مثل پیامبر(ص) زندگی کنید

صدای شیعه: کتاب «سنن النبی» مجموعه روایت هایی است که علامه طباطبایی(ره) درباره زندگی حضرت رسول(ص) جمع آوری و آیت ا... فقهی به سفارش شخص علامه طباطبایی(ره) آن را به فارسی ترجمه کرده. می توان گفت این کتاب، یکی از بهترین آثاری است که درباره پیامبر اعظم(ص) منتشر شده و به نوعی سبک زندگی آن حضرت محسوب می شود. آیت ا...  فقهی سال ها در محضر علامه تلمذ کرده و حالا یکی از معدود شاگردان در قید حیات این روحانی بزرگ است. سراغ این روحانی صاحب نام رفتیم تا برایمان از سبک زندگی و شیوه الگوبرداری از سنت های نبوی بگوید.

*کتاب های بسیاری درباره سیره و سبک زندگی پیامبر(ص) نوشته شده. «سنن النبی» چه تفاوتی با بقیه کتاب ها دارد؟

منظور مرحوم علامه طباطبایی(ره) از «سنن» با بقیه فرق می کند. شاید بهتر باشد این موضوع را با یک مثال توضیح دهم. وقتی جعفر برادر حضرت علی(ع) از حبشه باز می گردد، پیامبراعظم(ص) نماز مخصوصی را به مناسبت موفقیتش در آن ماموریت به او آموزش می دهند که به نماز جعفر طیار معروف می شود. این عمل مستحب است اما جزو سنت نیست. سنت هایی که مرحوم علامه در این کتاب سراغشان رفته، نوع زندگی و تعاملات اجتماعی آن حضرت است که می تواند الگوی بزرگی برای انسان امروز باشد. حتی اگر ایشان عمل مستحبی را از پیامبر(ص) نقل کرده اند، عملی بوده که حتما پیامبر شخصا آن را انجام داده اند.

*مگر چه فرقی بین این دو هست؟به هر حال اگر پیامبری درباره موضوعی دستور می دادند، خودشان حتما به آن عمل می کردند!

برای پاسخ به این سوال به حدیثی از امام صادق(ع) اشاره می کنم که حضرت در جواب یکی از شاگردانشان که پرسید نماز خاص پیامبر(ص) ثواب بیشتری دارد یا نماز جعفر طیار، فرمودند: «چه بسا که نماز جعفر طیار را اصلا خود پیامبر(ص) نخوانده باشد اما نماز خاص پیامبر با ارزش تر و مهم تر است». در اینجا باید بگویم که نماز خاص پیامبر(ص) غیر از نماز های یومیه است و مخصوص خود ایشان بوده. پس امکان دارد پیامبر(ص) کاری را تنها یک بار انجام داده یا فقط بدان سفارش کرده باشند که این عمل، به عنوان عملی مستحب معرفی می شود. اما یک بار هم هست که پیامبر(ص) به عملی مداومت داشته اند و در تمام طول عمر شریف شان آن را انجام داده اند. منظور از «سنن النبی» در عنوان کتاب و مقصود علامه طباطبایی(ره) معنای دوم است. «سنن النبی» مبین رفتارهای پیامبر(ص) است؛ از راه رفتن و غذا خوردن گرفته تا احترام به کودکان و برخورد با مردم.

*با این حساب «سنن النبی» را نمی توان با «حلیه المتقین» علامه مجلسی(ره) مقایسه کرد؟

باید توجه داشت که «حلیه المتقین» با اینکه کتاب ارزشمندی است اما بیشتر توجهش  همان تعریف اول سنت است. «سنن النبی» تنها کتاب بر اساس رفتارهایی از پیامبر(ص) است که ایشان بر آن اعمال در عمل تاکید داشتند و مداومت می کردند.

*با توجه به اینکه این رفتار جزو کارهای روزمره پیامبر(ص) بود، چه لزومی دارد که مسلمانان مثل ایشان رفتار کنند، راه بروند، غذا بخورند و...

این سنت ها به معنای وجوب نیست. یعنی از نظر شرعی اجباری در عمل به آنها وجود ندارد اما چنان که امام صادق(ع) فرموده اند، هر مسلمانی حداقل باید در طول عمرش یک بار به سنت پیامبر(ص) عمل کند. البته آگاهی و عمل به آنها در رسیدن به سعادت و کمال واقعی بسیار اثرگذار است.

*مگر راه رفتن، غذا خوردن یا سخن گفتن چقدر در سعادت انسان موثر است؟

خدا برای اینکه انسان ها را به سعادت برساند، احکام شرعی را در آیات مختلف به اشکال گوناگون بیان کرده اما با این حال در تعدادی از آیات فرموده که پیامبر برای شما انسان ها نیکو ترین اسوه است. مصداق این ادعا، آیه 20 سوره احزاب است که خداوند در آن به صراحت، پیامبر(ص) را اسوه حسنه معرفی می کند. در حدیثی داریم که از یکی از همسران پیامبر(ص) می پرسند اخلاق پیامبر در خانه چطور است؟ او پاسخ می دهد پیامبر مانند قرآن عمل می کند. نکته دیگر اینکه در حدیثی از امام سجاد(ع) داریم که می فرمایند: «تادبوا به آداب الصالحین/ آداب صالحین را یاد بگیرید».

*این آداب با آداب زندگی مردم عادی چه تفاوتی دارد؟

هر فردی نسبت به درکی که از توحید به دست آورده، زندگی خود را تشکیل می دهد. بنابراین درک توحیدی پیامبر(ص) با مردم عادی قابل قیاس نیست. به همین دلیل ایشان خودشان را بنده محض خدا کرده اند. خدا هم پیامبر (ص) را به عنوان بنده خودش قبول کرده؛ «اشهد ان محمد عبده و رسوله». بنابراین پیامبر (ص) قبل از هر مقام و درجه ای، بنده خداست. حتی امیر مومنان علی (ع) و دیگر ائمه نیز به سنت پیامبر(ص) عمل می کردند. نقل است برای علی (ع) غذا آوردند و علاوه بر خورشت، عسل هم آوردند. ایشان این کار را منع کردند و فرمودند: «سنت پیامبر بر این بوده که سر سفره یک خورشت باشد». باید توجه داشت که پیامبر(ص) لذت های دنیوی را «هدف» قرار نمی دادند. این مطلب را شاید خیلی ها قبول نکنند اما می توان این گونه عمل کرد. به عنوان مثال پیامبر(ص) با مسافرت مخالف نبودند اما هدفشان هم لذت بردن نبود. شما هم می توانید به مسافرت بروید ولی هدفتان لذت بردن نباشد. اگرچه لذت بردن از مسافرت و هر عمل دیگر مانند غذا خوردن و ازدواج کردن خواه نا خواه در بطن کار وجود دارد اما نباید هدف تنها لذت بردن باشد.

پیامبر (ص) در روایتی به ابوذر توصیه می کنند: « ای ابوذر! غذا را به نیت لذت هایش نخور». انسان هدف و نیتش از غذا خوردن باید کسب سلامت و بندگی خدا باشد. بندگی خدا مهم است؛ اگرچه غذا طعم و مزه دارد و خوردن آن ایجاد لذت می کند.

*یعنی تمام کارهای دنیوی که پیامبر(ص) انجام می دادند برای نزدیکی به خدا بود؟

بله، به همین دلیل است که برای نزدیک تر شدن به بندگی خدا پیروی از سیره پیامبر(ص) لازم است. خداوند در قرآن می فرماید: «انما الحیاه الدنیا لعب و لهو/ زندگى این دنیا لهو و لعبى بیش نیست». بسیاری از ما به عکس این آیه، زندگی دنیوی را اصل و هدف قرار داده ایم و بندگی را فراموش کرده ایم! ولی تنها کسی که این دنیا را نادیده گرفته، پیامبر(ص) است. با این حساب، مسیر بندگی از کجا می گذرد؟ جز با پیروی از کامل ترین بنده خدا که پیامبر(ص) است. البته یادمان نرود که این نادیده گرفتن دنیا به معنی ترک دنیا نیست بلکه هدف قرار ندادن آن است.

*فکر می کنید چرا بیشتر ما از این مسئله بیش از اندازه غافل شده ایم؟

در این دوره و زمانه بسیاری از وسایل موجبات راحتی ما را فراهم کرده اند. نسبت به گذشته، زندگی جدیدی به وجود آمده که خوبی هایی هم دارد اما حقیقت آن است که این زندگی جدید ما را فریب داده و از راه اصلی و توجه به هدف اصلی بازداشته. ما اگر جهان بینی مان را شبیه پیامبر(ص) کنیم که اصالت فقط با خداست، خود به خود سبک زندگی مان نیز تغییر می کند.

احادیثی که به تحقیق علامه اضافه شد

آیت الله فقهی درباره کتاب سنن النبی توضیح می دهد: «وقتی این رساله را از علامه طباطبایی (ره) گرفتم، 425 حدیث داشت که خود علامه با توصیه آیت الله قاضی آن را جمع آوری کرده بودند. من هم زمان ترجمه، در مورد نشانی احادیث و روایات تحقیق و آنها را با جزئیات یادداشت می کردم. البته هنگام تحقیقاتم متوجه شدم علامه برخی از روایات را از قلم انداخته اند، که آنها را هم جمع آوری کردم. وقتی این موضوع را با ایشان در میان گذاشتم، گفتند شما هم مانند سبک و روش علما، باب «نوادر» را باز کنید تا احادیثی را که خودتان جمع آوری کرده اید آورده شود. اما در اواخر کار و بعد از سه سال زحمت و تحقیق ـ که از سال 1343 آغاز شده بود ـ احادیثی را که خودم پیدا کرده بودم به عدد 500 رسید. من هم آنچنان که علامه فرموده بودند، یادداشت می کردم و آنها را خدمت شان می بردم. وقتی ایشان متوجه شدند که قضیه چیست، گفتند که باب نوادر برای یکی دو حدیث است، نه 500 حدیث. با این اوصاف شما حاشیه ای باز کنید و در آخر هر باب احادیثی را که خودتان پیدا کرده اید به ابواب ملحق کنید. در  نهایت با راهنمایی های ایشان، کتاب حاضر گردآوری شد.»  

به همسرت امر و نهی نکن!

آیت الله فقهی از علامه طباطبایی(ره) خاطرات بسیاری دارد که یکی از آنها را برایمان تعریف می کند؛ خاطره ای که می تواند راهگشای زندگی خیلی از زوج های جوان باشد. او در این زمینه می گوید: «آیت الله علی سعادت پرور، از شاگردان برجسته علامه و داماد خانواده ماست. ایشان در یکی از ماه های رمضان علامه را برای افطاری به خانه دعوت کرده بودند. علامه نشانی خانه را نمی دانستند. بنابراین آقای سعادت پرور به من سفارش کردند دنبال علامه بروم و ایشان را برای افطار به خانه شان ببرم. من هم سر موقع به خانه علامه رفتم. گفتم آقا! اگر اجازه دهید با تاکسی برویم. ایشان گفتند کمی پیاده روی کنیم. ایشان راه افتادند و من هم با یک قدم فاصله دنبالشان می رفتم. سخنان کمی بین ما رد و بدل شد چراکه ایشان بسیار کم حرف بودند و تا سوالی نمی شد، حرفی نمی زدند. سر وقت به خانه شیخ علی در صفائیه قم رسیدیم. شیخ علی آن زمان تازه داماد شده بودند و اوایل زندگی مشترکشان بود. جلسه ای خصوصی با حضور علامه، شیخ علی و من و برادرم برگزار شد. بعد از افطار، شیخ علی از علامه خواستند تا او را برای زندگی مشترک راهنمایی کنند. علامه رو کردند به شیخ علی و گفتند در زندگی مشترک به همسرت امر و نهی نکن و طبق سبک زندگی پیامبر اسلام (ص) رفتار کن. این جمله گره گشای بسیاری از مشکلات تازه عروس و دامادهاست. البته منظور علامه این نبود که در مورد احکام شرعی هم امر و نهی نشود. یعنی این طور نیست که حجاب و امثال آن توصیه نشود بلکه این امر و نهی در موارد جاری زندگی است.»/ قدس آنلاین

انتهای پیام