فقدان موفقیت اولین جریان بیداری اسلامی در صد سال پیش منجر به پدیده اسرائیل شد

صدای شیعه: واکاوی جریان های مختلف تکفیری ما را به حدود یکصد سال پیش و اولین موج بیداری اسلامی می برد. جایی که اولین گروه های افراطی وهابی برای مقابله با موج بیداری اسلامی تشکیل شد. برای تبیین بهتر موضوع و تحلیل ابعاد مختلف تاریخی و فکری جریان های تکفیری در دو مرحله از بیداری اسلامی در جهان اسلام با دکتر محمد مهدی اعتصامی، محقق و استاد حوزه و دانشگاه، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه آن را می‌خوانید:

جریان های تکفیری از چه زمانی در جهان اسلام شکل گرفتند؟
ما در دو مرحله از تاریخ با بحث تهاجم گروه های وهابی در جهان اسلام رو به رو هستیم. یکی در ابتدای دوره بیداری اسلامی در حدود صد سال پیش که با نهضت سیدجمال شروع شد و وی در کشورهای اسلامی از ایران، هند، پاکستان، ترکیه، مصر و سوریه و دیگر کشورها روح بیداری اسلامی را دمید. در این میان طیفی از روشنفکران مسلمان پیدا شدند که علیه این جریان ضداستعمار شروع کردن به اختلاف افکنی. گروه های وهابیت این جریان در حال شکل گیری ضداستعماری در جهان اسلام را با همان عنوان های به اصطلاح ضداستعماری و روشنفکری تخریب کردند و  جنایت های بسیاری را در جهان اسلام به راه انداختند؛ کشتارها و تخریب هایی وسیعی حتی وحشیانه تر از وضع فعلی در همین سوریه و عراق به راه انداختند.
بنابراین در دوره اول بیداری در جهان اسلام یک چنین جریان انحرافی تحت لوای به ظاهر اقدام علیه سنت های جاهلی و خرافی عمل کردند و به همین نحو کشتارهای وسیعی را در سوریه، عراق، حجاز و  نجد به راه انداختند و عملاً جریان بیداری اسلامی در آن دوره را به حاشیه راندند که نتیجه آن پیروزی استعمار بر منطقه و تثبیت اسرائیل در منطقه و شکل گیری حکومت آل سعود بود و عملاً بیداری اسلامی به انزوا کشیده شد.

جریان تکفیری امروزی در مقابل موج دوم بیداری حاصل از انقلاب اسلامی ایران

بعد از حدود صد سال دوباره این بیداری اسلامی با انقلاب اسلامی ایران ظهور کرد. از همان بدو پیروزی انقلاب اسلامی ایران با توجه به این که پیش بینی استعمار بر این بود که دوباره بیداری اسلامی در کشورها اسلامی شکل خواهد گرفت، مجدداً آل سعود مامور تشکیل حلقه های گروه های تندرو کرد؛ بازهم تحت عنوان مبارزه با خرافات و از نظر خودشان مبارزه با غرب و بازگشت به اسلام اصیل و وراثت خلفا و امثال آن. سرمایه گذاری هنگفتی در جهان اسلام  از همان سی سال پیش تدارک دیدند و در مدارس و حوزه های جهان اسلام و با تشکیلات منسجمی که در افغانستان، پاکستان و سایر کشورهای اسلامی داشتند، این جریان وسیع را ایجاد کردند تا بتوانند جلوی حرکت اسلامیِ انقلابی را در جهان اسلام بگیرند. این اقدام در این دوره اتفاقا نتیجه نداد به دلیل اینکه یک کشور اسلامیِ انقلابی شکل گرفته بود که از جریان های اصیل اسلامی حمایت می کرد. در این چالش سی ساله موفق نشدند و ناچار به عقب نشینی شدند. بتدریج در لبنان حزب الله شکل گرفت، در فلسطین جهاد اسلامی و مانند این ها شکل گرفت. همین طور ادامه پیدا کرد تا این که در سال های اخیر این نهضت اصیل اسلامی در یمن هم شکل گرفت. با رشد این نهضت های اصیل اسلامی در منطقه، احساس شکست در این جریان انحرافی پیدا شد. این احساس شکست و عقب نشینی خودبه خود بر روی نظام عربستان تأثیر گذاشت که به سمت تندروی بی باکانه و اقدامات خودسرانه بسیار شدید و وحشیانه که الان ما شاهد آن هستیم، برود. حکومت آل سعود ناچار شده دست به اقدامات گسترده این چنینی بزند از جمله در مورد شیخ شهید ما، شیخ باقرالنمر. اگر ما به صحنه کشورهای اسلامی و عربی نگاه کنیم می بینیم که مشابه این جنایت ها مرتبا با حمایت آل سعود در حال جریان است. این ها نتیجه رسیدن به مرحله شکست است که به عصابنیت  منتهی شده است.

به عربستان، حجاز می گفتند، نجد می گفتند و این آل سعود اینقدر احساس قدرت می کرد که یک کشور را به نام خودش  نامگذاری کرد. ولی الان در شرایطی هست که حتی توان اعمل نظرات خودش را در مرز خودش هم ندارد. در همین یمن برای شیعیان امام جماعت تعیین می کردند و شیعیان باید پشت سر امام جماعت وهابی نماز می خوانند. حتی مجبورشان می کردند که دست بسته پشت سر این امام جماعت نماز بخوانند. ولی الان می بیند که در سرزمین یمن نیروهای انقلابی دارند حاکم می شوند. در کشوری مثل بحرین توانایی کنترل این تعداد محدود شیعه را هم ندارد، هر چند در بحرین شیعیان اکثریت هستند ولی در مجموع بحرین جمعیت زیادی ندارد. بنابراین رژیم سعودی توانایی سازگاری خود را با موج آگاهی که در جهان اسلام به وقوع پیوسته را ندارد و خودبه خود این جریان رو به اضمحلال می رود. البته باید توجه کرد که رژیم آل سعود حتما یک رژیم وابسته به امپراطوری استکبار است، یعنی یک حلقه ای از آن جریان امپراطوری و نوع کارهایی که انجام می دهد در جهت استقرار استکبار در منطقه است. فکر می کند در ذیل این حمایتی که از استکبار دارد، می تواند بقاء خود را نیز تضمین کند. معمولا حکومت های کثیف که صرفاً درگیر شهوت ها و ظلم های خودشان هستند با خدمت های بزرگی که به جریان های استعمار می کنند، قدرت دوام ندارند. در واقع یک حلقه¬ای تشکیل شده از استکبار یعنی آمریکا، اسرائیل و آل سعود در این منطقه که با همکاری هم به سرکوب این جریان بیداری اسلامی بپردازند که خوشبختانه تاکنون موفق به این کار نشده اند.
نهضت عقلانیت اسلامی در رفتار، عمل و اندیشه، زمینه ساز محو جریان های تکفیری

ریشه های شکل گیری تفکر وهابی و تکفیری از کجاست و چگونه می توان با آن مقابله کرد؟
ما اهل سنت را از تفکر وهابی جدا می کنیم. اهل سنت یک تفکر طولانی مدت در تاریخ اسلام است که علما و دانشمندان بزرگی پرورش داده است. در جهان اسلام بحث های علمی، کارشناسی و مراودت خوب با همه فرقه ها وجود دارد و در طول تاریخ هم این جریان چه در مکاتب مختلف اهل سنت و چه مکاتب فقهی و مکاتب کلامی باعث نشاط علمی در جهان اسلام شده است. اما تفکر وهابی یک ریشه های تحجر و ضدعقلانیت دارد که خودبه خود می تواند به چنین نظام شهوانی و آلوده ای منجر شود که دست به تخریب، کشتار و خشونت بزند. بنابراین آن تفکر کلامی وهابی زمینه های ایجاد این فرقه های تندرو، تروریست و خشن را در دل خود دارد. در مقابل باید یک نهضت در جهان تشیع و اهل سنت شکل بگیرد و آن نهضت عقلانیت در رفتار، عمل و اندیشه است که می تواند زمینه محو جریان های تکفیری را فراهم کند. زیرا این ها در وضعیتی می توانند رشد کنند که تعصب بیجا و تهجر وجود داشته باشد اما وقتی جریان عقلانیت اسلامی حاکم باشد، امکان رشد چنین تفکرات خشن و متهجرانه وجود ندارد.

عقلانیت شیعه در اینجا می تواند راهگشا باشد؟
چون این مساله، مساله جهان اسلام است، صرفا با یک نگاه شیعی نمی توانیم با موضوع برخورد کنیم. مبارزه با جریان وهابیت با وحدت امت اسلامی امکان پذیر است. ما نیازمند بیداری در کل سرزمین های اسلامی هستیم. گرچه آن تفکر اصیل شیعه که مبتنی بر یک عقلانیت غنی است که اهل بیت سلام الله علیهم ایجاد کردند می تواند کمک فراوانی بکند اما می دانیم خیلی از بزرگان اهل سنت به اهل بیت سلام الله علیهم وابسته¬اند و به آن ها محبت دارند. ما می توانیم کلام اهل بیت را در نزد اهل سنت به عنوان اهل بیت پیامبر که جایگاه رفیعی دارند، تبلیغ و تشویق کنیم و با استفاده از این موقعیت و فرصت، تفکر عقلانی را در جهان اسلام تبلیغ و تشویق بکنیم و از تحجر و تعصبات خشن جلوگیری کنیم.

منبع: تسنیم