( 0. امتیاز از )


صدای شیعه: امام حسن مجتبى(ع) بعد از امضاى قرارداد صلح، از کوفه به مدينه بازگشت و حدود ده سال در جوار ملکوتى پيامبر(ص) گام‏هاى بسيار اساسى برداشت تا سيره و سنت پيامبر و اهل بيتش را به مردم جهان بشناساند و مسلمانان را از سلطه ستم‏شاهى بنى‏اميه، به ويژه معاويه نجات بخشد.

از سوى ديگر، معاويه راه‏هاى مختلفى را جهت مبارزه با شخصيت اجتماعى و سياسى امام مجتبى(ع) برگزيد تا موقعيت والا و پر نفوذ آن حضرت را از قلب دوستدارانش بزدايد؛ لکن به هر جنايتى که دست مى‏زد، نتيجه عکس مى‏گرفت و هر روز تعداد علاقه‏مندان به حضرت و شيفتگان دين و حقيقت ‏بيشتر مى‏شد. از اين جهت تصميم گرفت ‏شخص آن بزرگوار را از بين ببرد تا شايد ديگر افراد خاندان اهل بيت(ع) و ساداتى که در صدد مبارزه با رژيم وى بودند، نا اميد گردند و خود آن بزرگوار را که به عنوان بزرگترين سد و مانع سر راهش بود، از ميان بردارد. ‏

جنون‏ آميزترين جنايت معاويه

معاويه بارها تصميم بر مسموم کردن امام مجتبى(ع) گرفت و به واسطه‏هاى پنهان زيادى متوسل گرديد. حاکم نيشابورى با سند معتبر از ام بکر بنت مسور نقل مى‏کند که گفت:«کان الحسن بن على[ع] سم مرارا کل ذلک يغلت‏حتى کانت مرة الاخيرة التى مات فيها فانه کان يختلف کبده، فلم لبث‏بعد ذلک الا ثلاثا حتى توفي: حسن بن‏على[ع] را بارها مسموم کردند، ليکن اثر چندانى نگذاشت، ولى در آخرين مرتبه زهر کبدش را پاره‏پاره کرد، که بعد از آن سه روز بيشتر زنده نماند.»‏

ابن‏ابى‏الحديد مى‏نويسد: «چون معاويه خواست ‏براى پسرش يزيد بيعت‏بگيرد، اقدام به مسموم نمودن امام مجتبى(ع) کرد، زيرا معاويه براى گرفتن بيعت ‏به نفع پسرش و موروثى کردن حکومتش مانعى بزرگ‏تر و قوى‏تر از حسن‏بن‏على(ع) نمى‏ديد، پس معاويه توطئه کرد، آن حضرت را مسموم نمود و سبب مرگش شد.»

در اين توطئه، بيشترين نقش را مروان بن‏حکم که فرماندار مدينه بود، ايفا کرد. وقتى معاويه تصميم بر اين جنايت هولناک گرفت، آخرين مرتبه، طى نامه‏اى سرى از مروان، فرماندار خويش خواست تا در مسموميت ‏حسن بن‏على(ع) سرعت گيرد و آن را در اولويت قرار دهد.

مروان جهت اجراى اين توطئه مامور شد با جعده، دختر اشعث، همسر امام مجتبى(ع) تماس برقرار کند. معاويه در نامه‏اش نوشته بود که جعده يک عنصر ناراضى و ناراحت است و از جهت روحى مى‏تواند با ما همکارى داشته باشد و سفارش کرده بود که به جعده وعده دهد بعد از انجام ماموريتش او را به همسرى پسرش، يزيد درخواهد آورد و نيز توصيه کرده بود صد هزار درهم به او بدهد. بنا به گفته شعبى: چون جعده امام مجتبى(ع) را مسموم کرد، معاويه صدهزار درهم را به او داد، ليکن از ازدواج با پسرش يزيد سر باز زد و در پيامى برايش نوشت: «چون علاقه به حيات و زندگى فرزندم يزيد دارم، نمى‏گذارم با تو ازدواج کند.»امام صادق(ع) فرمود: جعده زهر را گرفت و به منزل آورد. آن روزها امام مجتبى(ع) روزه داشت و روزهاى بسيار گرمى بود، به هنگام افطار خواست مقدارى شير بنوشد، آن ملعون زهر را در ميان آن شير ريخته بود. امام به مجرد اين که شير را آشاميد، فرياد برآورد: «عدوة الله! قتلتني قتلک الله و الله لا تصيبن مني خلفا و لقد غرک و سخر منک و الله يخزيک و يخزيه: دشمن خدا! تو مرا کشتى، خداوند تو را نابود کند. سوگند به خدا، بعد از من بهره و سودى (خوشحالى) براى تو نخواهد بود. تو را گول زدند و مفت و رايگان در راستاى اهدافشان به کار گرفتند. سوگند به خدا، (معاويه) بيچاره و بدبخت نمود تو را و خود را خوار و ذليل کرد.» امام صادق(ع) در ادامه سخنان خود فرمودند: «امام مجتبى(ع) بعد از اينکه جعده او را مسموم کرد، دو روز بيشتر باقى نماند و از دنيا رفت و معاويه هم بدانچه وعده کرده بود وفا ننمود.» ‏



تطهير جنايتکار

بعضى از مورخان، همانند ابن خلدون و لامنس خواسته‏اند دامن معاويه را از اين جنايت هولناک تطهير کنند و بگويند، اين هم از اخبار ساختگى است. ابن خلدون مى‏نويسد: «و ما ينقل من ان معاوية دس اليه السم من زوجة جعدة بنت الاشعث ‏فهو من احاديث الشيعة و حاشا لمعاوية من ذلک...: نسبت مسموميت‏حسن بن‏على(ع) به معاوية ابى‏سفيان که به دست همسرش، جعده، دختر اشعث انجام شد، ساخته و پرداخته شيعه است و دامن معاويه از چنين نسبت‏هايى به دور است.» و لامنس نيز مى‏نويسد: «و کان الغرض من هذا الاتهام و صم الامويين... و لم يجرا على هذا القول بهذا الاتهام الشنيع جمهرة سوى المؤلفين من الشيعة: هدف از نسبت دادن مسموميت‏حسن بن‏على [عليه السلام] به معاويه، بد نام کردن رژيم بنى‏اميه بوده و اين اتهام را غير از مؤلفان شيعه کسى مطرح نکرده است.» ‏



اعتراف مورخان

توطئه معاويه جهت مسموم نمودن امام مجتبى(ع) به قدرى روشن و آشکار است که فرصت هرگونه انکار را از مورخان و دانشمندان گرفته است و از اين‏روست که آنان بدون اختلاف ـ جز در موارد اندک ـ آن را نگاشته‏اند. از جمله آنهاست: ابن‏حجر عسقلانى، ابوالحسن على بن‏حسين بن‏على مسعودى، ابوالفرج اصفهانى، شيخ مفيد، احمد بن‏يحيى بن‏جابر بلاذري، ابن‏عبدالبر، محمد بن‏على ابن‏شهرآشوب، ابن صباغ مالکى، سبط ابن‏جوزى، سيوطى، حاکم نيشابورى، احمد بن‏اعثم کوفى و جمال الدين ابى الحجاج يوسف المزى.

به جهت اختصار، به مطلب محمد بن‏جرير طبرى بسنده مى‏کنيم، او مى‏نويسد: علت وفات و رحلت امام مجتبى(ع) اين بود که معاويه هفتاد مرتبه آن حضرت را مسموم کرد وليکن اثر فورى و اساسى نگذاشت تا اين که زهرى را جهت مسموم نمودن آن حضرت براى جعده دختر محمد بن‏اشعث ‏بن ‏قيس کندى فرستاد و به همراه آن زهر، بيست هزار دينار فرستاد و ده قطعه باغ از باغهاى کوفه را به نام او کرد و همچنن وعده داد بعد از انجام ماموريت، او را به ازدواج پسرش يزيدبن معاويه درآورد. پس او در فرصتى خاص آن زهر را به خورد حسن بن‏على داد و مسمومش کرد.»‏مورخ توانا، علامه بزرگوار، باقر شريف قرشى مى‏نويسد: جعده دختر اشعث‏ بن ‏قيس از خانواده‏هاى فرومايه، بسيار پست و فرصت‏طلب بود. او نسبت‏به امام مجتبى(ع) عقده داشت، شايد بدان جهت که نتوانسته بود از آن حضرت فرزندى داشته باشد.

از اين‏رو وقتى زهر از سوى مروان رسيد و وعده‏ها را شنيد و پولها را مشاهده کرد، ارتکاب آن جرم بزرگ را پذيرفت و در روزى گرم و سوزان که امام مجتبى(ع) روزه‏دار بود، به هنگام افطار زهر را در کاسه شير ريخت و به آن حضرت خورانيد.

زهر بلافاصله روده‏هايش را پاره کرد و امام از شدت درد به خود مى‏پيچيد و مى‏فرمود: «انالله و انا اليه راجعون». آخرين روزهاى حيات آن حضرت، جنادة بن‏اميه براى عيادت خدمتش آمد. او مى‏گويد: حال امام منقلب بود و از شدت درد مى‏ناليد، تشتى را در برابر حضرت قرار داده بودند. هر چند گاه، لخته‏هاى خون از راه دهان خارج مى‏شد، اينجا بود که به وحشت افتادم و سخت ناراحتم شدم.

وصاياى امام مجتبى(ع)

شيخ طوسى(ره) از ابن‏عباس نقل مى‏کند: در واپسين ساعتهاى عمر امام مجتبى(ع) برادرش امام حسين(ع) وارد خانه آن حضرت شد، در حالى که افراد ديگرى از ياران امام مجتبى(ع) در کنار بسترش بودند. امام حسين(ع) پرسيد: برادر! حالت چگونه است؟ حضرت جواب داد:

در آخرين روز از عمر دنيايى‏ام و اولين روز از جهان آخرت به سر مى‏برم و از جهت اينکه بين من و شما و ديگر برادرانم جدايى مى‏افتد، ناراحتم. سپس فرمود: از خدا طلب مغفرت و رحمت مى‏کنم، چون امرى دوست داشتنى، همچون ملاقات رسول خدا(ص) و اميرمؤمنان و فاطمه و جعفر و حمزه(عليهم السلام) را در پيش دارم. آنگاه اسم اعظم و آنچه را از انبياى گذشته از پدرش اميرالمؤمنين(ع) به ارث داشت، تسليم امام حسين(ع) نمود. در آن لحظه فرمود بنويس: «هذا ما اوصى به الحسن بن على الى اخيه الحسين اوصى انه يشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريک له و انه يعبده حق عبادته لا شريک له فى الملک و لا ولى له من الذل و انه خلق کل شئ فقدره تقديرا و انه اولى من عبد و احق من حمد، من اطاعه رشد و من عصاه غوى و من تاب اليه اهتدى، فانى اوصيک يا حسين بمن خلفت من اهلى و ولدى و اهل بيتک ان تصفح عن مسيئهم و تقبل من محسنهم و تکون لهم خلفا و والدا، و ان تدفننى مع رسول الله(ص) فانى احق به و ببيته فان ابوا عليک فانشدک الله بالقرابة التى قرب الله ـ عزوجل ـ منک و الرحم الماسة من رسول الله(ص) ان لا تهريق فى امرى محجمة من دم حتى نلقى رسول الله(ص) فنختصم اليه و نخبره بما کان من الناس الينا: من به يگانگى خداى يکتا شهادت مى‏دهم و همان طور که سزاوار بندگى است عبادتش مى‏کنم، در فرمانروايى‏اش شريک و همتايى وجود ندارد و هرگز ولايتى که نشانگر ذلت او باشد، بر او نيست. او آفريدگار همه موجودات است و هر چيزى را به اندازه و حساب شده آفريده. او براى بندگى و ستايش سزاوارترين معبود است. هر کس فرمانبردارى او کند، راه رشد و ترقى را پيش گرفته و هر کس معصيت و نافرمانى او کند، گمراه شده است و هر کس به سوى او بازگردد ـ توبه کند ـ از گمراهى رسته است. اى حسين، تو را سفارش مى‏کنم که در ميان بازماندگان و فرزندان و اهل بيتم که خطاکاران آنان را با بزرگوارى خود ببخشى و نيکوکاران آنها را بپذيرى و بعد از من جانشين و پدر مهربانى براى آنان باشى. مرا در کنار قبر جدم رسول خدا(ص) دفن نما، زيرا من سزاوارترين فرد براى دفن در کنار پيامبر خدا(ص) و خانه او هستم، چنانچه از اين کار تو را مانع شدند، سوگند مى‏دهم تو را به خدا و مقامى که در نزد او دارى و به پيوند و خويشاوندى نزديکت‏ با رسول خدا(ص)، که مبادا به خاطر من حتى به اندازه خون حجامتى، خون ريخته شود تا آنکه پيغمبر خدا(ص) را ملاقات کنم و در نزد او نسبت‏به رفتارى که با ما کردند، شکايت نمايم.»

اين وصيتي است که حسن بن علي به برادرش حسين نموده است و در روايتى ديگر وصيت آن حضرت چنين نقل شده:«برادرم، آنگاه که از دنيا رفتم، بدنم را غسل بده و حنوط کن و کفن نما و جنازه‏ام را به سوى حرم جدم ببر و در آنجا دفن کن، چنانچه از دفن جنازه من در کنار قبر جدم مانع شدند، تو را به حق جدم رسول خدا(ص) و پدرت اميرمؤمنان و مادرت فاطمه زهرا(س)، با هيچکس در گير مشو و به سرعت جنازه مرا به بقيع برگردان و در کنار آرامگاه مادرم دفن نما.» ‏



شهادت مظلومانه امام مجتبى

مشهور ميان مورخان و علماى مسلمان اين است که امام مجتبى(ع) بر اثر زهرى که از سوى معاوية بن‏ابى‏سفيان، توسط جعده به آن حضرت خورانيده شد، در روز پنج‏شنبه 28 صفر سال پنجاه هجرت، در سن 48 سالگى به شهادت رسيد؛ همان گونه که شيخ مفيد( قرن پنجم) و مفسر اديب و توانمند، شيخ طبرسى( قرن ششم ) در دو کتاب خود و علامه بزرگوار حلى( قرن هشتم) بر آن تصريح کرده‏اند.شيخ طبرسى روايتى را از طبرانى نقل مى‏کند، وي مى‏گويد: «ايشان در کتاب «معجمه‏» نوشته است: امام مجتبى(ع) در ماه ربيع‏الاول سال‏49 هجرى به وسيله زهر به شهادت رسيده است.» و در اينجا قول سومى وجود دارد و آن اينکه: «امام حسن(ع) در روز پنجشنبه، هفتم ماه صفر سال پنجاه هجرى رحلت نموده است.» مرحوم علامه مجلسى اين قول را به شيخ ابراهيم کفعمى، صاحب مصباح و بلد الامين نسبت داده است.ابن قتيبه دينورى مى‏گويد: چيزى از رحلت امام مجتبى(ع) نگذشت که معاويه اقدام به گرفتن بيعت از مردم شام براى پسرش يزيد کرد و اين را طى بخشنامه‏اى به همه جهان اسلام اعلام نمود.



مراسم کفن و دفن

آنگاه که امام حسن(ع) دار فانى را وداع گفت، عباس بن‏على(ع)، عبدالرحمن بن‏جعفر و محمد بن‏عبدالله بن‏عباس به کمک امام حسين(ع) شتافتند و آن حضرت با کمک آنان جنازه برادر را غسل داد، حنوط کرد و کفن نمود، آنگاه به مصلاي «بلاطه»(جايگاه خاص جهت نماز گزاردن بر مردگان) که در نزديکى مسجد النبى بود، منتقل نمودند. در آنجا بر جنازه آن حضرت نماز گزاردند و سپس جهت تجديد عهد و دفن، نزديک مزار رسول خدا(ص) بردند.



ممانعت از دفن در حرم پيامبر

عده‏اى از امويان و آشوبگران به دنبال بهانه بودند و مى‏خواستند فتنه‏اى به پا کنند که امام حسين(ع) با بردبارى جنازة برادرش را به سوى بقيع برگرداند و بنى‏هاشم را آرام نمود و در جوار جده‏اش، فاطمه بنت اسد، در بقيع دفن نمود و از خون‏ريزى و فتنه همان گونه که امام مجتبى(ع) وصيت نموده بود، جلوگيرى کرد. سپس امام حسين(ع) رو به مروان کرد و فرمود: اگر برادرم وصيت کرده بود که در کنار جدش پيامبر(ص) دفن شود، مى فهميدى که تو کوچکتر از آنى که بتوانى ما را برگردانى و جلو دفن جنازة او را در ميان حرم پيامبر(ص) بگيرى.ابن‏شهر آشوب مى‏افزايد: به هنگام بردن جنازه امام مجتبى(ع) به سوى بقيع غرقد، افراد شرور و پست، ‏به پشتيبانى امويان به جنازه آن بزرگوار تيراندازى کردند، به طورى که هنگام دفن هفتاد تير از بدن آن حضرت جدا نمودند.

در فرازي از زيارات جامعه، خطاب به امامان معصوم(عليهم السلام)، ماجراى شهادت آن بزرگوار، از زبان امام صادق(ع) چنين نقل مى‏ شود: «يا موالى... انتم بين صريع فى المحراب قد فلق السيف‌هامته و شهيد فوق الجنازة قد شکت ‏بالسهام اکفانه [اکفانه بالسهام]...: اى سروران من...! شما کسانى هستيد که بعضى جسدتان در ميان محراب عبادت در حالى که فرقتان شکافته بود، به شهادت رسيديد و بعضى از شما شهيدى هستيد که دشمنان اسلام بر جنازه شما تيراندازى کردند، به طورى که کفنتان سوراخ سوراخ گرديد...»در روايت فوق، ابتدا اشاره به نحوه شهادت على بن‏ابى‏طالب(ع) شده است و سپس ماجراى تيرباران شدن جنازه امام مجتبى(ع) را بيان مى‏کند و در ادامه، ماجراى شهادت امام حسين(ع) و ديگر ائمه را بيان مى‏دارد. ‏



انعکاس شهادت امام مجتبى(ع)

شهادت مظلومانه سبط اکبر رسول خدا(ص) پرده نفاق را از چهره کريه معاويه کنار زد؛ پرده نفاقى که ذوالفقار اميرمؤمنان(ع) در صحراى صفين قادر بر دريدن آن نگرديد. شهادت امام مجتبى(ع) کارى کرد که عمرو بن ‏نعجة گفت: «رحلت‏حسن بن‏على(ع) اولين خاک ذلت و خوارى بود که بر سر عرب پاشيد و سياه‏بختش گردانيد.» ‏

الف) واکنش مردم

امام باقر(ع) نسبت‏ به انعکاس شهادت آن بزرگوار فرمود: «مکث الناس يبکون على الحسن بن‏على و عطلت الاسواق: به هنگام شهادت امام مجتبى(ع) مردم گريه و زارى داشتند، حزن آنان را فرا گرفت و عزادارى نمودند و بازارها را تعطيل کردند.» ‏

ب) حضور همگانى

جهم بن ‏ابى‏جهم مى‏گويد: چون امام حسن مجتبى(ع) رحلت نمود، بنى‏هاشم همگى بسيج گرديدند و به تمام شهرها و روستاهاى اطراف مدينه که در آنها انصار زندگى مى‏کردند رفتند و خبر شهادت آن حضرت را با حزن و اندوه اعلان داشتند. به مجرد شنيدن خبر رحلت آن بزرگوار، زن و مرد، کوچک و بزرگ همگى در تشييع جنازه شرکت نمودند؛ به طورى که بر اثر کثرت جمعيت در ميان بقيع اگر سوزن به روى زمين مى‏افتاد، به زمين نمى‏رسيد. ‏

پ) مردم مکه و مدينه

ابن ابى‏نجيح مى‏گويد: «در مکه معظمه و مدينه منوره يک هفته عزاى عمومى بود و همه مردم اعم از زنان، مردان و فرزندان خردسال، در فقدان آن حضرت اشک مى‏ريختند.» ‏

ت) مردم بصره

ابوالحسن مدائنى مى‏نويسد: عبدالله بن‏سلمه براي رساندن خبر رحلت جانگداز امام مجتبى(ع) به زياد بن‏ابيه، وارد بصره شد، که به محض پخش خبر شهادت آن حضرت، آه و ناله مردم بلند شد. ابوبکره، برادر زياد مريض بود، چون صداى گريه مردم را شنيد از همسرش ميسه بنت ‏شحام پرسيد: چه خبر شده؟ وي با بى‏پروايى گفت: «حسن بن‏على درگذشت و مردم از دست او آسوده شدند!» ابوبکره با خشم و ناراحتى گفت: «ساکت‏باش! واى بر تو! خداى سبحان او را از شر بسيارى آسوده کرد، و ليکن مردم با فقدان او خير بسيارى را از دست دادند. خداوند حسن بن‏على را رحمت کند.»

‏ث) همسر معاويه

ابن قتيبه نيز مى‏نويسد: «خبر رحلت امام مجتبى(ع) چون به معاويه رسيد، او و بعضى از همراهانش سجده شکر به جا آوردند و تکبير گفتند، و ليکن فاخته همسر معاويه سخت ناراحت گرديد و معاويه را بر شادمانى‏اش نکوهش نمود و فريادش به «انا لله و انا اليه راجعون‏» بلند شد». ‏

ج) معاويه و يارانش

در آن زمان عبدالله بن‏عباس در شام به سر مى‏برد؛ چون خبر خوشحالى معاويه را در رحلت امام مجتبى(ع) شنيد، بر او داخل شد و چون بر زمين نشست، معاويه گفت: حسن بن‏على مرد و هلاک گرديد! عبدالله گفت: بله، و آنگاه چند مرتبه تکرار کرد: «انا لله و انا اليه راجعون‏». سپس گفت: معاويه! شنيدم اظهار خوشحالى و شادمانى کرده‏اى؟ آگاه باش! قسم به خدا با مرگ حسن بن‏على هرگز قبر تو پر نمى‏گردد و کوتاهى عمر با برکت او بر عمر تو نمى‏افزايد. او رحلت نمود و حال آن که وجودش بهتر از تو بود. اگر امروز ما گرفتار فقدان آن وجود مبارک شده‏ايم، قبلاً به چنين مصيبتى در رحلت رسول خدا(ص) مبتلا گشته بوديم، و ليکن خداوند سبحان با تعيين جانشين نيکو، آن را جبران نمود. در اين هنگام عبدالله فريادى برآورد و بسيار گريه کرد؛ به طورى که هر کس در آنجا بود، تحت تأثير قرار گرفت و اشکش جارى گشت. حتى معاويه هم گريان شد. راوى مي‌گويد: «هرگز مانند آن روز، مجلسى را چنان متأثر و گريان نديدم.» ‏

چ) بنى‏هاشم در مدينه منوره

حاکم در مستدرک مى‏نويسد: «چون امام حسن مجتبى(ع) در گذشت، زنان بنى‏هاشم يک ماه در سوگ آن حضرت عزادارى و نوحه سرايى نمودند.» عبيده، بنت نائل، از عايشه بنت‏ سعد نقل مى‏کند: «زنان بنى‏هاشم به مدت يک سال براى حسن بن‏على عزادارى کردند.» ‏
احمد زماني

* ماهنامه کوثر، ش 4

انتهای پیام
تعداد نظرات : 0 نظر

ارسال نظر

0/700
Change the CAPTCHA code
قوانین ارسال نظر