عبارت «إِن شَاء اللَّهُ» جلوه رعايت ادب در محضر الهی است
صدای شیعه:
حجت‌الاسلام والمسلمين حسن‌‌رضا رضايی، مدير گروه علوم و قرآن و حديث مرکز مطالعات و پاسخگويی به شبهات حوزه علميه قم در گفت‌وگو با خبرگزاری بين‌المللی قرآن(ايکنا) شعبه خوزستان، درباره آيات «وَلَا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فَاعِلٌ ذَلِکَ غَدًا، إِلَّا أَن یَشَاءَ اللَّهُ وَاذْکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَن یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا؛ و زنهار در مورد چيزى مگوى که من آن را فردا انجام خواهم داد، مگر آنکه خدا بخواهد و چون فراموش کردى پروردگارت را ياد کن و بگو اميد که پروردگارم مرا به راهى که نزديکتر از اين به صواب است هدايت کند»، (کهف/23-24) اظهار کرد: در ذيل اين آيات مطالب کلامی و اخلاقی متعددی مطرح شده است، علاوه بر اين آيه در آيات ديگری عبارت ان‌شاءالله آمده است.
وی با ارائه نمونه‌هايی از آيات قرآنی ادامه داد: در آيه 99 از سوره يوسف و از زبان يعقوب خطاب به فرزندانش چنين آمده است: «وَقَالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ إِن شَاء اللّهُ آمِنِينَ؛ و گفت ان شاء الله با [امن و] امان داخل مصر شويد». يا آيه «قَالَ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ صَابِرًا؛ گفت ان شاء الله مرا شکيبا خواهى يافت» (کهف/69) و آيه «یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ؛ اى پدر من آنچه را مامورى بکن ان شاء الله مرا از شکيبايان خواهى يافت»، (صافات/102) که هر دو از زبان اسماعيل به اين عبارت اشاره کرده‌اند.
رضايی با بيان اينکه اين آيات بر کمال قدرت الهی تأکيد دارد، گفت: مطلبی که از اين آيات استنباط می‌شود آن است که اگر خداوند نخواهد هيچ کس توانايی بر انجام کاری را ندارد. به عبارتی آيه درصدد بيان آن است که اگر خداوند اراده نکند شما نمی‌توانيد هيچ کاری را انجام دهيد.
اين قرآن‌پژوه اظهار کرد: اين آيه بيانگر لزوم رعايت ادب در محضر الهی است و گفتن عبارت «ان‌شاءالله» رعايت گونه‌ای ادب است، همچنين به اين اشاره دارد که ما هر چه داريم از اوست. اين آيه بيانگر نفی استقلال از انسان است و در ادامه بيان می‌کند خدا را فراموش نکن، کل اين آيه توحيد افعالی را می‌رساند.
مدير گروه علوم و قرآن و حديث مرکز مطالعات و پاسخگويی به شبهات حوزه علميه قم با بيان اينکه ائمه(ع) به عبارت «ان‌شاءالله» توجه داشتند، افزود: اصل اين آيه که بيان می‌کند بايد ان‌شاءالله بگوييد به اين معنی است که وجود شما، وجودی نيست که مستقل باشد، بلکه اراده شما به اراده خداست و قدرت شما از قدرت الهی نشأت می‌گيرد.
رضايی ادامه داد: آيه در ادامه اضافه می‌کند که بايد به ياد خدا باشيد اما امر آن خطاب به پيامبر(ص) اسلام است: «وَاذْکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِيتَ». يعنی زمانی که گفتن ان‌شاءالله را فراموش کردی، دوباره خداوند را ياد کن. اين آيات گرچه خطاب به پيامبر(ص) است اما از باب «اياک اعنی و اسمعی يا جاره» به حساب می‌آيد. يعنی خطاب به پيامبر(ص) است اما اشاره به مردم دارد.
وی با اشاره به سؤالات و شبهاتی که درباره جبر و اختيار ذيل اين آيه مطرح می‌شود، تصريح کرد: از نظر شيعه اين آيه به معنی جبر انسان نيست. جبر به اين معناست که انسان معتقد باشد عوامل مرئی يا نامرئی او را به سوی هدف خاصی سوق می‌دهد و اختيار نيز به اين معنی است که انسان در زندگی خود را يک فاعل آزاد بداند. اگر ما قائل به جبر باشيم، به اين معناست که هر کاری از ما سر بزند آن را به غير خود نسبت دهيم؛ بر اين اساس اين نگاه، انسان‌ها مجبور به گناه کردن هستند و در اين صورت حق اعتراض به خدا داشتند اما وجود نظام بهشت و جهنم با اين نگاه سازگار نيست. فلسفه وجودی بهشت و جهنم برای اين است که ما در اين دنيا با اختيار خود در مسير صواب يا خطا گام برداشتيم.
اين مدرس حوزه علميه افزود: ما شيعيان پيروان مکتب تفويض هستيم؛ تفويض به معنی واگذاری است. عصيان و گناه انسان با قدرت و سلطه او انجام می‌گيرد، نه اينکه بر قدرت و اراده الهی غلبه پيدا کند. امام صادق(ع) در اين باره فرمودند: «إن الله تعالى لم يطع بإکراه، ولم يعص بغلبة» يعنی خداوند از روی اکراه و اجبار اطاعت نشده و از روی غلبه انسان نيز مورد نافرمانی و عصيان قرار نگرفته است. يعنی امام صادق(ع) نه قائل به جبر محض است و نه قائل به اختيار محض.
وی بيان کرد: تذکر به گفتن «ان‌شاءالله» به اين معنا است که خداوند به من قدرت فکر و اراده اختيار داده است و همه اينها از خداست و بدون آن‌ها امکان هيچ کاری فراهم نبود. اما اختيار عمل چه صواب و چه خطا را به من داد. بر اين اساس تمام افعال و اعمال بشر از اين جهت که يکی از مخلوقات خداست، تحت قضا و قدر الهی است و به خدا نسبت داده شده، قرآن نيز می‌فرمايد: «الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ؛ همان کسى که هر چيزى را که آفريده است نيکو آفريده» (سجده/7). اما افعال ما، از طاعت و معصيت تحت اختيار ما و مستند به ما است.
مدير گروه علوم و قرآن و حديث مرکز مطالعات و پاسخگويی به شبهات حوزه علميه قم ادامه داد: خدا به اراده و تقدير تکوينی تمام مخلوقات از جمله افعال ما را اراده کرده است؛ اما به اراده تشريعی اختيار به دست ما است.
رضايی در پايان اظهار کرد: بر اساس اين آيه ما نبايد خدا را در کارهای خود از نظر دور بداريم. از اين رو در روايات داريم که هر کاری را با نام خدا شروع کنيد و کاری که بی نام خدا آغاز شود ابتر است، اما نام خدا در شروع کارها موجب تقويت اعتماد و آرامش باطنی و درونی و اميدواری به آينده است؛ لذا در اين آيات ما را به «ان شاءالله» تشويق می‌کند به اين معنا که خدا را حاضر بدانيم. اين امر در فعل و سکنات و حرکات ما تأثيرگذار خواهد بود.
انتهای پیام