اینفوگرافی؛ حکومت شیعیان در آفریقا (2)

صدای شیعه: محسن عسگریان. در مورد تشيع در ليبي بايد گفت حضور ادريسيان و فاطميون در اين منطقه تاثير گذار بوده است به طوريکه  عشق به اهل بيت در اکثر مردم منطقه مغرب عربي وجود دارد. در اين راستا؛ چندي پيش رهبر ليبي در سخناني که در مطبوعات اين کشور منعکس شد، اعلام داشت "که ما با فاطمه زهرا (س) هستيم ؛ يعني شيعه آل البيت و شيعه فاطمه و علي هستيم. همه عرب‌ها ، همه مسلمان‌ها شيعه علي هستند. اگر پيرو علي شيعه است، همه ‌ما شيعه ‌هستيم. اين مساله که فارسها شيعه و عرب‌ها سني هستند، از اساس غلط است و براي ايجاد شکاف و با اهداف خاص استعماري مطرح مي‌شود. وي خاطر نشان ساخت که شمال آفريقا عربي و شيعي است و هرکس مي‌گويد شيعيان فقط فارسها هستند، دروغ مي‌گويد. دولت فاطمي که اولين دولت شيعي بود، در شمال آفريقا تشکيل شد نه درايران. ما دوباره آنرا احياء مي‌کنيم. از تمام نيروهايي که در حدود دولت فاطمي اول بودند، مي خواهيم دولت فاطمي دوم که دولت امروزي يکدستي خواهد بود را دوباره تشکيل دهند وي افزود: اگر قبول نداريد، راي‌گيري کنيد و از مسلمانان‌ها و عرب ها بخواهيد تا جايگاه علي و فاطمه در نزد خود را برايتان بگويند قذافي گفت: ما با فاطمه زهرا (س) هستيم. يعني شيعه آل البيت و شيعه فاطمه و شيعه علي هستيم. همه عرب‌ها ، همه مسلمان‌ها شيعه علي هستند اگر پيرو علي شيعه است، همه‌ما شيعه‌هستيم. اين يک حقيقت‌است، اين فرهنگ ما است." هر چند اين سخنان با واکنش‌هاي متعددي روبرو شد و عده‌اي نيز اين سخنان را در راستاي شيعه هراسي و عده‌اي ديگر آن را ادامه سخنان بي‌ پايه اين فرد دانستند. اما بايد اين نکته را ذکر کرد که سابقه خوب حکومتداري در دولتهاي ادريسيان و فاطميان و ميراث تاريخي برجاي مانده از آنان از دلايل افتخار مردم اين منطقه به اين حاکمان و گرايش به اهل بيت مي‌باشد.
حضور شيعيان در مغرب نسبت به ديگر مناطق شمال آفريقا ملموس تر است به طوريکه در سالهاي اخير دولت حاکم براي جلوگيري از فعاليت آنها يک سري محدوديت‌هايي را ايجاد کرده است و بسياري از تحريک هاي آنان را به فعاليت‌هاي جمهوري اسلامي ايران نسبت داده است. به طوريکه قطع رابطه اخير ايران و اين کشور را پيرامون اين مساله مي‌دانند. از مهم‌ترين گروههاي شيعي اين کشور، مي توان به سه جمعيت فرهنگي شيعي «الغدير»، «البصائر» و «التواصل» اشاره کرد.
در واقع ورود تشيع به سودان، همزمان با ورود اسلام به اين کشور است. دليل واضح آن هم وجود خانواده‌هاي شيعي‌الاصل در سودان است که غالباً از سادات هستند و پيشينه پيدايش آنها به دوره "فاطميون" در مصر و "ادريسي‌ها" در مغرب، در قرن‌هاي سوم و چهارم هجري برمي‌گردد. در شرق آفريقا، با وجود اقليت شيعي در کشورهاي اين منطقه،  بر اساس آمار «مؤسسه ‏PEW» در سال 2009، کشور تانزانيا با جمعيتي در حدود 2 ميليون نفر شيعه از مهم ترين پايگاه‌هاي شيعي در اين قاره مي‌باشد. يکي از دلايل آن وجود جمعيت خوجه ها در اين کشور مي باشد. اين افراد در طول ساليان گذشته از هند و پاکستان به شرق قاره آفريقا مهاجرت کرده‌اند. خوجه ها اصالتا، شيعه اسماعيليه مي باشند که آواخر قرن 19 و اوايل قرن بيستم عده اي از انان به شيعه دوازده امامي گرايش پيدا کردند و حتي عده‌اي نيز سني گرديدند. امروزه اين شيعيان، به فعاليت خود در سراسر تانزانيا و کشورهاي شرق آفريقا ادامه داده و برگزاري مراسم عزاداري حسيني در ايام محرم و صفر در شهر دارالسلام (پايتخت جمهوري متحده تانزانيا) به صورت وسيع و گسترده و برپايي سالانه مراسم اربعين حسيني در جزيره زنگبار از عمده‌ترين فعاليت‌هاي آن‌ها مي‌باشد. در خصوص جزيره زنگبار و اهميت آن در گسترش اسلام و تشيع در شرق آفريقا در ادعيه امام زين‌العابدين (ع‌) در صحيفه کامله سجاديه (دعاي 27) نامي از اين منطقه آورده شده است: سيد الساجدين در اين دعا براي مرزداردان کشورهاي اسلامي طلب عزت و مدد الهي نموده و جزيره "‌زنج" را جزء قلمرو اسلام قلمداد کرده که مشرکين بر آن‌جا تسلط يافته‌اند. علاوه برشيعيان خوجه اثني عشري، دسته ديگري به نام «بحراني‌ها»در زنگبار حضور داشته‌اند که شيعيان عربي بوده‌اند که از کشورهاي حاشيه خليج فارس و بحرين به زنگبار مهاجرت کرده بودند و داراي حسينيه و مرکز عزاداري بوده‌اند که امروزه در منطقه باستاني زنگبار به عنوان اثر تاريخي به چشم مي‌خورد و نقش مهمي در ترويج فرهنگ اسلام و اهل‌بيت عليهم السلام از خود بر جاي گذاشته‌اند. فرقه شيعيان آقاخاني از ديگر فرقه‌هاي منسوب به تشيع مي‌باشند که با عقيده‌اي انحرافي، شاهزاده آقاخان اروپايي تبار را «امام زنده» خود تلقي مي‌کنند و با تجديدنظر در اصول مسلم اسلام هم‌چون روزه و حجاب، برخي از اصول دين اسلام و مسلمات تشيع را تعطيل کرده و اسلام را تنها در لفظ و گفتار پذيرفته‌اند‌. شيعيان «‌بهره» يا شش امامي نيز از ديگر فرقه‌هايي مي‌باشند که خود را شيعه به حساب آورده و داراي مسجد و مراکز تبليغي در زنگبار مي‌باشند؛ اما به دليل فعاليت درون گروهي و عدم ارتباط با بوميان و ديگر مسلمانان به صورت فرقه‌اي بسته مطرح مي‌باشند و با برگزاري مراسم‌هاي ديني و مذهبي و عزاداري براي امام حسين (ع) به زندگي خود ادامه مي‌دهند و مرکز آن‌ها در کشور هند مي‌باشد.
ورود شيعه به صحنه تبليغ اسلام در غرب آفريقا در شکل منظم و جدي بعد از انقلاب اسلامي ايران به وجود آمده است و به رغم حضور بسيار طولاني شيعيان لبنان در سرتاسر غرب آفريقا، تبليغ شيعه جدي نبوده است؛ حتي در پاره‏اي از کشورها لبنانيها ترجيح مي‏دادند خود را شيعه ننامند. تحقق انقلاب اسلامي ايران و حضور رسمي در تبليغات غرب آفريقا موجب جسارت و جرأت در بعضي از شيعيان ساکن منطقه، و کم‏کم تبليغ شيعه به جرياني مستقل تبديل شد. هم اکنون در غرب آفريقا نيز حضور شيعه در حال گسترش است به طوري که بر اساس آخرين آمار، تعداد شيعيان اين منطقه را 7 ميليون نفر مي دانند. مهم‌ترين کشور در اين منطقه نيجريه مي‌باشد. اولين گروه شيعه در نيجريه به نام «حرکت اسلامي شمال»، بعد از انقلاب اسلامي به رهبري شيخ «مالام ابراهيم الزاک زاکي» شکل گرفت. از مهم ترين ويژگي هاي مسلمانان غرب آفريقا بايد موارد زير را ياد آوري کرد: در غرب آفريقا اسلام نخست آفريقايي و آنگاه دين عمومي گشته، و رمز موفقيت اسلام در آن منطقه، همين واقعيت است.
علاوه براين در اين منطقه، اسلام طريقتي و عرفاني وجود دارد. نخستين گامها براي گسترش اسلام در غرب آفريقا از سوي عرفا و به تعبير درست‏تر از سوي" طريقه ‏داران" برداشته شده است. پذيرفته شدن اسلام با رنگ صوفيانه از سوي مردم منطقه، ريشه در چگونگي اديان بدوي آفريقاييان دارد. اسلام در غرب آفريقا اسلامي است با آداب، اذکار و اوراد خاص براي برقراري ارتباط با خداوند که رنگ روحاني آن بر رنگ اجتماعي آن بسيار غالب، و پذيرش اسلام بدون چهره عرفاني براي آنان بسيار مشکل است .در غرب آفريقا اسلام را مي‏توان بي‏مذهب تلقي کرد. در بسياري از اقطار جهانِ اسلام، تبلور اسلام در يکي از مذاهب چهارگانه سني و يا شيعه است. در ديگر نقاط جهان، ما اسلام حنفي، جنبلي، شافعي، مالکي، شيعي، زيدي و... داريم در حالي‏که در زندگي عمومي مردم غرب آفريقا اسلام از چنين شاخه‏هاي مذهبي به دور است. در مواردي مردم نام اين مذاهب را نشنيده‏اند و در مواردي هم اعتقاد به اين دسته ‏بنديها ندارند و تنها عده‏اي هستند که تقيّد به مذهبي خاص دارند. ريشه اين ويژگي را بايد در غالب بودن چهره "عرفاني و طريقه‏اي" اسلام در غرب آفريقا جست. در آموزشهاي طرق عرفاني غرب آفريقا، شيعه و سني چنان آميخته است که بسختي مي‏توان بين آن جدايي افکند. در عين توسل به خلفاي راشدين، توسل به ائمه اطهار(ع) رواج کامل دارد.
ملاحظه‌اي که مي‌توان در پايان ذکر کرد، اين است که پس از انقلاب اسلامي و اولويت يافتن قاره آفريقا در سياست خارجي، گسترش روابط با اين قاره در دستور کار سياستگذاران قرار گرفت. اما تمام فعاليت هاي نظام از سوي مخالفان و به ويژه وهابيون، تحت عنوان شيعه سازي آفريقا توسط ايران مورد تبليغ قرار مي‌گيرد و دربعضي موارد، شيعه را يک دين ايراني و فرقه‌اي خارج از اسلام مي دانند. اخيرا کتابي تحت عنوان «التشيع في افريقا» توسط اتحادية علماى مسلمان، به چاپ رسيده که تبليغ همين فرضيه غلط است. همان طور که ذکر شد مسلمانان آفريقا بنا به دلايلي چند، تا حدودي گرايش به اهل بيت دارند و از طرف ديگر در بعضي از کشورهاي اين قاره، اسلام طريقتي و عرفاني و صوفي است. در نتيجه جا دارد که سياستگذاران سياسي، فرهنگي کشور در سياست‌هاي خود روشي را اتخاذ کنند که کمترين تعارض و هزينه را در بر داشته باشد و از طرف ديگر درصدد پاسخ به شبهات  و تبليغات رقبا برآيند.