نگاه هایی از جنس الماس

علیرضا مکتب دار

صدای شیعه: در میان کانی‌ها و سنگ‌های با ارزش وقتی جست‌وجو می‌کنیم، الماس را از همه باارزش‌تر می‌بابیم. در میان اعضای بدن انسان نیز چشم جایگاهی ویژه دارد، تا جایی که اگر کسی از جایگاه ارزشمندی نزد ما برخوردار باشد، او را چشم خود دانسته یا روی چشم خود می‌نشانیم و...

همین چشم با این ارزشمندی و منزلت چنانچه به چیز ارزشمندی دوخته شود، ارزش الماس نیز به آن افزوده شده و ارزشی صد چندان خواهد یافت(همان گونه که اگر آنچه بدان نگریسته می‌شود ناشایست یا مورد خشنودی خداوند نباشد، بی ارزش بلکه ضد ارزش خواهد شد. آن وقت است که خاک ارزشش از چنین نگاهی بیشتر است. در این نوشتار به موضوع نگاه از زاویه نخست خواهیم پرداخت؛ یعنی نگاهی که می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.)

در منطق دین برخی نگاه‌ها از جنس الماس هستند؛ یعنی ارزشی مافوق تصور انسان‌ها دارند. این نگاه‌ها در خود معرفت و شناختی نهفته دارند یا مستلزم و نتیجه بخش نوعی شناخت و معرفت برای شخص صاحب نگاه هستند. این نگاه‌ها هم برخاسته از نوعی معرفت و شناخت متعالی است، هم خود زمینه ساز شناختی برتر. البته جنبه معرفت زایی این نوع نگاه‌ها فعلاً مورد نظر نگارنده نیست که در جای خود بحثی مفصل طلب می‌کند. آنچه در این مجال، پرداختن به آن فراهم است آنکه از نگاه روایات وارده از معصومان(علیهم السلام) برخی از نگاه ها، نگاه‌های ویژه هستند و انسان با همین چشمی که می‌تواند نگاه هایی ضد ارزشی و مضر داشته باشد، می‌تواند نگاه هایی ارزشمند و از جنس الماس داشته باشد. نگاه به ولی خدا، نگاه به کعبه، نگاه به قرآن، نگاه به عالم، نگاه به والدین، نگاه به مؤمن و نگاه به همسر و فرزند و دوست، هرکدام ارزش نگاه انسان را بالا و بالاتر برده و او را به مقام قرب الهی نزدیک‌تر می‌سازد.

راز ارزشمندی برخی نگاه‌ها

اما براستی راز این ارزشمندی در چه چیزی نهفته است؟ اگر خوب دقت کنیم، درمی‌یابیم که ارزش نگاه، گذشته از آنکه به ارزشمندی موجودی است که بدان نگریسته می‌شود، در گرو نتیجه و ثمره‌ای است که از آن نگاه، نصیب و بهره نگرنده می‌گردد. مثلاً چنانچه انسان به موجوداتی بنگرد که او را از توجه به خود غافل ساخته و ذکر و فکر او را به خود مشغول سازد، مانع رشد و کمال و توسعه شخصیت او خواهد شد. به عنوان مثال، نگاه به ثروت و مکنت ثروتمندان و دنیاداران سبب ایجاد حسرت و اندوه در قلب نگرنده خواهد شد و اسباب تشتت فکری او را فراهم ساخته، چه بسا او را به فکر و اندیشه گردآوری مال و ثروت وا دارد. یا اینکه نگاه به نامحرم همچون تیری که از جانب شیطان رها شود، قلب انسان مؤمن را نشانه گرفته و آن را پیوسته مورد آماج خود قرار دهد. بدین وسیله راه دستیابی شیطان به مملکت وجود نگرنده را فراهم سازد تا جایی که دیگر نقطه و مکانی برای محبوب حقیقی در دل و قلب او باقی نگذارد. از آنجا که به فرموده علی (علیه‌السلام)، چشم‌ها پیشقراولان دل‌هایند، پس به هر سو که چشم‌ها رهسپار شوند، دل‌ها نیز روانه خواهند شد، باید سمت و سویی به نگاه داد که موجب روشنای دل و جان و نه تیرگی آن گردد.

در احادیث شریف به برخی از این نوع نگاه‌های الماس‌گون اشاره شده که در ادامه درباره آن سخن خواهیم گفت.

1.نگاه به چهره عالم

عالمان راستین به جهت نقش هدایتگرنه‌ای که در زندگی بشر و راهیابی او به سعادت و نیکبختی ایفا می‌کنند، از نگاه دین مبین اسلام همواره از جایگاهی شایسته برخوردارند. انس و الفت و همنشینی با این قبیل عالمان، زمینه ساز آشنایی افراد با معارف حقیقی دین شده و آنان را به سرچشمه حقایق دین راهبر می‌شود، از این رو، نگاه محبت آمیز به چهره ملکوتی آنان عبادت به شمار می‌رود. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: نگاه با محبت به چهره عالم، عبادت است. چنین عالمانی به فرموده امام  صادق(علیه‌السلام) روز بازپسین را به خاطر نگرنده می‌آورند و اگر جز این باشد، نگاه به آنان جز فتنه در پی نخواهد داشت.

 2.نگاه به مصحف شریف

قرآن کتاب هدایت است و آخرین میراثی است که از نسل پیامبران الهی برای بشر به یادگار مانده و هیچ گاه دستخوش تحریف نگردیده است که این مصون ماندن از تحریف– صرف نظر از اعجاز الهی- محصول اهتمام پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به انس و الفت با قرآن کریم است تا جایی که نگریستن به قرآن هر چند بدون قرائت و تلاوت آن را نیز عبادت به شمار آورده‌اند. النظر فی المصحف من غیر قرائه عباده. از همین رو، آن حضرت فرمود: تلاوت قرآن از روی مصحف و با نگاه به سطور آن، سبب دو برابر شدن ترفیع درجه قاری معرفی فرموده‌اند. آنجا که شخصی از امام صادق(علیه‌السلام) می‌پرسد: من قرآن را حفظم؛ از حفظ بخوانم بهتر است یا نظر در مصحف کنم و بخوانم؟ امام پاسخ می‌دهند: «از مصحف بخوانی بهتر است. مگر نمی‌دانی که نظرکردن در قرآن عبادت است.»

3.نگاه به چهره پدر و مادر

قرآن کریم پدر و مادر را در جایگاه ممتازی نشانده و به ضرورت پاسداشت آن جایگاه توجه داده است تا جایی که پس از منع از شرک ورزی، به نیکی به آنان فرمان داده است. این جایگاه ارزشمند به خاطر نقشی است که آن دو در تربیت انسان‌های مؤمن و خداجو ایفا می‌نمایند. از این رو به فرموده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نگاه مهرآمیز به چهره آنان عبادت به شمار می‌رود. حضرت در این باره فرمودند: هر فرزند نیکوکاری که با مهربانی به پدر و مادرش نگاه کند، در مقابل هر نگاه، ثواب یک حج کامل مقبول به او داده می‌شود، سؤال کردند، حتی اگر روزی صد مرتبه به آن‌ها نگاه کند؟ فرمود: آری خداوند بزرگ‌تر و پاک‌تر است.

به همان میزان که نگاه محبت آمیز به پدر و مادر ثواب دارد، به فرموده امام صادق (علیه‌السلام)، نگاه تند و قهرآمیز معصیت به شمار رفته و سبب عاق شدن انسان و همچنین سبب می‌شود که نماز شخص مورد قبول درگاه الهی واقع نگردد، هر چند این نگاه خشم آلود معلول ستم والدین در حق فرزند باشد.

 4.نگاه محبت آمیز پدر و مادر به فرزند

تربیت صحیح در پیوندهای مستحکم عاطفی میان پدر و مادر و فرزندان ریشه دارد و این پیوند با رشته نگاه محبت آمیز پدر و مادر به فرزند بیش از پیش استحکام و استواری می‌یابد، از این رو پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نگاه از روی مهر پدر به چهره فرزندش را عبادت شمرده است.

5.نگاه به چهره مؤمن

مؤمنان را ایمان به خداوند به یکدیگر پیوند می‌دهد. هر چه رشته مودت و محبت میان مؤمنان مستحکم‌تر گردد، ایمان در جان و دل آنان و نیز در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند رسوخ می‌یابد. از این رو، در اسلام بر نگاه محبت آمیز مؤمنان به یکدیگر تأکید شده و چنین نگاهی عبادت شمرده شده است. امام زین العابدین(علیه‌السلام) فرمود: نگاه کردن مؤمن به چهره برادر مؤمن خود، به واسطه دوست داشتن و محبت به او، عبادت است.

منبع: روزنامه قدس