حضرت زهرا (س) اسوه عدالتخواهی
در آفریقای جنوبی به دنیا آمده اما محال است در نگاه اول و در لباس مرسوم کشیش‌های کلیسای کاتولیک روم بفهمید که آفریقایی‌تبار است و دو کتاب درباره دو نفر از شخصیت‌های مهم تشیع نوشته است. شاید از همان روزهایی که در قاهره عربی می‌خوانده یا شاید خیلی قبل‌تر جذب اسلام و آموزه‌های شیعی می‌شود، به عربی تسلط دارد و منابع روایی و تاریخی شیعه و اهل تسنن را به خوبی می‌شناسد.
آنچه موجب شده نامش بر سر زبان‌ها بیفتد کتابی است که درباره حضرت زهرا(س) تالیف کرده، کتابی که این روزها برای بسیاری از انگلیسی‌زبان‌هایی که علاقه‌مند به مطالعات اسلامی هستند به منبعی معتبر تبدیل شده است. «کریستوفر کلوهسی» این روزها در ایتالیا مطالعات اسلامی، قرآن، اخلاق و تاریخ اسلام تدریس می‌کند و عضو هیات‌علمی موسسه مطالعات اسلامی و عربی در ایتالیاست.
او می‌گوید حضرت زهرا(س) و دخت گرامی ایشان الگویی برای همه زنان معاصر هستند، برای زنان و دختران و مادرانی که ظلم و ستم را تجربه کرده یا با آن به مبارزه برخاسته‌اند. متن کامل گفت‌وگوی «فرهیختگان» با این کشیش کاتولیک را در ادامه می‌خوانید.
چطور شد ایده نگارش کتابی درباره حضرت زهرا(س) به ذهن‌تان خطور کرد؟
من رساله دکتری خود را درخصوص بانو فاطمه زهرا(س) نوشتم. زمانی که درباره زندگی و شهادت حضرت (امام) حسین(ع) و شباهت‌های احتمالی میان او و عیسی مسیح تحقیق می‌کردم؛ چون عیسی مسیح هم در دین مسیحیت منجی و رهایی‌بخش است، تعجب می‌کردم که مطالب بسیار کمی درباره بانو فاطمه(س) نوشته شده است. از این‌رو، تصمیم گرفتم اولین بیوگرافی آکادمیک متقن درباره ایشان را براساس منابع اولیه و ثانویه عربی تالیف کنم.
این کتاب، به زبان انگلیسی و توسط انتشارات جورجیاس در سال 2009 و تحت‌عنوان «فاطیما، دختر محمد» منتشر شد. چاپ دوم نیز توسط همین انتشارات در سال 2018 روانه بازار شده است.
کتاب‌های متعددی درباره دخت گرامی پیامبر(ص) وجود دارد، ویژگی خاص کتاب شما چیست؟
این کتاب تلاش دارد زندگی بانو فاطیما را طبق متن شیعی و اهل تسنن روایت کند، به‌خصوص تولد معجزه‌گونه او، تولد حضرت حسین (ع)، نقش شفاعتی او، اندوه‌ها و رنج‌هایی که متحمل شده است. در این کتاب تلاش شده میان حضرت فاطمه و حضرت مریم مقایسه‌ای صورت بگیرد. زندگی حضرت فاطمه از نگاه تشیع، بسیار شبیه باورهای آیین کلیسای کاتولیک درباره حضرت مریم(س) است. از همین‌رو، زندگی فاطمه(س) مسلمانان و مریمِ دین کاتولیک را مقایسه کردم.
گرچه همیشه امکان اغراق وجود دارد اما این مقایسه‌ها را می‌توان بی‌چون و چرا معتبر و علمی دانست. هرچند تفاوت عمده‌ای میان ادعاهای کاتولیک‌ها درباره حضرت مریم و فرزند او و روایت‌هایی که درباره حضرت فاطمه و فرزندان او گفته می‌شود، وجود دارد اما من به دنبال مقایسه زندگی این دو بانو نبوده‌ام؛ بلکه صرفا تلاش کردم میان آموزه‌های دین شیعه و دکترین مریم‌شناسی آموزه‌های کاتولیک‌ها قیاسی صورت گیرد.
بنابراین درخصوص یکسان بودن زندگی این دو بانو سخنی گفته نشده، اما تلاشی است برای بیان دیدگاه‌های مشخص و رایج و البته یکی از مسائل کلیدی درباره درگذشت بانو فاطیما.
منظور شما کدام مرحله از زندگی حضرت زهرا(س) است؟
این کتاب به‌طور مشخص به بررسی اندوه‌ها و دردهایی می‌پردازد که ایشان بعد از رحلت پیامبر(ص) و حوادثی که به دنبال آن رخ داد، متحمل شدند ازجمله ماجرای سقیفه، حمله به خانه مبارک ایشان و حضرت علی(ع) و جراحاتی که دیدند، غصب فدک و اعتراضات ایشان به این بی‌عدالتی‌ها. ایشان اسوه عدالتخواهی بودند.
گرچه برخی موضوعاتی که درباره ایشان است، مورد مناقشه و اختلاف است اما اسنادی درباره جراحات و زخم‌های ایشان در منابع اهل تسنن وجود دارد که می‌توان ایشان را یک شهیده واقعی دانست.
شما کتاب دیگری نیز اخیرا منتشر کرده‌اید که به زندگی حضرت زینب(س) می‌پردازد. درباره این کتاب هم توضیح دهید.
یکی از مسائل کلیدی و مورد‌توجه من، داستان کربلاست. وقتی کتابم درباره حضرت زهرا(س) را تکمیل کردم، تصمیم گرفتم کتابی درباره بانو زینب (س) در کربلا بنویسم، چنانکه کتابی درباره مادر بزرگوار ایشان نوشتم. باز هم برایم عجیب بود که علی‌رغم نقش مهمی که بانو زینب(س) در زندگی و در شهادت برادرش حضرت حسین(ع) ایفا کرده، به‌خصوص مبارزه با ابن‌زیاد و یزید، تقریبا هیچ اثر آکادمیکی درباره ایشان تالیف نشده بود. متونی در کنار کتب حدیث درباره ایشان وجود داشت و برخی آثار تکمیل شده بود اما بیشتر قدیس‌نگارانه بود و تنها مقدس بودن زندگی ایشان و ابعاد معجزه‌گونه شخصیت و حیات ایشان را به تصویر می‌کشید. ادبیات قدیس‌نگارانه اهمیت زیادی دارند اما نیاز است که متون آکادمیک هم براساس منابع اولیه تدوین شوند. از این‌رو تصمیم گرفتم «نخستین قرائت از زندگی بانو زینب(س)» را بنویسم.
این کتاب هم توسط انتشارات جورجیاس در سال 2018 منتشر شده و نامش «پاره‌ای از قلب من: داستان‌هایی از زینب، دختر علی» است. عنوان کتاب هم از فرمایش بانو زینب اقتباس شده که وقتی پیکر برادر را در زمین کربلا دید، برادر را «پاره‌ای از قلب من» خطاب کرد.
در این کتاب به چه موضوعاتی پرداخته شده؟
تولد و زندگی ایشان در دوران کودکی را مطابق منابع شیعه بررسی کردم و سپس با استفاده از متون اهل تسنن و شیعیان، مخصوصا کتب تاریخی، تلاش کردم اقدامات حضرت زینب(س) در روزهای منتهی به واقعه کربلا، حین این واقعه و سپس مهم‌ترین بخش یعنی پس از کربلا را بررسی کنم. پس از کربلا، بانو زینب(س) برای مدت کوتاهی شاخص‌ترین چهره خاندان خود بود؛ بازماندگان را دلداری می‌داد، از برادرش در برابر ستمگری‌های یزید دفاع کرد و تا زمان وفات خویش، خاطره کربلا را جاودانه کرد. این کتاب به شیوه زندگی حضرت زینب(س) می‌پردازد، چراکه او به واقع الگویی نه‌تنها برای مسلمانان، که برای همه بشر است. او زنی است که از گفتن حقیقت ابایی نداشت و شجاعانه برای احقاق عدالت ایستاد، در حالی که هم مادر بود، هم همسر و هم دختر.
برداشت شما به‌عنوان یک کشیش مسیحی از شخصیت حضرت زینب(س) چیست؟
به اعتقاد من بانو زینب(س) هم می‌تواند الگوی کسانی باشد که برای احقاق عدالت می‌جنگند و هم انسان‌های عادی و معمولی، انسان‌های غرق زندگی روزمره که می‌کوشند در روزهای سختی و رنج به اخلاق، حق، درستی و عدالت پایبند بمانند. به همین دلیل هم بود که کتابی درباره ایشان نوشتم تا هم تصویر بدیع و جدیدی از حضرت زینب (س) به کسانی ارائه دهم که شیفته ایشان هستند و هم او را به‌عنوان الگویی از عدالت‌طلبی و شجاعت، به غیر مسلمانان معرفی کنم.
دو کتاب را مکمل هم می‌دانم چون ابعاد جدیدی از زندگی دو بانوی خارق‌العاده را به تصویر می‌کشند و امید دارم کسانی که این دو بزرگوار را می‌شناسند با مطالعه کتاب به ابعاد جدیدی از شخصیت آنها برسند و کسانی که با این بزرگواران آشنایی ندارند، فرصتی داشته باشند تا با ایشان آشنا شوند. امیدوارم این کتب با استقبال خوبی در جوامع انگلیسی‌زبان ایران مواجه شود چراکه این متون دینی، توسط یک عالم دینی کاتولیک نوشته شده و دیدگاهی مسیحی درباره دختر و نوه پیامبر اسلام است.
به هیچ وجه ادعا نمی‌کنم این کتاب‌ها حرف آخر را درباره این دو بانوی بزرگ می‌زنند، امیدوارم پژوهشگران بیشتری به بررسی ابعاد زندگی آنها بپردازند. بانو فاطمه(س) و بانو زینب(س) الگوی خوبی برای همه زنان معاصر هستند، برای همه زنان و دختران و مادرانی که تحت ظلم و ستم هستند، تمام زنانی که به عزای عزیزان‌شان نشسته‌اند و زنانی که خواهان پایان سرکوب و خشونت هستند، همه زنانی که به خاطر سوءاستفاده از قدرت می‌گریند و روزانه برای احقاق‌حق و عدالت مبارزه می‌کنند و امید زنان نسل جوان هستند.
معرفی کتاب
کتاب فاطمه دختر محمد(ص) که نخستین کتاب آکادمیک انگلیسی‌زبان درباره دخت مکرم پیامبر اسلام است، در 373 صفحه و برای نخستین‌بار در سال 2009 توسط انتشارات آمریکایی جورجیاس به چاپ رسید و ویرایش دوم آن در سال 2018 روانه بازار شد. مولف این کتاب تلاش دارد با استناد به منابع شیعی و اهل تسنن، به معرفی شخصیت حضرت فاطمه(س) بپردازد و شباهت‌ها میان ایشان و حضرت مریم(س) را بررسی کند.