اینفوگرافی؛ حکومت شیعیان در آفریقا (1)

صدای شیعه: محسن عسگریان. سوابق طولاني اسلام در آفریقا به حدي است که آن را به عنوان دين بومي و سنتي اين قاره توصيف مي کنند. زيرا در طول يک قرن بعد از وفات پيامبر (ص)، اسلام در کل شمال آفریقا رايج گشت، پس از آن شاخ آفریقا را در برگرفت و به تدريج به سمت جنوب گسترش يافت. اگر چه اين گسترش در ابتدا از طريق جنگ و نيروي نظامي صورت گرفت اما به تدريج در دوره هاي بعد از طريق راههاي  تجاري و داد و ستد هاي بازرگاني نفوذ خود را در شرق، غرب و جنوب گسترش داد. اکنون در آفريقا، تقريبا در مناطق شمال مدار استوا، جمعيت عمدتا مسلمان است. اين مناطق از سمت شرق  تا غرب امتداد دارد و در بخش هايي از مرکز و جنوب نيز اقليتي از مسلمانان وجود دارند که اين پراکندگي در بخش جنوب شرقي بيشتر است.
در کتاب «ژئوپوليتيک شيعه» اثر «فرانسواتوال» جمعيّت کل شيعيان را در سال 1995 در حدود 135 ميليون نفر تخمين زده شده است. بر اساس اين آمار وي معتقد است 10 تا 12 درصد از مسلمانان را پيروان مکتب اهل بيت ـ عليهم ‎السلام ـ تشکيل مي‌دهند. براين اساس و با توجه به رشد جمعيت، امروزه اين آمار را در حدود 170-200 ميليون نفر شيعه در سراسر جهان ذکر مي‌کنند که بيشترين پراکندگي در قاره آسيا و منطقه خاورميانه مي باشد. اما بنا بر آمار وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي، تعداد کل جمعيّت شيعيان در سال 1383 در حدود 203.574.000 بالغ مي‎گردد. به طور ي که بر اساس آخرين آمار از بين مسلمانان بين 10 تا 13 درصد را مسلمانان تشکيل مي دهند. در 4 کشور ايران، آذربايجان، بحرين و عراق بيشترين درصد جمعيت را شيعيان تشکيل مي دهند هر چند که از نظر تعداد کشورهاي ايران، پاکستان، هندوستان، عراق و ترکيه بيشترين تعداد شيعيان را دارا مي باشند.
مسلمانان آفریقا نيز مانند ديگر نقاط جهان داراي فرقه ‌هاي گوناگون مي باشند. اما عمده جمعيت مسلمانان را سني ها تشکيل مي دهند که خود به نحله هاي مختلف تقسيم مي‌شوند. شيعيان نيز در اين قاره پيرواني دارند. در اواخر قرن اول هجري خوارج اباضيه و صفريه براي رهايي از امويان به افريقيه (به معناي وسيع آن پيش از ورود اسلام به مغرب اطلاق مي‌شد) آمدند و نيم قرن بعد توانستند دولت سجلماسه و تاهرت بر پا دارند. در کنار خوارج و اباضيه، گروههايي از شيعيان و معتزله و مرجئه و صوفيه نيز ظهور پيداکردند. آفريقيه از اواسط دوم هجري با مذهب تشيع آشنا شد و برخي از قبايل از دير باز گرايشهاي شيعي داشتند و شهر نطفه به پايگاه و شهر شيعيان معروف بود تا جايي که بدان کوفه کوچک مي گفتند.
در گذشته براي اولين بار شيعيان عرب توانستند در شمال آفریقا دولتي شيعي تأسيس کنند. اين دولت از آنجا پديد آمد که ادريس فرزند عبدالله فرزند حسن المثني فرزند حسن بن علي بن ابي طالب (ع) وقتي توانست خود را از قربانگاه حجاز، نجات دهد، توانست خود را به آفريقاي شمالي برساند و در آنجا توانست سرزميني از آنرا مستقل سازد. اين سرزمين اکنون دو قسمت شده قسمتي از آن را امروز به نام کشور مغرب و قسمت ديگر آن به نام الجزاير خوانده مي شود و در آنجا اولين دولت شيعي را در تاريخ اسلامي تأسيس کرد. اين کار در سال 172 هجري انجام شد. دومين دولت شيعي عربي، دولت فاطميان است. اين فقط بزرگترين دولت شيعي نبود بلکه اگر ميزان عظمت و بزرگي در نگهداري و حفظ علم و ادب و گسترش فرهنگ اسلامي معيار باشد در حقيقت بايد گفت بزرگترين حکومت اسلامي بوده است.
محبت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ از قرن‌ها پيش، حتي قبل از دوران فاطميان، با قلب و جان مردم مسلمان مصر، عجين شده بود. سابقه اين امر به دوره صدر اسلام و دوران فتح مصر به دست سپاه اسلام بازمي‌گردد. علامه محمدحسين مظفر مؤلف کتاب تاريخ شيعه مي‌نويسد: «گزاف نيست اگر بگوييم تشيع در همان روزي که اسلام وارد مصرشد به مصر راه يافت». نخستين علوي که به مصر وارد شد و مردم با او بيعت کردند «علي بن محمدبن عبدالله» از نوادگان حضرت امام حسن مجتبي(ع) بود. وي تلاش‌هايي براي احياي تشيع در مصر انجام داد، اما در مقابله با جور و ستم حکام بني‌عباس ناکام ماند. ديگر قيام‌هاي علويان در مصر نيز اگرچه باعث تقويت موضع شيعيان و خروج ايشان از انزوا شد، اما آن شوکت و جلال دوران خلافت حضرت علي بن ابي طالب(ع) را احيا نکرد. ظهور فاطميون در مصر آغازي مجدد بر افزايش محبت اهل بيت(ع) در اين سرزمين بود. فاطميان از فرقه اسماعيليان خاص بودند که خود را از نسل حضرت زهرا(ع) مي دانستند و به همين دليل، سلسله خود را فاطمي ناميدند. نخستين خليفه فاطمي «عبيدالله المهدي» نام داشت که خود را از نسل «محمدبن اسماعيل بن جعفرالصادق(ع)» و از ذريه حضرت فاطمه(ع) معرفي کرد. وي در سال 301 با تصرف «اسکندريه» نيت خود را براي فتح مصر آشکار کرد و سلسله فاطميان را در سال 308 در تونس تشکيل داد که دامنه آن پس از مدتي به مصر کشانده شد. فاطميان خود را شيعه و محب اهل بيت(ع) مي‌دانستند و ـ عليرغم انحرافشان از مذهب صحيح ـ علاقه‌مند بودند از نام امام به جاي خليفه استفاده کنند تا قرابت خود را به شيعيان بيشتر نشان بدهند. در دوره فاطميان، برپايي مراسم جشن و عزاداري در ايام تولد يا شهادت اهل بيت عليهم السلام رواج پيدا کرد. زيارت و بوسيدن مقابر متبرکه، توسل به ائمه عليها السلام و بويژه گراميداشت روز عاشورا گسترش يافت. فاطميان پس از فتح مصر، درصدد تبليغ مذهب شيعه برآمدند. به اين منظور اولين کاري که انجام دادند، تاسيس الازهر بود. وجود سه حرم متبرک در قاهره، يعني «مقام رأس الحسين عليه السلام»، «مرقد منسوب به حضرت زينب عليها السلام» و «مرقد سيده نفيسه»، عوامل اصلي افزايش محبت آل محمد (صلي الله عليه وآله) در جامعه مصر است. اين حرمها امروز نيز زيارتگاه عاشقان اهل بيت عليهم السلام هستند. مشهد رأس الحسين عليه السلام، يکي از زيارتگاه‌ هاي اصلي مسلمانان مصر است. آنها معتقدند سر مبارک حضرت امام حسين عليه السلام در اين محل دفن شده است. همراه با سقوط دولت فاطمي عاضد در سال 567 ه.ق تشيع محدود و مصر به نظام اهل سنت بازگشت به طوري که مذهب امام ابو حنيفه نعمان مذهب رسمي مصر شمرده مي شود. جمعيت شيعيان مصر در حدود هفت صد هزار تا يک ميليون نفربرآورد مي‌شود.
در مورد تشيع در تونس بايد خاطر نشان ساخت که ساکنان اصلي تونس "بربرها" بودند که از مواليان اهل‌بيت (ع) به شمار مي‌رفتند. شدت اين ولاء به حدي بود که پس از واقعه جانسوز کربلا، يکي از قيام‌هاي خونخواهي،‌ به وسيله آنان و در تونس فعلي رخ داد. حضور تشيع در اين کشور آفريقايي به همان قرن اول ظهور اسلام برمي‌گردد؛ حتي قبل از زماني که دولت ادارسه (ادريسي‌ها) در قرن دوم هجري در مراکش و حکومت فاطميون در مصر ايجاد شد. در مورد آمار تعداد شيعيان تونس اختلاف نظر وجود دارد. بر اساس اعلام «مجمع جهاني اهل‏بيت(ع)» در سال 2008 از جمعيت 10 ميليوني تونس، حدود 196.000 نفر شيعه هستند. اما بر اساس آمار انجمن دين و زندگي اجتماعي آمريکا «مؤسسه ‏PEW» در سال 2009 از جمعيت 10.102.000 نفري تونس، حدود 102.000 شيعه هستند.
درباره شمار شيعيان الجزاير آمار و ارقام رسمي وجود ندارد. صاحب نظران بر اين باورند که حضور شيعيان در اين کشور هنوز حالت غير رسمي و آرامي را دنبال مي کند. برخلاف برخي از کشورها که حضور شيعيان به طور رسمي ثبت شده است. با توجه به حضور آرام و غير رسمي شيعيان در الجزاير، مي توان آنان را در برخي شهرها و ايالت ها مانند الجزيره پايتخت اين کشور و باتنه، تبسه، خنشله، تيارت، سيدي بلعباس مشاهده کرد.
ادامه دارد...