کلاس های چندهزار نفری ومناظره ای، عامل شکوفایی علم دردوران امام صادق(ع)
صدای شیعه: دانش، موضوعی است که همواره در میان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) مورد توجه ویژه بوده و هرکدام از ائمه در طول حیات گران قدرشان همواره اصحاب و یاران خود را بدان فرا می خوانند که این مسئله را می توان در تاریخ زندگانی شریف هرکدام از امامان یافت اما استفاده از ابزار دانش در جریان شکوفایی تمدن اسلامی در دوه ای خاص بیش از هر برهه دیگر مشهود می شود که همانا دوران زندگانی پربرکت امام جعفر صادق(ع)، رئیس مکتب جعفری است که شاید یکی از دلایل این مسئله را بتوان در دوران کودکی ایشان جست که تحت تربیت جدّ بزرگوارش امام سجاد(ع) قرار داشته و از آغاز طفولیت شاهد و نظاره گر رفت و آمد دانشجویان و فضیلت پژوهان به منزل جد بزرگوارشان و پدر گرانقدرشان بودند.
به نحوی که بیان شد زندگی و شرایط رئیس مکتب تشیع در دوران کودکی و جوانی تحت الشعاع حیات جدّ و پدرشان بوده و از این جهت تاریخ درباره بسیاری از وقایع و جریانات ریز زندگی ایشان تقریباً سخنی به میان نیاورده است و تنها بعد از امامت ایشان از سن 34 سالگی به بعد تاریخ روی افعال و گفتار ایشان متمرکز شده است.
کلاس های درس چند هزار نفری، آغاز نهضت ترجمه میان مسلمین
همان طور که می دانیم در دوران امامت ششمین امام شیعیان برگزاری کلاس های درس 4000 نفری به همراه پرسش و پاسخ میان فضیلت جویان نقش به سزایی را در گسترش علوم در آن زمان ایفا کرد به نحوی که در پی برگزاری مباحث متعدد علمی، برای نخستین بار نهضت ترجمه در جهان اسلام جوانه زده و بسیاری از کتاب هایی که به زبان یونانی نگاشته شده بودند به زبان عربی برگردان شده و حتی تعدادی از دانشمندان یونانی جهت همین امر یعنی مسئله ترجمه به جامعه مسلمانان راه یافتند.
مورخان اسلامی در چگونگی رواج علوم و فنون یونان در جوامع آن روز و نیز چگونگی انتقال آن به جامعه اسلامی، چنین نوشتهاند: علوم و فلسفه در آتن توسط سقراط به افلاطون و ارسطو و سپس به دیگر حکمای بزرگ آن شهر تعلیم داده شد و پس از مدتی تدریس و تعلیم آن در آتن به دیگر شهرها به ویژه شهر اسکندریه در مصر منتقل گشت و پس از آن در زمان خلیفه اموی «عمربن عبدالعزیز» از اسکندریه و مصر به دیگر شهرها و نقاط اسلامی به ویژه به منطقه انطاکیه و نیز حران انتقال یافت.
همچنین در راستای نهضت ترجمه در آن دوران؛ یکی از کسانی که از او به عنوان نخستین مترجم این آثار یاد میشود «خالد بن یزید بن معاویه» است. وی علاقه فراوانی به علم کیمیا داشته است. او به حکیم آل ابی سفیان شهرت داشت و مردی عالم و فاضل بود و به علوم مختلف عنایت و عشق میورزید.
خالد بن یزید فرمان داد تا گروهی از فیلسوفان یونان که در مصر ساکن بودند احضار شوند تا کتابهای کیمیا را از یونانی و قبطی به عربی ترجمه کنند. چنان که اشاره شد این نخستین بار بود که در جهان اسلام ترجمه کتاب از زبان یونانی به زبان عربی صورت گرفت.
نهضت ترجمه در زمان امام ششم شیعیان را می توان یکی از علل رشد وشکوفایی علم در آن زمان قلمداد کرد که البته در کنار عوامل دیگر همچون فضای نسبتا باز سیاسی و اجتماعی آن زمان سبب شد تا علوم در جامعه اسلامی به سرعت گسترش یابد.
شرایط حکومتی دوران زندگانی امام صادق(ع)، فرصتی برای اشاعه درس و بحث علمی
زندگانی امامان معصوم (ع) همواره با مسائل متعدد حکومتی و کشمکش های سیاسی میان خلفا تلاقی می یافت به نحوی که شاید این فرصت که حتی ائمه با یاران خود آسوده دیدار داشته باشند، پدیدار نمی شد، اما در در عصر امام صادق(ع) شرایط نسبتا بازی به لحاظ سیاسی و اجتماعی ایجاد شده بود چرا که آن دوران مصادف شد با درگیری و نزاع میان دو گروه ریاست طلب و طماع بنیامیه و بنیعباس، برای دستیابی به حکومت و ریاست غاصبانه و به حدی این درگیری اوج یافته بود که آنان از اوضاع اجتماع تقریبا بی خبر بودند و به طور کلی مجالی دست نمی داد تا به امور جامعه برسند.
امام صادق (ع) در دوران 34 ساله امامتش حدود 7 سال آن را با حکام بنیامیه هم عصر بود، که در این دوران آنها با رقیبان سیاسی خود از بنیعباس در جنگ و ستیز نظامی به سر میبردند، و فرصت کنترل اوضاع سیاسی و فرهنگی را نداشتند. پس از آنها 27 سال در زمان عباسیان امامت داشت.
گرچه بنیعباس در این مدت از درگیری نظامی با بنیامیه فارغ شد، اما با قیامهای پیدرپی علویان مواجه بوده و بر اوضاع سیاسی به طور کامل مسلط نشده بودند; از این رو، پایههای حکومتشان سست و لرزان بوده و قدرت پرداختن به مسایل دیگر و کنترل اوضاع سیاسی را نداشتند.
از این حیث این وضعیت نابه سامان سیاسی آن دوران رهاوردی مثبت را به همراه داشت که همانا آزادی بیان و عقیده بود؛ در چنین فضای مناسبی عامه مسلمانان و در راس آنان اندیشمندان و متکلمان اسلامی فرصت را غنیمتشمرده و به بحث و تحقیق درباره مسایل علمی – اسلامی بویژه مسایل کلامی و اعتقادی پرداختند و بدین طریق موجبات رشد و شکوفایی علوم اسلامی بویژه علم کلام را فراهم کردند.
عوامل جانبی تاثیر گذار بر شکوفایی علوم در دوران امام صادق(ع)
الف) سن و مدت امامت نسبتا طولانی آن حضرت
امام صادق(ع) به لحاظ سنی در میان دیگر ائمه بزرگوار عمر بیشتری داشتند؛ ایشان در سال 80 (یا 83) هجری قمری به دنیا آمده و در سال 148 هجری به شهادت رسید، بنابراین عمر شریفش 68 سال بود که از این جهت از سایر ائمه علیهم السلام ممتاز است، همین امر و طولانی بودن میزان حضور این امام بزرگوار نزد شیعیان سبب شد تا بسیاری از شبهات علمی موجود مطرح و رفع و رجوع شود و همچنین موارد فراوانی در حوزه علوم متعدد از طریق برپایی کلاس های درس برای شاگردان بیان شود
ب) مناظرات آن حضرت با دانشمندان و سرآمدان، عاملی در پویایی دین و علم
مناظره در میان دانشمندان عنصری است که علاوه بر روشن کردن توانایی فرد در ارائه مطالب، به نوعی تبیین موارد مطروحه را برای مخاطب سهل می کند، امام صادق (ع) در طول حیات گهربارشان جلسات مناظره ای متعددی را با حضور هزاران مستمع برپا کردند که از جمله افرادی که امام با آنان به بحث و مناظره نشسته است، گروهی از دانشمندان دهری مذهب مشهور به «زندیقان» یا «زنادقه» بودهاند. مهمترین آنها عبارت بودند از:
عبدالکریم بن ابی العوجاء، عبدالملک مصری، عبدالله بن مقفع، ابوشاکر دیصانی و تنی چند از طبیبان هندی در دربار عباسیان.
این افراد در بحثها و مناظرات خود با امام پس از ساعتها بحث و طرح پرسشهایی از محضر آن حضرت، جوابهایی مستدل و محکم دریافت میکردند و در برابر عظمت علمی امام و منطق قوی او چارهای جز تسلیم و تواضع نداشتهاند. گرچه برخی از آنها به خاطر عناد و لجاجتی که داشتند در برابر حق و حقیقتسرفرود نیاورده و مسلمان نشدند، ولی بسیاری از این گونه افراد در خلال بحثها و مناظرات با امام وجدان خفته آنها بیدار و راه حق را تشخیص میدادند وبه دست آن حضرت مسلمان میشدند.
پ) نقش شاگردان امام صادق(ع)؛ انتقال سینه به سینه علم و حدیث
یکی دیگر از عواملی که موجب شکوفایی علم کلام و سایر علوم اسلامی در عصر امام صادق (ع)، وجود شاگردان برجسته آن حضرت در این زمینه است. آنها بخش مهمی از رسالتهای علمی و فرهنگی امام صادق (ع) را بر دوش کشیدند، و به نشر آرا، افکار و نظریات مترقی و نوین آن حضرت در رشتههای مختلف علوم و معارف اسلامی بویژه علم کلام پرداختند به نحوی که هرکدام از این شاگردان هرکدام به نحوی در مقام استاد بیانات و دروس ارائه شده توسط آن حضرت را به شاگردان خود که هرکدام بعدها از سرآمدان علوم اسلامی شدند، منتقل کردند.
بنابراین در نتیجه گیری کلی در رابطه با عوامل موثر در رشد و شکوفایی علم در طول دوران امامت، رئیس مکتب تشیع، امام جعفر صادق(ع) را می توان در دلایلی چون بهره مندی از تعالیم امام محمدباقر(ع)، کلاس های درس چند هزار نفری و شروع نهضت، شرایط حکومتی دوران زندگانی امام صادق(ع)، سن و مدت امامت نسبتا طولانی آن حضرت، مناظرات آن حضرت با دانشمندان و سرآمدان و انتقال سینه به سینه علوم از طریق شاگردان آن حضرت جست.
لازم به یادآوری است، امام ششم شیعیان در 17 ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه به دنیا آمد و توسط منصور دوانیقی، خلیفه عباسی مسموم شد. ایشان بیشترین سال عمر خود را در میان 12 امام شیعیان داشته و محل دفن وی کنار قبر پدرش در قبرستان بقیع شهر مدینه قرار دارد.
سحر فرامرزی
انتهای پیام