چشم چراني و نگاه حرام

صدای شیعه: پرسش :

با توجه به منع از نگاه به نامحرم هوس آلوده چگونه مي توان از تداعي شدن تصوير نامحرم پس از ديدن اوليه جلوگيري کرده و از شيطانِ رجيم در امان ماند؟


پاسخ :

تقواي چشم و کنتل تصاوير ديده شدة آن مشکل است امّا اين بدان معني نيست که ما هيچ تسلطي نمي توانيم داشته باشيم براي اينکه مهار چشم و تصويرهايش را به دست بگيريم لازم است با هم به مطالب ذيل توجه کنيم نکاتي که به ما کمک مي کند تا دل را از تسخير نامحرمان و هوس حفظ کنيم.
1. حافظه ها: نظريه پردازان يادگيري براي انسان سه نوع حافظه حسي، کوتاه مدت و بلندمدت ذکر مي کنند. ابتدا محرک هاي محيط مثل نور، صدا، حرارت، بو، اشخاص و... به وسيله گيرنده هاي مختلف چون چشم، گوش، پوست، بيني و غيره دريافت مي شوند و براي مدتي کوتاه (حدود يک تا سه ثانيه) در حافظه حسي ذخيره مي گردند ما از طريق فرآيند توجه و ادراک از وجود اين محرک ها آگاه مي شويم. بخشي از اين اطلاعات که بر اثر توجه به صورت الگوهاي تصوير ذهني صداها، يا معاني رمزگرداني مي گردند (به رمز در مي آيند) وارد حافظه کوتاه مدت مي شوند اطلاعات وارده به حافظه کوتاه مدت براي حدود 15 تا 30 ثانيه در اين حافظه ذخيره مي شوند بخشي از اين اطلاعات که با اطلاعات يادگرفته شدة قبلي ارتباط برقرار مي کنند به حافظه درازمدت انتقال مي يابند. اطلاعات وارده به حافظه درازمدت به صورت سازمان يافته در مي آيند که براي مدت هاي طولاني، در آنجا باقي مي مانند اطلاعات موجود در حافظة درازمدت در صورت لزوم به حافظه کوتاه مدت بازگشت مي نمايند[1]
نگاه به نامحرم ______ حافظه حسي ______ 1. با دقت و توجه به آن تصوير(ورود تصوير به حافظه کوتاه مدت = حافظه دراز مدت = عدم دقت و توجه= فراموشي
با توجه به مطالب بالا بايد گفت يکي از راه هاي حذف تصوير نامحرم پس از ديدن توجه و دقت نکردن به آن تصوير است (فکر نکردن و تأمل نکردن به آن و کوتاه کردن زمان نگاه تا حد امکان يعني به محض ديدن، چشم ها را کنترل کرد) کنترل نگاه تا به مرحله حافظه کوتاه مدت نرسيده خيلي راحت تر است و حذف آن از حافظه کوتاه مدت به مراتب سخت تر از محو کردن آن از حافظه بلندمدت است.
چگونگي حذف (فراموشي) تصوير از حافظه حسي از مجموع اطلاعات فراواني که در هر لحظه به حافظه حسي ما وارد مي شود تنها آن اطلاعاتي که «مورد توجه» ما قرار مي گيرند انتخاب مي شوند و براي پردازش به بخش هاي ديگر حافظه سپرده مي شوند بنابر بهترين راه حذف آن از حافظه حسي بي توجهي به آنهاست. [2]
چگونگي حذف اطلاعات تصوير ذهن از حافظه بلندمدت مهم ترين عامل فراموشي يا حذف تصاوير از حافظه کوتاه مدت جانشيني (displacement) مطالب جديد با مطالب قديمي است، علت ديگر فراموشي حذف خود به خودي آنها بر اثر گذشت زمان يا محو اثر است[3] در زير به چندين جانشيني اشاره مي کنم 1. ذکر مداوم 2. توجه و دقت به لذت هاي حلال و مشروع 3. توجه به ضررهاي دنيوي و اخروي لذت هاي نامشروع و... . پس با اين جايگزين ها ديگر مجال و فرصتي باقي نمي ماند که به آن تصوير توجه و دقت کنيم.
2. افکار مثبت: هرگز از کلمات نمي توانم، ممکن نيست فراموش کنم استفاده نکنيد بجاي آن بگوئيد چون که خداوند رحمان خواسته بايد فراموشش کنم و به خود تلقين کنيد که از پس اين کار به راحتي بر مي آيند.
3. جبهه ايمان: اگر انسان به تقويت ايمان خود مبادرت کند تا جايي که عالم را محضر خدا ببيند به هر تصويري اجازة ورود به خانة دل نمي دهد و در نبرد بين جبهه ايمان و جبهه نگاه حرام برد با جبهه ايمان است. وقتي که انسان به خدا توجه دارد و خانه دلش و چشم جانش را به محبوبش پر کرد اصلاً جايي براي غير پيدا نمي شود پس به محض اينکه تصوير نامحرم وارد خانه چشم شد متوجه مي شود که جايي براي او نيست بنابراين از همانجا عقب گرد مي کند.
آري در يک قلب جاي دو معشوق نيست.
4. کنترل نگاههاي قصول: پيامبر ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ـ فرمود: از نگاههاي اضافي پرهيز کنيد که بذر هوس مي پاشد و غفلت به بار مي آورد «اياکم و فضولَ النظرِ فاِنَّه يَبذُري الهوي و يُوَلِّدُ الغفلةَ»[4]. انسان نمي تواند در جامعه چشم بسته راه برود و ناخودآگاه چشم به نامحرم مي افتد ولي دستور است که ما بايد چشمان خود را از آنچه که خداوند حرام کرده است حفظ کنيم. يکي از راه هاي حفظ اين است که انسان کاري کند که کمتر با نامحرم اختلاط و گفتگوي غيرضروري داشته باشد و اگر نگاهش به نامحرم افتاد سريع چشم خود را از او بازگرداند در روايت داريم هر که چشمش را از حرام پر کند خدا در قيامت چشم او را از آتش پر مي کند[5] و اگر در خيابان حرکت مي کند از نگاههاي زائد به اين سوي و آن سوي خودداري کند و هرگاه نگاهش به نامحرمي افتاد به ياد عذاب هايي بيفتد که خداوند براي افراد هوس باز در نظر گرفته است و يا در رواياتي که گفته اگر به نامحرم نگاه سوء کنيد به محرم شما نگاه سوء مي شود تأمل کند. گاهي هم به فوائد حفظ ديده از نامحرم توجه نمائيد. پيامبر خدا ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ـ فرمودند: هيچ مرد مسلماني نيست که نگاهش به زني بيفتد و چشم خود را پايين اندازد مگر اين که خداوند متعال به او توفيق عبادت دهد که شيريني آن را در دل خودش بيابد.[6] امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: هرگاه کسي نگاهش به زني بيفتد و چشم خود را به طرف آسمان کند يا آن را بر هم نهد، هنوز چشم برهم نزده خداوند از حورالعين به ازدواج او درآورد.[7]
5. جايگزيني حلال: امام علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند هرگاه فردي از شما زني را ديد و از او خوشش آمد برود منزل خود نزد همسرش زيرا نظير آن چه ديده است در همسر خود او نيز هست شيطان را به دل خود راه ندهد و چشم خود را از آن زن برگرداند. اگر زن ندارد دو رکعت نماز بخواند و بسيار حمد خدا گويد و بر پيامبر و آل او صلوات فرستد و آن گاه از خداوند مسألت کند که از فضل خويش عطايش فرمايد. خداوند از روي مهر و رأفت خود نياز او را برطرف ساخت.[8]
6. تکرار: در مورد آن تصوير با کسي سخن نگو، يا چيزي ننويس چرا که اين امر باعث تثبيت آن تصوير در ذهن است و همچنين درباره اش فکر نکن. چرا که اگر اين افکار تداوم يابد عاقبت به گناه عملي و چشم چراني و... مي انجامد.
7. توجه به بزرگي خداوند: کسي که به خداوند عشق بورزد همان کاري را مي کند که او مي خواهد او حاضر است بخاطر عشقش همه کس را فراموش کند مگر افرادي که خدايش راضي است با آنها باشد کسي که خداوند در نظرش بزرگ جلوه کند غيرخدا در نظرش کوچک مي نمايد «عَظُم الخالق في انفسهم فصَغُر مادونه في اعينهم»[9] و از طرفي کسي که به نعمت هاي خداوندمخصوصاً قدرت بينايي توجه کند و بداند که شکر يعني اجتناب از محارم. ديگر با آن چشم نمي تواند نامحرم را نگاه کند به عبارت ديگر کسي که خانه دلش پر از ياد خداوند و نعمت هاي او و محبت به او گشت با چشم دلش نيز به طور ناخودآگاه نمي تواند غيرخدا و جلوهايش چيزي را ببيند او ديگر در پي شکر از خداست و با چشم نيز عبارت و شکر او (گريه از روي ترس از خدا، نگاه به عالم، نگاه به والدين، نگاه به قرآن و...) را بجاي مي آورد.
8. دعا و ذکر:
ذکر (يا خَيرَ حبيبٍ و محبوبٍ صلِّ علي محمد و آله) اي بهترين دوست و معشوق بر محمد و آل او صلوات بفرست براي غلبه بر وسوسه شيطان هنگام ديدن نامحرم بسيار مؤثر و کارساز است.
9. زياد بگوئيد «هر آنچه نپايد دلبستگي نشايد» به اين ترتيب دنبال لذتي باشيد که هم پايدار و هم کمال آور باشد و به عنوان مثال ازدواج لذت دارد پايدار هم هست چون پيوندي است که امضاي شارع زير آن است و انسان در پرتو آن به کمال نيز مي رسد چرا که دستور خداوند را انجام داده است و از بسياري از گناهان محفوظ مانده است.[10]
10. در مورد سرگذشت افرادي که بخاطرخداوند از گناه چشم پوشي کردند و در عوض مورد رحمت خداوند قرار گرفته مثل ابن سيرين[11] و شيخ رجبعلي خياط[12] مطالعه کنيد اين کار باعث مي شود که با فرشته ياد حق، ديو ياد گناه از دل بيرون رود.
منابع کمکي:
1. کيمياي محبت، محمدمحمدي ري شهري، دارالحديث.
2. گناهان کبيره، شهيد دستغيب، کانون تربيت شيراز.
3. تفسير نمونه، تفسير آيه 30 نور (قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ)
امام علي ـ عليه السّلام ـ :
مَن عَفَّتْ اطرافُهُ حَسُنَتْ أوصافُه
هر که نگاه هايش پاک باشد اوصافش نيکو شود.
ميزان الحکمه، باب نظر[1] . روش هاي يادگيري و مطالعه، دکتر علي اکبر سيف، چاپ دوم، 1379، نشر دوران، ص 21.
[2] . همان، ص 47 (با کمي تغيير).
[3] . همان، ص 48.
[4] . ميزان الحکمه، ترجمه حميدرضا شيخي، چاپ سوم، 1381، دارالحديث قم، ص 6314.
[5] . همان، ص 6323.
[6] . همان، ص 6323.
[7] . همان، ص 6325.
[8] . همان، ص 6325.
[9] . نهج البلاغه، خطبه 193، ترجمه محمد دشتي، قم، انتشارات تهذيب، چ 2، 1380.
[10] . کيمياي محبت، محمد محمدي ري شهري، ناشر دارالحديث، ح چاپ دوم، 1378، ص 193.
[11] . ر.ک به کتاب داستان راستان استاد شهيد مطهري (ره).
[12] . ر.ک به کتاب کيمياي محبت از محمد محمدي ري شهري، دارالحديث قم.

منبع: سایت اندیشه قم