رشوه در هر شکل و تحت هر عنوانی در اسلام حرام است

رشوه خواری یا بلای عظیم اجتماعی

یکی از بلاهای بزرگی که از دیرباز دامنگیر بشر شده و امروز نیز با شدت بیشتر ادامه دارد، موضوع رشوه خواری است که همین موضوع یکی از بزرگترین موانع اجرای عدالت در کشور ما و سایر کشورهای جهان بوده و هست و همین مسئله نیز سبب بروز ناهنجاریهای اجتماعی شده است. از آنجا که قوانین هر کشوری قاعدتاً باید حافظ منافع طبقات ضعیف باشد، متأسفانه به سود طبقات نیرومند که در حقیقت باید قانون، آنها را محدود کند به کار می افتد، زیرا زورمندان در تمامی دورانهای تاریخ همواره قادر بوده اند که با نیروی زور و ثروت خود، از منافع خویش دفاع کنند و پیوسته بر طبقات تهیدست اعمال حاکمیت نمایند، و از درون حاکمیت نیز قانون و قانونگذاران را باخود موافق سازند، اما این ضعفا هستند که باید منافع و حقوق آنها در پناه قانون حفظ شود، بدیهی است که اگر باب رشوه گشوده شود، قوانین درست نتیجه معکوس خواهد داد. زیرا این اغنیا و ثروتمندان هستند که قدرت پرداخت رشوه را دارند و در نتیجه قوانین مملکتی بازیچه دست آنها برای تداوم ظلم و ستم و تجاوز به حقوق ضعفا و تهیدستان خواهد شد. لذا در اسلام، مسئله رشوه خواری با شدت هر چه تمامتر مورد تقبیح قرار گرفته و محکوم شده است و از گناهان کبیره محسوب می شود.

رشوه خواری تحت عناوین مختلف و هدیه اشعث

قابل توجه اینکه زشتی رشوه، سبب می شود که این هدف شوم در لا به لای عبارات و عناوین فریبنده انجام گیرد، و رشوه خوار و رشوه دهنده، از نامهایی مانند هدیه، تعارف، حق و حساب، حق الزّحمه و انعام استفاده کنند. ولی روشن است که این تغییرنامها به هیچ وجه تغییری در ماهیت آن ایجاد نمی کند و در هر صورت، پولی که از این طریق گرفته می شود، حرام و نامشروع است. در نهج البلاغه در داستان هدیه آوردن اشعث بن قیس می خوانیم، که او برای پیروزی بر طرف دعوای خود در محکمه عدل علی(ع)متوسل به رشوه شد و شبانه ظرفی را پر از حلوای لذیذ نمود و به در خانه علی(ع)آورد، و نام آن را هدیه گذاشت، علی(ع)از این کار برآشفت و فرمود:«مادرت به عزایت بنشیند، آیا با این عنوان آمده ای که مرا فریب دهی و از آئین حق باز داری؟ به خدا سوگند، اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمانهای آن است به من دهند، که پوست جوی را از دهان مورچه ای به ظلم بگیرم، هرگز این کار را نخواهم کرد. دنیای شما از برگ جویده ای در دهان ملخ، برای من کم ارزش تر است. علی را با نعمتهای فانی، و لذتهای زودگذر چه کار است.» در اینجا علی(ع)می فرماید اگر هفت اقلیم و آنچه در آسمانهای آن است را به من دهند، پوست جوی را از دهان مورچه ای نمی گیرم، مورچه ای که آنقدر ضعیف است که هیچ قدرت دفاعی ندارد، نه روزنامه در اختیار دارد و نه حزب، نه گروه دارد و نه رادیو و تلویزیون، و نه می تواند در میان جامعه جوّ درست کند!
اسلام، رشوه را در هر شکل و تحت هر عنوانی محکوم کرده

در تاریخ زندگانی پیامبر اسلام (ص) می خوانیم که به او خبر دادند یکی از فرماندارانش رشوه ای را به عنوان هدیه پذیرفته است، حضرت بر آشفت و به او فرمود: «کَیفَ تَاخُذُ ما لَیسَ لَکَ بِحَقِّ، لَقَد کانَت هَدیَّهٌ یا رَسُولَ اللهُ، أرَایتَ لَو قَعَدَ أحَدُکُم فِی دارِهِ وَ لَم تَوَلِّهِ عَمَلاً کانَ النَّاسُ یَهدُونَهُ شَیئاً»، «چگونه چیزی را که از برای تو حقی نیست، می گیری؟ عرض کرد: یا رسول الله هدیه است. حضرت فرمود: اگر شما در خانه خود نشسته بودید وکار فرمانداری را برعهده نداشتید، آیا مردم برای شما هدیه می آوردند؟». یعنی اینها هدیه نیست بلکه رشوه است، منتها نامش را هدیه گذاشته اند و امروز در جامعه ما متأسفانه رشوه و رشوه خواری فراوان به چشم می خورد و حقوق بسیاری از افراد در سایه رشوه خواری از بین برده می شود. سپس دستور داد هدیه را گرفتند و در بیت المال مسلمین قرار دادند و این فرماندار خاطی را از کار برکنار کرد. اسلام برای اینکه حتی قاضی گرفتار رشوه های مخفی و ناپیدا نشود، دستور داده است که قاضی نباید شخصاً به بازار برود که مبادا، تخفیف قیمتها به طور ناخودآگاه بر قاضی اثر بگذارد و در قضاوت جانب تخفیف دهنده را بگیرد. چه خوب است مسلمانان از کتاب آسمانی خود الهام بگیرند و همه چیز خود را در پای بُت رشوه قربانی نکنند.

مذمت رشوه در سخنان ائمه معصومین(علیه السلام)

عَن اَبی عَبدِالله(ع):«اِنَّ السُّحتَ اَنواعٌ کَثیرهٌ فَاَمَّا الرَّشاءٌ فِی الحُکمِ فَهُوَ الکُفرُ بِاللهِ».(2) امام صادق(ع)می فرماید: «مال حرام انواع و اقسام زیادی دارد، اما رشوه گرفتن در حکم و قضاوت(به ناحق کردن)، کفر به خدا محسوب می شود». قالَ رسُولَ الله(ص):«اِیَّاکُم وَ الرَّشوَهَ فَاِنَّهَا مَحضُ الکُفر، وَ لا یَشُمُ صاحِبُ الرِّشوَهِ ریحَ الجَنَّهِ».(3) پیامبر بزرگ اسلام (ص) می فرماید:«از رشوه بپرهیزید چون رشوه کفر محض است و کسی که رشوه بگیرد، بوی بهشت به مشامش نمی رسد». همچنین در جای دیگر و در همین زمینه می فرماید:«وَ لَعَنَ اللهُ الرَّاشی وَ المُرتَشی وَ ما بَینَهُما یَمشی»؛ (4) «خداوند رشوه دهنده و رشوه گیرنده را لعن کرده است و کسی که دلال بین آنها است».  حال که بر حرمت رشوه، و ضرر و زیان اجتماعی آن واقف شدیم، باید به این مسئله نیز اشاره کنیم که رشوه هم برای دهنده و هم برای گیرنده حرام است، زیرا آخذ مال به اسباب باطله است، که در آغاز بحث با استدلال به آیه شریفه قرآن مجید بدان پرداختیم و کسی که رشوه گرفته، مدیون صاحب مال است و باید به او برگرداند و هیچ گونه تصرفی در آن نمی تواند داشته باشد و اگر صاحب آن را نشناسد، باید به عنوان مال مجهول المالک با اذن مجتهد جامع الشرایط صدقه بدهد، و اگر مقدار و صاحب آن را نمی شناسد و در مال حلال خود مخلوط شده، به گونه ای که تشخیص داده نشود، راه حلال نمودن آن مال، تخمیس اوست که فقهای بزرگوار در کتب فقهی بحث نموده اند.  اکنون که معلوم شد رشوه دادن حرام است به شکل اجمالی یک موضوع فرع فقهی مورد بررسی قرار می گیردو آن اینکه اگر در جایی حقی از انسان ضایع شود و برای رسیدن به حق خود هیچ راهی جز دادن رشوه وجود ندارد، در اینجا برای کسی که رشوه می دهد جایز است و عمل او حرام نیست، ولی برای گیرنده رشوه، حرام است.
عَن امیرَالمُؤمین(ع)قالَ:«أیُّما والٍ احتَجَبَ مِن حَوائِجَ النَّاسِ احتَجَبَ اللهُ عَنهُ یَومَ القِیامَهِ وَ عِن حَوائِجِهِ، وَ أن أخَذَ هَدیَّهٍ کانَ غَلُولاً ، وَ أن أخَذَ الرَّشوَهَ فَهُوَ مُشرِکٌ».(6) امیرالمؤمنین(ع) فرمود:«هر حاکم و کارگزار حکومتی که در برابر رفع نیازمندی های مردم خود را مخفی و پنهان نماید(و به مردم و نیازهای آنان بی توجهی نماید)خداوند در روز قیامت از او و نیازهایش مخفی و پنهان خواهد شد و اگر هدیه بگیرد، خائن و اگر رشوه بگیرد مشرک است.»