(
امتیاز از
)
شعبان‌پور; «زنادقه» نخستين شبهه‌افکنان تاريخ اسلام هستند
صدای شیعه: حجت‌الاسلام محمد شعبان‌پور، زاده 1347 بابل، از دانش‌آموختگان حوزه علميه اين شهر است که بعد از دريافت دروس مقدماتي به قم رفته و در محضر علماي اين شهر، علوم عقلي و نقلي را فرا گرفته است. او در سال 1369 به موسسه امام صادق (ع) ـ که زير نظر آيت‌الله سبحاني است ـ رفته و در سال 1379 در رشته «کلام اسلامي» از اين موسسه فارغ‌التحصيل شده است.
اثر او با عنوان «زنادقه در عصر صادقين»، در واقع رساله دکتراي حجت‌الاسلام شعبان‌پور است که در سال 86 از آن دفاع کرده است. تدريس معارف اسلامي در دانشگاه افسري امام علي (ع) و مرکز آموزش عقيدتي ـ سياسي ارتش، تدريس کلام اسلامي و عقايد شيعه براي بانوان طلاب و تدريس دروس علوم قرآن و حديث در دانشگاه علامه طباطبايي از جمله فعاليت‌هاي آموزشي اوست.
برگزيده شدن کتاب «زنادقه در عصر صادقين» در بخش علم کلام حوزه دين در چهارمين جايزه گام اول، موجب شد که با حجت‌الاسلام شعبان‌پور درباره نگارش و چاپ اين اثر، همچنين تنگناها و مسائل مربوط به حوزه انتشار آثار غني ديني به گفت‌وگو بنشينيم که از نظر مي‌گذرد:
* افکار ضدديني انديشمندان غربي براي مسلمانان تازگي ندارد
مؤلف کتاب «زنادقه در عصر صادقين» اظهار داشت: هر نويسنده، وقتي مي‌خواهد اثري را تأليف کند، سئوال‌ها و فرضياتي برايش پيش مي‌آيد که چه ضرورتي براي نگارش اين کتاب وجود دارد. براي من نيز اين سئوال‌ها مطرح بود و دائم از خودم مي‌پرسيدم: انگيزه‌هاي تو از نوشتن اين اثر چيست؟
وي ادامه داد: بحث‌هاي زيادي در غرب مطرح است که مي‌گويند، افراد بسياري مثل کانت، نيچه و بزرگان و متکلمان ديگر، حرف‌هاي جديدي در حوزه دين دارند و شبهات فراواني مطرح مي‌کنند، در حالي که پاسخي براي اين همه شبهه وجود ندارد. چون خيلي از افراد نتوانستند به اين شبهات پاسخ بدهند، جذب آن شدند.
شعبان‌پور افزود: آنچه باعث شد من براي نوشتن کتاب «زنادقه در عصر صادقين» انگيزه کافي پيدا کنم، اين بود که دانستم اين افراد، مبتکر و مخترع شبهه‌افکني نيستند و در تاريخ، سابقه دارد.
وي گفت: وقتي تحقيق کردم، ديدم شبهه‌افکني به قرون گذشته برمي‌گردد و افرادي به نام «زنادقه» وجود داشته‌اند که انسان‌هاي تحصيل‌کرده، زيرک، باهوش و مسلط به زبان‌هاي زنده آن روز دنيا بودند. آنان اعتقادي به ماوراءالطبيعه نداشته‌اند و مفاهيم متافيزيکي را نمي‌پذيرفتند.
اين برگزيده چهارمين جايزه گام اول اضافه کرد: دوره فعاليت ضدديني و شبهه‌افکنانه زنادقه با سال‌هاي امامت امام صادق (ع) مصادف بود و آنها با حضور در مراکز مهم ديني مثل مسجدالحرام و مسجدالنبي، به مباحثه و ايجاد شبهه و اشکال مي‌پرداختند. بعضي از زنادقه افراطي حتي به تمسخر و استهزاي مسلمانان نيز مي‌پرداختند.
* نشانه‌هايي از آزادي بيان در عصر امامت
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با بيان اينکه نشانه‌هايي از آزادي بيان نزد اهل بيت (ع)، فعاليت زنادقه بود، گفت: امام صادق (ع) هيچ وقت با آنان برخورد تندي نکرد و عصباني نشد. امام، زنادقه را دعوت مي‌کرد، شبهاتشان را مي‌شنيد و به آنان پاسخ مستدل مي‌داد.
وي خاطرنشان کرد: امام صادق (ع) به فراخور درک، فهم و شعور هرکس به او پاسخ مي‌داد. بنابراين کسي که درجه علمي بالاتري داشت، طبيعتاً پاسخ علمي مي‌گرفت، اما آنکه درجه فهم پايين‌تري داشت، پاسخ اقناعي دريافت مي‌کرد.
مؤلف کتاب «زنادقه در عصر صادقين» اظهار داشت: اين کتاب، شبهات و سئوالات آن دوران (قرن دوم) را که از سوي زنادقه در حوزه دين اعم از خداشناسي، خدايابي، قرآن، حج، مسائل فقهي و ... مطرح مي‌شده، پاسخ مي‌دهد و اين پاسخ‌ها، مشخصاً تشريح نوع واکنش علمي امام صادق (ع) نسبت به شبهه‌افکنان است.
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با بيان اينکه کتابش، صرفاً نگره‌هاي گذشته را مورد بررسي قرار نمي‌دهد، افزود: اگر کسي اين کتاب را بخواند، متوجه مي‌شود که مبتکر سخنان «پاسکال» با عنوان «مصلحت‌انديشي»، اين انديشمند غربي نيست و همين موضوع در عصر امامت جعفر بن محمد (ع) هم مطرح شده است.
* از منابع دست اول استفاده کردم
اين نويسنده حوزه دين خاطرنشان کرد: بين 3 تا 4 سال کار علمي روي اين اثر انجام شد. به اين معنا که ناگزير بودم به منابع بسيار متنوعي مراجعه کنم و از آنها فيش بردارم. در مراجعه به منابع، هيچ وقت به کارهاي دست دوم و سوم رجوع نکردم. در حالي که بيشتر محققان و پژوهشگران به دليل عدم تسلط به زبان به منابع دست اول مراجعه نمي‌کنند.
وي گفت: يکي از امتيازات اين کتاب، آن است که تحليل‌هاي فلسفي موجود در آن از روايات اهل بيت (ع) با نگرش و بينش ملاصدرا، ملاصالح مازندراني و بزرگاني از شيعه گرفته و جمع‌بندي شده است. بنابراين در پاسخگويي به شبهات موجود، هم روايات ائمه طاهرين (س) و هم تحليل چهره‌هاي شاخص حوزه دين گردآوري شده است.
برگزيده بخش علم کلام حوزه دين در چهارمين دوره جشنواره گام اول، يکي ديگر از انگيزه‌هاي خود براي نگارش اين کتاب را ادامه دادن به تحقيقات علما و مؤلفان پيشين درباره زنادقه دانست و گفت: در زمان امام صادق (ع)، نحله‌ها و گروه‌هاي کلامي بسياري بودند که اشاعره و معتزله (*) از آن جمله‌اند. اشاعره، مخالف مباحث کلامي و عقلي بودند، اما معتزله در مسائل کلامي پاي کار بودند و با زنادقه مباحثه و اظهار نظر مي‌کردند.
وي اظهار داشت: احمد امين، انديشمند متعصب مصري، دو کتاب به نام‌هاي «فجرالاسلام» و «ضوء‌الاسلام» دارد. او در اين دو کتاب، ماجراي شبهه‌افکني زنادقه را مطرح کرده، اما طرح اين مسائل با دقت و انصاف توأم نبوده است. مثلاً واسط بن عطاء رئيس فرقه معتزله يا امر بن اُبي را به عنوان يکي از نظريه‌پردازان معتزله مطرح کرده، اما هيچ اشاره‌اي به برخورد علمي امام صادق (ع) و شاگردان او با زنادقه نکرده است.
نويسنده کتاب «زنادقه در عصر صادقين» با بيان اينکه يکي از انگيزه‌هايش براي نوشتن اين اثر، دفاع از کيان امام ششم و تشيع بوده است، ادامه داد: مي‌خواستم به آنان که يا دقت کاملي ندارند يا با عداوت و بغض، امام صادق (ع) را از گردونه مباحث علمي خارج مي‌کنند، اثبات کنم که شخصيت علمي اين امام و همچنين دقت نظر شيعه نسبت به مباحث و شبهه‌افکني‌ها آنقدر بالاست که نمي‌شود آن را انکار کرد.
* هيچ ناشري کتابم را چاپ نکرد
حجت‌الاسلام شعبان‌پور درباره مراحل عملياتي و فني انتشار اين کتاب نيز نکاتي مطرح کرد. وي اظهار داشت: «زنادقه در عصر صادقين» با شمارگان 2 هزار نسخه آن هم با هزينه شخصي منتشر شده است؛ چون ناشر حاضر نشد براي چاپ اين اثر هزينه کند.
وي ادامه داد: کتاب‌هاي موجود در حوزه‌هاي ديني با عناوين بسيار جذاب راهي بازار نشر مي‌شوند، ولي وقتي به متن بعضي از کتاب‌ها مراجعه مي‌کنيد، با کمال تأسف به کم‌محتوا بودن آنها پي مي‌بريد.
اين برگزيده چهارمين جايزه گام اول با تأکيد بر اينکه کتابش، ظاهري فريبنده ندارد، اما روي متن آن کار اساسي و جدي شده است، گفت: من نويسنده، چقدر مي‌توانم در محافل علمي حاضر شوم و کتابم را معرفي کنم؟ اين کار، وظيفه اصحاب رسانه است.
وي خاطرنشان کرد: همين اقدامي که دست‌اندرکاران جايزه گام اولي انجام دادند، بسيار براي من و کتابم مؤثر است. اين تشويق‌ها سبب مي‌شود که اين دست کتاب‌ها ديده شوند؛ در حالي که چنانچه اين آثار انتخاب نمي‌شدند، شايد من تا آخر عمر آنها را نمي‌ديدم.
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با بيان اينکه بايد وضعيت اقتصادي مؤلفان آثار تخصصي در نظر گرفته شود، اظهار داشت: يک مؤلف مگر چقدر سرمايه دارد که بتواند سال‌ها روي اثري تحقيق کند و آن را بنويسد، دست آخر هم خودش هزينه چاپ کتابش را بپردازد؟
وي ادامه داد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با شناختي که از اين آثار در داوري‌هاي جوايزي مانند جشنواره گام اول پيدا مي‌کند، بايد اين دسته از کتاب‌ها را خريداري بکند تا هم ناشر و هم نويسنده احساس دلگرمي کنند و بدانند که انتخاب شدن و جايزه گرفتن، تنها حمايت متوليان فرهنگي کشور از اين تلاش‌ها نيست.
مؤلف کتاب «زنادقه در عصر صادقين» با بيان ماجراي انتشار اين کتاب از سوي يک ناشر گفت: ناشري با من قرار گذاشت که اثرم را به چاپ برساند. حتي ما باهم قرارداد امضا کرديم، اما چون نماينده ناشر هيچ شناختي از موضوع نداشت، بعد از مدتي به من اطلاع داد که اين اثر را چاپ نمي‌کنند. توجيه او اين بود که نمونه اين کتاب در بازار هست و با عناوين ديگري در حال ارائه به خواستاران است.
اين برگزيده حوزه علم کلام جايزه گام اول افزود: من از آن ناشر خواستم تا نمونه‌هاي مورد نظرش را براي من بياورد تا شايد پي به اشتباه خودم در تحقيق سه ـ چهار ساله ببرم. وقتي کتاب‌ها را ديدم، با مباحث آن کتاب‌ها بيگانه نبودم و حين تحقيق و نگارش اين کتاب، آنها را ديده بودم. کتاب من با ساير آثاري که درباره زنادقه نوشته شده، تفاوت ماهوي و جوهري دارد و صرفاً کلي‌گويي درباره اين فرقه نيست.
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با ادعاي اينکه «زنادقه در عصر صادقين»، يک اثر کاملاً تخصصي است، خاطرنشان کرد: اين کتاب، يک دوره و برهه مشخص از تاريخ اسلام را مورد کاوش قرار داده و چنين نيست که جزييات را ناديده گرفته باشد.
يادآور مي‌شود، کتاب «زنادقه در عصر صادقين» را انتشارات احسن‌الحديث قم در 296 صفحه با هزينه شخصي مؤلف روانه بازار نشر کرده است. مراد مؤلف از زنادقه، گروهي هستند که در نيمه اول قرن دوم هجري با برنامه‌ريزي و به صورت سازماندهي شده با حضور در اماکن مقدس اسلامي و شبهه‌افکني در حوزه‌هاي گوناگون ديني، قصد تخريب و تزلزل عقايد مسلمانان را داشتند.
نويسنده در اين کتاب، ابتدا با تعريف لغوي و اصطلاحي زندقه و زنديق به علل پيدايش، آرا و جايگاهشان و نيز اهداف و عملکرهايشان مي‌پردازد و مناظرات آنها را در حوزه‌هاي هستي‌شناسي، توحيد، راهنماشناسي و فرجام‌شناسي در کنار شبهات قرآني و بعضي پرسش‌هاي متفرقه شرح مي‌دهد و پس از جمع‌بندي، نتيجه‌گيري مي‌کند.
پي‌نوشت:
معتزله از جريان‌هاي اصلي کلامي در ميان اهل سنت است. آنان بر خلاف اهل حديث که توجه به احاديث پيامبر (ص) و صحابه را مورد توجه خود قرار داده بودند، عقل و خرد را به تنهايي براي پيروي از اسلام راستين کافي مي‌دانستند و گاهي حتي نظرات فلاسفه را با دين مخلوط مي‌ساختند. بعدها اشاعره برخاستند و جانشين اهل حديث شدند. اشاعره را مي‌توان جمع ميان معتزله و اهل حديث دانست، اما آنها نيز عقايد معتزله را مردود مي‌دانستند.
گفت‌وگو و تنظيم از: حميد محمدي محمدي
انتهای پیام