مبارزات رئیسعلی برگرفته از آموزه‌های تاریخی است
صدای شیعه: زمانی که ایران در جنگ جهانی اول از سوی نیروهای بیگانه مورد تعرض قرار گرفت. در کنار همه مبارزان، نهضت رئیسعلی دلواری گرچه به لحاظ زمانی کوتاه‌تر از دیگر نهضت های شاخص مبارزه بود، اما پیوند ناگسستنی این شخصیت برجسته با روحانیون، بیگانه‌ستیزی، مقاومت و ایستادگی و تاکید بر آموزه‌های اسلامی و قرآنی در مبارزه باعث شد این حرکت مردمی و شخصیتی که در راس این قیام قرار گرفته به عنوان الگویی برای مبارزه با استعمار در اذهان عمومی ثبت و ضبط شود. در این باره با دکتر عبدالکریم مشایخ ، رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر و مدرس تاریخ دانشگاه‌های بوشهر گفت‌وگو کردیم. آنچه می‌خوانید مشروح این گپ و گفت است.
قیام رئیسعلی دلواری از لحاظ زمانی نسبت به مبارزات دیگر چهره های مخالف با سلطه استعمار کوتاه تر است، اما چه ویژگی دارد که ازآن به عنوان نماد مقابله با استعمار یاد می شود؟
بله محدوده زمانی مبارزات رئیسعلی دلواری در مقایسه با دیگرانی که سابقه طولانی تری دارند کوتاه تر است و نکاتی وجود دارد که مبارزاتش را شاخص کرده است. به همین مناسبت است که سالروز شهادت ایشان را به عنوان سالروز مبارزه با استعمار می شناسیم. اگر زندگینامه رئیسعلی دلواری را مورد بررسی قرار دهیم به نکات جدیدی در این زمینه پی خواهیم برد. بتازگی کتابی از سوی حوزه هنری بوشهر با موضوع گزارش مستر چیک نایب کنسول انگلیس با ترجمه افشین پرتو منتشر شده است که خواندن آن ما را با ویژگی های مهم شخصیتی و مبارزاتی رئیسعلی دلواری بیشتر آشنا می کند. اطلاع دارید که در جنگ جهانی اول، بی طرفی ایران از سوی انگلیس و با حمایت روس و عثمانی نقض شد و انگلیسی ها در هشتم آگوست 1915 میلادی بوشهر را به اشغال خود درآوردند. بهانه ای که از سوی ماموران دولت بریتانیا برای تجاوز اعلام شد این بود که مبارزات پارتیزانی و چریکی رئیسعلی دلواری جان اتباع بیگانه را در صفحات جنوبی کشور به مخاطره انداخته است. انگلیسی ها به استناد قرارداد 1907 که ایران را به سه منطقه تحت نفوذ روس در شمال و انگلیس در جنوب و منطقه بی طرف تقسیم می کرد، استان های جنوبی را حوزه قلمرو خود می دانستند. انگلیسی ها بعد از اشغال تمبری را منتشر کردند که عکس احمدشاه روی پاکتی است و متنی روی آن نوشته شده با این مضمون که بوشهر در اشغال انگلیس است. در چنین فضایی بود که مبارزات رئیسعلی دلواری علیه سلطه استعمارگران آغاز شد.
قیام رئیسعلی پیوند نزدیکی با روحانیون انقلابی داشته است . چگونه این پیوند برقرار شده بود؟
تجاوز ماموران انگلیسی احساسات افراد ایران دوست و بویژه مسلمان را جریحه دار کرد. نامه ای از رئیسعلی دلواری در اختیار داریم که کاملا مستند است و برای یکی از روحانیون مبارز به نام آیت الله شیخ محمد حسین برازجانی نوشته شده است. رئیسعلی در این نامه بصراحت اعلام کرد از زمانی که انگلیسی ها در بوشهر به دنبال منافع استعماری خود هستند، با خود عهد کردم با آنها مبارزه کنم و برای من در این راه بهترین الگو روحانیونی مثل شما هستند. تعابیری که رئیسعلی در این نامه درباره این شخصیت روحانی به کار می برد بسیار جالب است. وی در نامه خطاب به آیت الله برازجانی عبارت قربان وجود باهر النورت گردم را به کار می برد و آرزو می کند که کاش تعداد زیاد شخصیت های روحانی مانند آیت الله وجود داشت تا در مقابل تمامیت خواهی انگلیسی ها می ایستادند. بعد از اشغال بوشهر از سوی انگلیس مبارزات رئیسعلی دلواری و همراهانش علیه این اشغالگری شروع می شود.
مبارزات رئیسعلی دلواری اگرچه یک سال طول نمی کشد، اما یکی از نکات مهم این مبارزه تاکید فراوان بر جنبه اسلامیت این مبارزه است. وی در این نامه که در موردش صحبت شد، این شعر را می نویسد: « خوش بود گر محک تجربه آید به میان / تا سیه روی شود هر که در او غش باشد». وی قبل از مبارزه به منزل شخصی به نام حاج سیدمحمدرضا تاجر کازرونی می رود که این شخص بعد از خاندان، آل عصفور بزرگ ترین موقوفات را دارد. وی در جلسه ای که در این خانه برگزار شد سوگند می خورد تا زمانی که من بوشهر هستم به مبارزات خود ادامه می دهم تا آنها را از منطقه بیرون کنم. از دیگر روحانیونی که رئیسعلی با آنها ارتباط داشت، روحانی برجسته ای به نام آیت الله سیدعبدالله مجتهد بلادی بوشهری بود که بیش از 80 کتاب و رساله نوشته است. یکی از کتاب های معروفش به نام لوایج و سوانح است که یکصد و ده ماده دارد و در این صد و ده تا اصول حرب و مبارزه را به مجاهدان اسلامی ازجمله رئیسعلی یادآوری می کند. نکته جالب این که آیت الله بلادی ئامه ای به ناصر دیوان کازرونی می نویسد و از رئیسعلی با عنوان حر اسلامی یاد می کند.
مقاومت و ایستادگی در مقابل دشمن کاملا مسلح از سوی رئیسعلی دلواری و یارانش تا چه اندازه در پیشبرد اهداف مبارزاتی این شخصیت اهمیت داشته است؟
استقامت رئیسعلی با تجاوزگری در جنوب ایران سرمشقی برای مقاومت در مقابل بیگانه است. این همت و خروش علیه ظلم به عنوان نمونه و الگویی از مبارزات مردم جنوب علیه بریتانیاست و از رئیسعلی دلواری با عنوان «تاج سر کرانه» یاد شده است و کتابی هم با همین عنوان در مورد مبارزه این شخصیت بزرگ منتشر شده است. این نفی اشغالگری در قیام رئیسعلی باز هم برگرفته از دستورات قرآنی است. در نامه مشهورش به آیت الله برازجانی آورده است که من مبارزاتم را براساس فتوای جهاد شما شروع کرده ام.
براساس متن آیه 141 سوره نسا که می فرماید: ولن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا؛ خداوند اجازه نمی دهد کافران بر مسلمانان غلبه پیدا کنند.
این آیه که تحت عنوان آیه نفی سبیل هم معروف است مبنای مبارزه رئیسعلی دلواری علیه استعمارگری انگلیسی ها قرار گرفته است.
رئیسعلی دلواری مبارزات خودش را الهام گرفته از فتاوای علمایی مثل آیت الله برازجانی، آیت الله بلادی و آسید علی نقی دشتی می داند. مشهور است که آسید علی نقی دشتی یکی از روحانیون برجسته جنوب به رئیسعلی کمک کرده است. بر همین مبنا زائر خضر خان تنگستانی، خالو حسین دشتی، غضنفرالسلطنه برازجانی و... الگوی خود در مبارزه را رئیسعلی دلواری قرار می دهند.
یکی از اتهامات مخالفان به رئیسعلی دلواری حمایت آلمانی ها از نهضت مردم جنوب است. آیا واقعا این گونه بود؟
بیگانه ستیزی یکی از ویژگی های قیام رئیسعلی است و وی در نامه ای که به آیت الله برازجانی می نویسد در مورد همین اتهام هم توضیح می دهد. رئیسعلی می نویسد: مرا مستظهر به پشتیبانی آلمانی ها معرفی می کنند در حالی که مبارزات من برگرفته از فتاوای علمای شیعی است و من به هیچ نیروی بیگانه ای تکیه نکردم. اسلام توصیه کرده است که نباید زیر بار بیگانه رفت. خارجی ها سرزمین من را اشغال کردند و من به مبارزات خودم تا اخراج بیگانگان از وطنم ادامه می دهم.
برخی مخالفان رئیسعلی دلواری در مورد نحوه شهادت وی ابهاماتی را مطرح می کنند که بیشتر رنگ و بوی اختلافات طایفه ای و قبیله ای دارد. در این باره لطفا توضیح دهید.
اگر به جلد اول خاطرات مستر چیک مراجعه کنید، می بینید به صراحت و طبق اسناد ارائه شده در این کتاب دستور قتل رئیسعلی دلواری را مستر چیک صادر کرده است. این اقرار صریح جای هیچ شک و شبهه ای را باقی نمی گذارد. او در گفت وگویی که با میرزا رحمت لیلکی داشت تصریح می کند رئیسعلی برای ما دردسر شده است. این کینه بیشتر ناشی از شکستی بود که رئیسعلی دلواری به نیروهای انگلیسی در منطقه دلوار وارد کرده بود. مستر چیک بعد از این شکست میرزا رحمت لیلکی را برای ترور رئیسعلی تشویق می کند و رئیسعلی در منطقه تنگگ واقع در سه کیلومتری بوشهر به شهادت می رسد. شهادت این شخصیت مبارز، باعث توقف قیام مردم جنوب علیه استعمارگران نمی شود و این مبارزات تا پایان جنگ جهانی اول ادامه پیدا می کند.
منبع: جام جم آنلاین
انتهای پیام