمپاني واگذار گرديد و ايران در مقابل اين سلطه اقتصادي و سياسي، تنها يک پنجم سود مي برد.
ولي پس از انجام يافتن مقدمات کار، هيئتي از کمپاني رژي روانه ايران شد و همانند دولتي فاتح ، مأموراني به تمام نقاط کشور اعزام کرد، حضور انگليسيها در سراسر ايران، به حدي بود که اعتمادالسلطنه، از آن به "سلطنت انگليس در ايران " تعبير کرد.
کمپاني رژي تا مدتي غيرفعال و ناشناخته بود تا اينکه تالبوت به استناد فصل نهم امتيازنامه که صاحب امتياز را مجاز به واگذاري حقوق خود به ديگري مي دانست، تمام امتيازاتش را، ظاهراً پس از کسب سود فراوان، به شرکتي به نام "شرکت شاهنشاهي تنباکوي ايران" فروخت موضوع امتياز نيز احتمالاً به سبب ترس از واکنش روسها يا مخالفان داخلي ، مدتها فاش نشد، تا اينکه دولت با انتشار اعلان نامه اي رسماً آن را به اطلاع عموم رساند و تذکر داد که زارعين توتون و تنباکو متحمل خسارت نخواهند شد و کمپانيِ صاحب امتياز، محصول آنان را به قيمت عادلانه و نقد خريداري خواهد کرد.
از آن سو، کمپاني انگليسي به اين بهانه، عبور و مرور مردم را کنترل و تمام کالاها را بازرسي مي کرد و مأموران مسلح تحت اين عنوان،توانستند آزادي و امنيت عمومي را سلب کنند.
رفته رفته احساس شد صحبت از يک شرکت خريد و فروش محصولي خاص نيست و انگليسي ها نزديک است نام ايران را به عنوان سرزميني مستقل از نقشه سياسي دنيا حذف کنند و اين کشور را جزو مستعمرات بريتانيا بپندارند.
در اين حال بود که مرجعيت شيعه ساکت نماند و فتواي تاريخي"اليوم استعمال توتون و تنباکو باي نحو کان در حکم محاربه با امام زمان – سلام الله عليه – است." از سوي آيت الله سيد محمدحسن شيرازي صادر شد و در مدت بسيار کوتاهي اين فتوا در سراسر ايران پخش گرديد.
تمامي مردم به اطاعت از مرجع تقليدشان، توتون ها را دور ريخته و تمام قليانها و وسايل استعمال تنباکو را شکستند و حتي در دربار نيز قليان ها شکسته شد و به اين وسيله بود که شاه مجبور به عقب نشيني شد و استعمار گران انگليسي در مقابل خواست ملتي پيشتاز در خاورميانه طعم شکست را چشيد.
به اين ترتيب در 24 ارديبهشت ماه 1270 ، يعني در مدتي نزديک به يک سال پس از عقد قرارداد اوليه توتون و تنباکو، اين قرارداد براي هميشه لغو شد.
بسياري بر اين اعتقادند، احساس غرور ملي که از اين پيروزي به ملت مسلمان ايران دست داد و تبعيت آنها از روحانيت که در نهضت تنباکو به خوبي خود را متبلور ساخت، زمينه هاي حرکت هاي بعدي ملت را فراهم نمود.
از اين رو در تمامي حرکت ها تا به امروز، بيگانگان براي استحاله جنبش هاي ملت ايران، تلاش در جدايي مردم از روحانيت داشته است که انقلاب مشروطه که دومين گام ملت ايران در خاورميانه بود، نخستين آينه اين تفکر بيگانگان است.
انتهای پیام