آشنايي با اعمال مشترک و اختصاصي شب هاي قدر

مقدمه:
شب قدر، شبى است که مقدّرات يک سال انسانها – بر اساس لياقت ها و شايستگى هاى آنان – تعيين مى گردد; در تمام سال، شبى به عظمت و فضيلت آن نمى رسد و عمل در آن از عمل در هزار ماه برتر است.

فرشتگان خداوند و فرشته اى به نام «روح» که اعظم همه فرشتگان است در آن شب، به اذن پروردگار به زمين فرود مى آيند و خدمت امام زمان(عليه السلام) مى رسند و آنچه را که براى هر کس در طول سالِ آينده مقدّر شده است بر آن حضرت عرضه مى دارند.
خوشا به حال آن کس که از فيض عظيم اين شب که شب نزول قرآن است، بهره مند شود و با دعا و مناجات و گريه و توبه، به درگاه حقّ روى آورد و زمينه تقديرات ارزشمند و سرنوشت معنوى و روحانى والايى را براى خويش فراهم سازد.
معصومين(عليهم السلام) شب قدر را به طور دقيق، تعيين نکرده اند و آن را مردّد در ميان سه شب (نوزدهم، بيست و يکم و بيست و سوم) ذکر فرموده اند، تا مؤمنان با انجام اعمال شب هاى قدر، در هر سه شب و به دست آوردن حال خوشِ معنوى و کسب فيض در اين شب ها، به آمادگى کامل، جهت دريافت عنايات ويژه الهى دست يابند.
هرچند علما، با توجّه به روايات، شب هاى بيست و يکم و بيست و سوم را به شب قدر بودن، نزديکتر مى دانند.

شب نوزدهم ماه، اوّلين شب از شب هاى قدر است و از اين شب، انجام اعمال شب هاى قدر آغاز مى شود.

*اعمال شب هاى قدر:

اعمال شب هاى قدر بر دو قسم است. يک قسم آن مشترک ميان هر سه شب است و قسم ديگر اعمالى است که مخصوصِ هر يک از اين سه شب مى باشد.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
اعمال مشترک شب هاى قدر:
______________________
1ـ غسل شب قدر است، مرحوم «علاّمه مجلسى» فرموده: بهتر است غسلِ شب هاى قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند که نماز مغرب را با غسل بخوانند.

2ـ دو رکعت نماز بخواند; که در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره «قُل هُوَ اللّه» را تلاوت کند و بعد از پايان نماز، هفتاد مرتبه بگويد: اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ أَتُوبُ اِلَيْهِ در روايتى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) آمده است: کسى که اين عمل را بجا آورد، از جاى خويش برنخيزد مگر اين که خداوند متعال او و پدر و مادرش را بيامرزد و خداوند فرشتگان را مأمور مى کند تا سال آينده براى وى حسنات بنويسند…

3ـ امام باقر(عليه السلام) درباره عمل ديگر اين شب فرمود: قرآن را بگشايد و در برابر خود قرار دهد وبگويد:

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَما فيهِ،وَفيهِ اسْمُکَ [الاَْعْظَمُ] الاَْکْبَرُ،وَ
خدايا از تو خواهم به حق کتاب فرستاده شده ات و آنچه در آن است که در آن است نام بزرگت و
اَسْماؤُکَ الْحُسْنى،وَما يُخافُ وَيُرْجى،اَنْ تَجْعَلَنى مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ.
نامهاى نيکويت و آنچه بدانها ترس و اميد شود که قرارم دهى از زمره آزاد شدگانت از دوزخ.
سپس حاجت خود را از خدا بخواهد.

4ـ مراسم قرآن به سر گرفتن است، به فرموده امام صادق(عليه السلام): قرآن مجيد را بر سر بگذارد و بگويد:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ، وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ، وَبِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِن مَدَحْتَهُ
خدايا به حق اين قرآن و به حق آن کس که او را بدين قرآن فرستادى و هر مؤمنى که در آن مدحش کردى
فيهِ، وَبِحَقِّکَ عَلَيْهِمْ، فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ.
و به حق تو بر ايشان زيرا هيچ کس به حق تو از خودت آشناتر نيست.
آنگاه ده مرتبه بگويد: بِکَ يا اللهُ و ده مرتبه بِمُحَمَّد(صلى الله عليه وآله) و ده مرتبه بعَلِىٍّ(عليه السلام) و ده مرتبه بِفاطِمَةَ(عليها السلام) و ده مرتبه بِالْحَسَنِ(عليه السلام) و ده مرتبه بِالْحُسَيْنِ(عليه السلام) و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(عليهما السلام) و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ(عليهما السلام) و ده مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّد(عليهما السلام) و ده مرتبه بِمُوسَى بْنِ جَعْفَر(عليهما السلام) و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى(عليهما السلام) و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ(عليهما السلام) و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّد(عليهما السلام) و ده مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ(عليهما السلام) و ده مرتبه بِالْحُجَّةِ(عليه السلام); در پايان هر حاجتى که دارد از خداوند طلب کند و در تمام اين اذکار، نهايت حضور قلب و توجّه به درگاه خدا را حفظ کند.
بهتر است اگر مى خواهند توسّل گرفته، يا ذکر مصيبتى کنند قبل يا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.

5 ـ زيارت امام حسين(عليه السلام); به فرموده علاّمه مجلسى، زيارت امام حسين(عليه السلام) در هر يکى از اين سه شب، مستحبّ مؤکّد است، و در روايتى آمده است که سبب آمرزش گناهان مى شود و اگر دسترسى به زيارت از نزديک نداشته باشد، از دور زيارت کند.

6ـ احيا داشتن شب هاى قدر است; يعنى اين شب را تا صبح بيدار باشد و با عبادت و دعا و تلاوت قرآن و جلسات سخنرانى دينى و پرسش و پاسخ هاى مذهبى و يا مطالعه کتاب هاى تفسير و عقايد و مواعظ سپرى کند.
در روايتى از امام باقر(عليه السلام) آمده است: هر کس شب قدر را احيا دارد، گناهان او آمرزيده شود، هرچند زياد باشد، و بهتر است روز قبل مقدارى استراحت کند و غذا و نوشيدنى کمتر بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانى که توانايى بر احيا ندارند، بهتر است اوّل شب را استراحت کنند و سحرگاهان بيدار باشند و عبادت نمايند.

7ـ صد رکعت نماز بگزارد (هر دو رکعت به يک سلام) که فضيلت بسيار دارد و افضل آن است که اگر توانايى داشته باشد، در هر رکعت بعد از حمد، ده مرتبه سوره قل هو اللّه را بخواند.

8ـ مرحوم «شيخ کفعمى» در «مصباح» نقل کرده است که امام زين العابدين(عليه السلام) اين دعا را در شب هاى نوزدهم، بيست و يکم و بيست و سوم در حالت ايستاده و نشسته و در رکوع و سجود مى خواندند:
اَللّهُمَّ اِنّى اَمْسَيْتُ لَکَ عَبْداً داخِراً، لا اَمْلِکُ لِنَفْسى نَفْعاً وَلا ضَرّاً، وَلا
خدايا من شام کردم در حالى که بنده خوارى هستم که مالک سود و زيانى براى خويش نيستم
اَصْرِفُ عَنْها سُوءاً، اَشْهَدُ بِذلِکَ عَلى نَفْسى، وَاَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتى
و نتوانم از خويشتن پيش آمد ناگوارى را بازگردانم و اين مطلبى است که من آن را بر خويش گواهى دهم و به ناتوانى خود و بيچارگيم
وَقِلَّةِ حيلَتى، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْجِزْ لى ما وَعَدْتَنى
در برابرت اعتراف دارم پس درود فرست بر محمّد و آل محمّد و وفا کن برايم بدانچه بر من
وَجَميعَ الْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فى هذِهِ اللَّيْلَةِ، وَاَتْمِمْ عَلَىَّ ما
و همه مؤمنين و مؤمنات وعده فرمودى از آمرزش در اين شبو تمام کن بر من آنچه را
اتَيْتَنى، فَاِنّى عَبْدُکَ الْمِسْکينُ الْمُسْتَکينُ، اَلضَّعيفُ الْفَقيرُ الْمَهينُ،
به من دادى زيرا که من بنده بينواى مستمند ناتوان تهيدست خوار توام
اَللّـهُمَّ لا تَجْعَلْنى ناسِياً لِذِکْرِکَ فيـما اَوْلَيْتَنى، وَلا لاِِحْسانِکَ فيما
خدايا مرا فراموشکار از ياد خويش در آنچه به من انعام فرمودى و از احسانت در آنچه به من
اَعْطَيْتَنى، وَلا ايِساً مِنْ اِجابَتِکَ، وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّى فى سَرّآءَ اَوْ ضَرّآءَ،
عطا کردى قرار مده و قرارم مده نااميد از اجابت خويش و اگرچه ديرزمانى طول کشد چه در خوشى و چه در سختى
اَوْ شِدَّة اَوْ رَخآء، اَوْ عافِيَة اَوْ بَلاء، اَوْ بُؤْس اَوْ نَعْمآءَ، اِنَّکَ سَميعُ الدُّعآءِ.
در دشوارى يا در آسايش در تندرستى يا گرفتارى در تنگدستى يا در نعمت براستى تو شنواى دعايى.

9ـ مرحوم «علاّمه مجلسى» مى فرمايد: بهترين اعمال در اين شب ها طلب آمرزش گناهان و دعا براى امور دنيوى و اخروى است، هم براى خود و هم براى پدر و مادر و خويشان و برادران مؤمن ; چه زنده باشند و چه از دنيا رفته باشند و همچنين ذکرهاى مختلف و صلوات بر محمّد و آلش، تا آن جا که مقدور است، انجام دهد و در بعضى از روايات وارد شده است که دعاى «جوشن کبير» را در اين سه شب بخوانند.
در روايتى آمده است که شخصى خدمت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) رسيد و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، چه چيزى را از خداوند طلب کنم؟ فرمود: عافيت و سلامتى را بخواه.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



* اعمال مخصوص هر يک از شب هاى سه گانه قدر:


اعمال شب نوزدهم:
_______________
اعمال شب نوزدهم چند چيز است:
1ـ صد مرتبه بگويد: اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّى وَ أَتُوبُ إلَيْهِ.

2ـ صد مرتبه بگويد: اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَميرِالْمُؤْمِنينَ.

3ـ دعايى را که در اعمال روزهاى ماه رمضان ذکر کرديم (يا ذا الّذي کان…) را بخواند.

4 ـ اين دعا را بخواند:

اَللّهُمَّ اْجْعَلْ فيما تَقْضى وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ، وَفيما تَفْرُقُ مِنَ
خدايا قرار ده در آنچه حکم کرده و مقدر فرموده اى از سرنوشت حتمى و در آنچه جدا کنى از
الاَْمْرِ الحَکيمِ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ، وَفِى الْقَضآءِ الَّذى لا يُرَدُّ وَلا يُبَدَّلُ، اَنْ
فرمان حکيمانه ات در شب قدر و در آن قضا و قدرى که برگشت و تغيير و تبديلى ندارد
تَکْتُبَنى مِنْ حُجّاجِ بَيْتِکَ الْحَرامِ، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، اَلْمَشْکُورِ سَعْيُهُمْ،
که نام مرا در زمره حاجيان خانه محترمت (کعبه) بنويسى آنان که حجشان مقبول و سعيشان مورد تقدير
اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فيما تَقْضى وَتُقَدِّرُ، اَنْ
و گناهانشان آمرزيده و کردار بدشان بخشوده شده است و قرار ده در آنچه مقدر فرموده اى
تُطيلَ عُمْرى، وَتُوَسِّعَ عَلَىَّ فى رِزْقى، وَتَفْعَلَ بى کَذا وَکَذا.
که عمر مرا طولانى کرده و روزيم را وسيع گردانىو درباره ام چنين و چنان کنى.
(به جاى کلمه کذا و کذا، حاجت خود را عرضه دارد).



* اعمال مخصوص شب بيست و يکم:

شب بيست و يکم:
_______________
اين شب فضيلتش از شب نوزدهم بيشتر است که اعمال مشترک شب هاى قدر را با توجّه بيشترى انجام دهد. در روايات درباره غسل و احيا و تلاش در عبادت در اين شب و شب بيست و سوم تأکيد شده و آمده است که شب قدر در ميان يکى از اين دو شب است، و در چند روايت وقتى که از معصوم(عليه السلام) خواستند تا معيّن کنند که شب قدر، در ميان کدام يک از اين دو شب است، معيّن نکردند، بلکه فرمودند: ما اَيْسَرَ لَيْلَتَيْنِ فيما تَطْلُبُ (احياى هر دو شب براى آنچه مى خواهى مشکل نيست).
و جالب اين که «مرحوم صدوق» در «امالى» مى گويد: «مِنْ دينِ الإمامِيَّةِ … مَنْ اَحْيى هاتَيْنِ اللَّيْلَتَيْنِ بِمُذاکَرَةِ الْعِلْمِ فَهُوَ اَفْضَلُ; از دستورات مذهب اماميه است که … اگر کسى اين دو شب را به گفتگوى علمى بپردازد، از هر عبادتى برتر است».

اعمال شب بيست و يکم:
اعمال اين شب بر دو قسم است; قسم اوّل دعاهايى که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است که خواهد آمد و قسم ديگر اعمال مخصوص شب بيست و يکم، که به اين شرح است:

1ـ دعايى است که در «مصباح المتهجّد» و «کافى» نقل شده است که در شب بيست و يکم خوانده مى شود:

يا مُولِجَ اللَّيْلِ فِى النَّهارِ، وَمُولِجَ النَّهارِ فِى اللَّيْلِ، وَمُخْرِجَ الْحَىِّ مِنَ
اى فروبرنده شب در روز و اى فروبرنده روزدر شب و اى بيرون آورنده زنده از
الْمَيِّتِ، وَمُخْرِجَ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَىِّ، يا رازِقَ مَنْ يَشآءُ بِغَيْرِ حِساب، يا اَللهُ
مرده و بيرون آورنده مرده از زنده اى روزى دهنده هرکه را خواهى بى حساب اى خدا،
يا رَحْمـنُ، يا اَللهُ يا رَحيمُ، يا اَللهُ يا اَللهُ يا اَللهُ، لَکَ الاَْسْمآءُ الْحُسْنى،
اى بخشاينده، اى خدا اى مهربان اى خدا اى خدا… از آن توست نامهاى نيکو
وَالاَْمْثالُ الْعُلْيا، وَالْکِبْرِيآءُ وَالاْلاءُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ
و نمونه هاى والا و بزرگى و نعمتها از تو خواهم درود فرستى بر محمّد و آل
مُحَمَّد، وَ اَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى هذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَدآءِ، وَ رُوحى مَعَ
محمّد و نام مرا در اين شب در زمره سعادتمندان قرار دهى و روحم را با
الشُّهَدآءِ، وَاِحْسانى فى عِلِّيّينَ، وَاِسآئَتى مَغْفُورَةً، وَاَنْ تَهَبَ لى يَقيناً
شهدا مقرون سازى و احسان و نيکوکاريم را در بلندترين درجه بهشت و گناهانم را آمرزيده کنى و به من يقينى عطا کنى که
تُباشِرُ بِهِ قَلْبى، وَاِيماناً يُذْهِبُ الشَّکَّ عَنّى، وَتُرْضِيَنى بِما قَسَمْتَ لى،
هميشه با دلم همراه باشد و ايمانى به من بدهى که شک و ترديد را از من دور سازد و بدانچه روزيم کرده اى خشنودم سازى
وَآتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النّارِ الْحَريقِ،
و بدهى به من در دنيا نعمت نيک و در آخرت نعمت نيک و نگهدارى ما را از عذاب آتش سوزان
وَارْزُقْنى فيها ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ، وَ الرَّغْبَةَ اِلَيْکَ وَ الاِْنابَةَ، وَ التَّوْفيقَ لِما
و روزيم کنى در اين شب ذکر خود و سپاسگزاريت و اشتياق و بازگشت بسويت و توفيق براى انجام آنچه را
وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ
موفق داشتى بدان محمّدو آل محمّد را که بر او و بر ايشان سلام باد.


2 ـ مرحوم «شيخ کفعمى» از «سيّد بن باقى» نقل کرده است که در شب بيست و يکم مى خوانى:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاقْسِمْ لى حِلْماً يَسُدُّ عَنّى بابَ
خدايا درود فرست برمحمّد و آل محمّد و چنان بردباريى بهره ام کن که ببندد بر من دَرِ
الْجَهْلِ، وَهُدىً تَمُنُّ بِهِ عَلَىَّ مِنْ کُلِّ ضَلالَة، وَغِنىً تَسُدُّ بِهِ عَنّى بابَ کُلِّ
نادانى را و هدايتى به من ده که بر من منّت نهد از رهانيدن از هر گمراهى و بى نيازيى به من بده که درهاى انواع فقر را به تمامى بر من ببندد
فَقْر، وَقُوَّةً تَرُدُّ بِها عَنّى کُلَّ ضَعْف، وَعِزّاً تُکْرِمُنى بِهِ عَنْ کُلِّ ذِلَّة، وَرِفْعَةً
و نيرويى به من ده که هرگونه سستى را از من بازگرداند و عزتى که از هر خوارى مرا گرامى دارى و رفعت مقامى
تَرْفَعُنى بِها عَنْ کُلِّ ضَعَة، وَاَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنّى کُلَّ خَوْف، وَعافِيَةً تَسْتُرُنى
که بدان وسيله مرا از هر پستى بلند کنى و امنيّتى که بوسيله آن هر ترسى را از من دور کنى و تندرستى که بدان وسيله
بِها مِنْ کُلِّ بَلاء، وَعِلْماً تَفْتَحُ لى بِهِ کُلَّ يَقين، وَيَقيناً تُذْهِبُ بِهِ عَنّى کُلَّ
مرا از هر بلايى بپوشانى و دانشى که به آن هر يقينى را بر من مفتوح گردانى و يقينى که بدان وسيله هر
شَکٍّ، وَدُعآءً تَبْسُطُ لى بِهِ الاِْجابَةَ فى هذِهِ اللَّيْلَةِ، وَفى هذِهِ السّاعَةِ
شک و ترديدى را از من دور سازى و دعايى که اجابتش را بر من بگسترانى در همين امشب و در همين ساعت
السّاعَةِ السّاعَةِ يا کَريمُ، وَ خَوْفاً تَنْشُرُ لى بِهِ کُلَّ رَحْمَة، وَعِصْمَةً تَحُولُ
…………… اى بزرگوار و ترسى به من بده که هر رحمتى را بدان وسيله بر من بگسترانى و مرا چنان خودنگهدار کن که همان
بِها بَيْنى وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ، حَتّى اُفْلِحَ بِها بَيْنَ الْمَعْصُومينَ عِنْدَکَ، بِرَحْمَتِکَ
حالت ميان من و گناهان حائل شود و بدان وسيله در پيشگاه معصومين (و خود نگهداران) درگاهت رستگار باشم
يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
اى مهربانترين مهربانان.


3ـ به فرموده «شيخ مفيد»، در اين شب صلوات بسيار فرستد و بر ظالمان و غاصبان حقوق آل محمّد(صلى الله عليه وآله) و همچنين بر قاتل اميرمؤمنان(عليه السلام) بسيار لعن و نفرين فرستد و براى خويش و پدر و مادرش و ساير مؤمنان دعا کند.

4ـ دعا براى وجود مبارک امام زمان(عليه السلام) و فرج آن حضرت، يکى ديگر از اعمال اين شب است. در روايتى که «سيّد بن طاووس» از حمّاد بن عثمان نقل کرده مى خوانيم: در شب بيست و يکم ماه مبارک رمضان به محضر امام صادق(عليه السلام) شرفياب شدم، امام(عليه السلام) از من پرسيد که آيا غسل کرده اى؟ گفتم: آرى،امام(عليه السلام) حصيرى طلبيد و مرا نيز به کنارش فراخواند. آن حضرت(عليه السلام) مشغول نماز شد و من نيز نزديک آن حضرت(عليه السلام) نماز مى خواندم. وقتى که از نمازها فارغ شديم، آن حضرت دعا کرد و من آمين گفتم، و اين کار ادامه داشت تا صبح طلوع کرد. امام(عليه السلام) اذان و اقامه گفتند و برخى از خدمتکاران را فراخواند و نماز صبح را به امامت آن حضرت(عليه السلام) بجا آورديم.
امام صادق(عليه السلام) بعد از نماز، به تسبيح و تقديس پروردگار پرداخت و بر پيامبر(صلى الله عليه وآله) درود فرستاد و براى مؤمنان دعا کرد; آنگاه به سجده رفت و ساعتى در سجده بود، و در آن مدّت جز صداى نَفَس حضرت چيزى را نمى شنيدم، سپس دعايى خواند از جمله در دعايش عرض کرد:
وَ أسْألُکَ بِجَميعِ ما سَأَلْتُکَ وَ ما لَمْ أَسْأَلْکَ مِنْ عَظيمِ جَلالِکَ، ما لَوْ
از تو تقاضا مى کنم به جميع آنچه که تو را با آن خواندم و آنچه را نخواندم، از عظيم جلال تو که اگر
عَلِمْتُهُ لَسَأَلْتُکَ بِهِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ
مى دانستم تو را با آن خواندم. از تو مى خواهم بر محمد و اهل بيتش درود بفرستى و اجازه فرج
مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِيائِکَ وَ أَصْفِيائِکَ مِنْ خَلْقِکَ، وَ بِهِ تُبيدُ الظّالِمينَ
و ظهور کسى را بدهى که با ظهور او گشايشى در کار اولياى تو و برگزيدگان از خلقت ظاهر مى شود و به وسيله او ظالمان را نابود
وَتُهْلِکُهُمْ، عَجِّلْ ذلِکَ يا رَبَّ الْعالَمينَ.
و هلاک مى سازى. اى پروردگار عالميان، در ظهورش تعجيل فرما.
پس از آن که امام(عليه السلام) سر از سجده برداشت، عرض کردم: جانم به فدايت! شما براى فرج کسى دعا کرديد که با فرج او گشايشى در کار دوستان و اولياى الهى حاصل خواهد شد; مگر آن کس شما نيستيد؟
امام(عليه السلام) فرمود: نه! او قائم آل محمّد است!
آنگاه امام صادق(عليه السلام) نشانه هاى ظهورش را بيان کرد و در ادامه فرمود: «شب و روز، منتظر ظهور مولايت باش! زيرا خداوند هر روز در شأن و کارى است، و انجام کارى او را از کار ديگر باز نمى دارد».
(وَ تَوَقَّعْ اَمْرَ صَاحِبِکَ لَيْلَکَ وَ نَهارَکَ، فاِنَّ اللهَ کُلُّ يَوْم هُوَ في شَأن، لا يَشْغَلُهُ شأنٌ عَنْ شَأن).

نکته:
از شب بيست و يکم، دهه آخر ماه رمضان شروع مى شود که بسيار پرارزش و مغتنم است. در هر شب از شب هاى اين دهه، غسل مستحب است و روايت شده است که رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در هر شب از شب هاى دهه آخر ماه رمضان غسل مى کرد.
همچنين اعتکاف در مساجد جامع در اين دهه مستحب است و فضيلت فراوان دارد و در روايتى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتکف مى شد بسترش را جمع مى کرد و آماده و مهيّا و بانشاط به شب زنده دارى و عبادت مى پرداخت (بسيارى از مسلمانان نيز در اين امر به آن حضرت اقتدا مى کردند)، برخلاف آنچه بعضى از ناآگاهان مى پندارند که با گذشت شب هاى قدر برنامه ماه مبارک رمضان تمام شده است.

* شب بيست و سوم:
________________
اين شب، از دو شب قبل برتر است و از احاديث متعدّدى استفاده مى شود که شب قدر همين شب است. در روايتى از امام باقر(عليه السلام) نقل شده است که مردى به نام «جهنى» در ماه رمضان خدمت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) آمد و به آن حضرت عرض کرد: من در بيرون مدينه به سر مى برم و شتر و گوسفند دارم که نمى توانم همه شب در مدينه حاضر شوم. دوست دارم شبى را به من معرّفى کنى تا آن شب را به مدينه بيايم و در نماز و عبادت حاضر باشم. حضرت او را به نزد خود فراخواند و به طور درگوشى آن شب را معرّفى کرد.
«جهنى» نيز وقتى شب هاى بيست و سوم ماه رمضان فرا مى رسيد، با همه خانواده و فرزندان و غلامان به مدينه مى آمد و آن شب را مى ماند و صبحگاهان به منزل خويش برمى گشت.
همچنين در روايت ديگرى نقل شده است که رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در شب بيست و سوم ماه رمضان به سر و روى خانواده اش آب مى پاشيد تا به خواب نروند (و از فضيلت اين شب بهره بگيرند).
روايات متعدّد ديگرى نيز داريم که مى گويد: شب قدر، شب بيست و سوم است.مرحوم «علاّمه مجلسى» نيز در «زاد المعاد» مى گويد: اکثر احاديث معتبر دلالت دارد که شب بيست و سوم، شب قدر است.

* اعمال مخصوص شب بيست و سوم:

در شب بيست و سوم، غير از اعمال مشترک شب هاى قدر، اعمال ديگرى نيز وارد شده است:

1ـ سوره عنکبوت و سوره روم را بخواند که امام صادق(عليه السلام) فرمود: «هر کس در شب بيست و سوم، سوره هاى عنکبوت و روم را بخواند، به خدا سوگند! اهل بهشت است».

2ـ هزار مرتبه سوره «إنّا أنزلناه» را بخواند.

3ـ سوره «حم دخان» را بخواند.

4ـ اين دعا را بخواند:

اَللّهُمَّ امْدُدْ لى فى عُمْرى، وَاَوْسِعْ لى فى رِزْقى، وَاَصِحَّ لى جِسْمى،
خدايا دراز کن عمرم را و فراخ کن روزيم را و سالم گردان تنم را
وَبَلِّغْنى اَمَلى، وَاِنْ کُنْتُ مِنَ الاَْشْقِيآءِ فَامْحُنى مِنَ الاَْشْقِيآءِ، وَاْکتُبْنى
و برسانم به آرزويم و اگر در زمره بدبختان هستم تو نامم را ازسلک آنان پاک کن و در زمره
مِنَ السُّعَدآءِ، فَاِنَّکَ قُلْتَ فى کِتابِکَ الْمُنْزَلِ عَلى نَبِيِّکَ الْمُرْسَلِ، صَلَواتُکَ
سعادتمندانم ثبت کن زيرا تو خودت در کتابى که بر پيامبر مرسلت(ص) نازل فرمودى چنين گفتى:
عَلَيْهِ وَ آلِهِ، يَمْحُو اللهُ ما يَشآءُ وَيُثْبِتُ، وَعِنْدَهُ اُمُّ الْکِتابِ.
«خدا هر چه خواهد محو مى کند و ثبت مى کند و نزد اوست اصل کتاب».

5 ـ اين دعا را که مخصوص شب بيست و سوم است بخواند:
يا رَبَّ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَجاعِلَها خَيْراً مِنْ اَلْفِ شَهْر، وَرَبَّ اللَّيْلِ وَالنَّهارِ،
اى پروردگار شب قدر و قرار دهنده آن بهتر از هزار ماه و پروردگار شب و روز
وَالْجِبالِ وَالْبِحارِ، وَالظُّلَمِ والاَْنْوارِ، وَالاَْرْضِ وَالسَّمآءِ، يا بارِئُ يا
و کوهها و درياها و تاريکى ها و روشنيها و زمين و آسمان اى پديدآرنده اى
مُصَوِّرُ، يا حَنّانُ يا مَنّانُ، يا اَللهُ يا رَحْمنُ، يا اَللهُ يا قَيُّومُ، يا اَللهُ يا بَديعُ، يا
صورت بخش اى عطابخش اى نعمت ده اى خدا اى بخشاينده اى خدا اى پاينده اى خدا اى نوآفرين اى
اَللهُ يا اَللهُ يا اَللهُ، لَکَ الاَْسْمآءُ الْحُسْنى، وَالاَْمْثالُ الْعُلْيا، وَالْکِبْرِيآءُ
خدا اى خدا اى خدا از آن توست نامهاى نيک و نمونه هاى والا و بزرگى
وَالاْلاءُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى
و نعمتها از تو خواهم که درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و قرار دهى نام مرا در
هذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَدآءِ، وَرُوحى مَعَ الشُّهَدآءِ، وَاِحْسانى فى عِلِّيّينَ،
اين شب در زمره سعادتمندان و روحم را با شهيدان و احسان و نيکيم را در بلندترين درجات
وَاِسائَتى مَغْفُورَةً، وَاَنْ تَهَبَ لى يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبى، وَايماناً يُذهِبُ
و گناهم را آمرزيده و يقينى به من ببخشى که هميشه با دلم همراه باشد و ايمانى به من بدهى که
الشَّکَّ عَنّى، وَتُرْضِيَنى بِما قَسَمْتَ لى، وَ اتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَفِى
يکسره شک و ترديد را از من دور کنى و بدانچه نصيبم کرده اى خشنودم سازى و بده به ما در دنيا نيکى و نعمت و در
الاْخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَريقِ، وَارْزُقْنى فيها ذِکْرَکَ
آخرت نيز نيکى و نگاهمان دار از عذاب آتش سوزان و روزيم کن در اين شب ذکر خود
وَشُکْرَکَ، وَالرَّغْبَةَ اِلَيْکَ، وَالاِْنابَةَ والتَّوْبَةَ، والتَّوْفيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً
و سپاسگزاريت و شوق و بازگشت و توبه بسوى خودت را و موفقم بدار بدانچه موفق داشتى بدان محمّد
وَ آلَ مُحَمَّد عَلَيْهِمُ السَّلامُ.
و آل محمّد عليهم السّلام.

6ـ اين دعا را که از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است، بخواند:
اَللّهُمَّ اجْعَلْ فيما تَقْضى وَفيما تُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِالْمَحْتُومِ، وَفيما تَفْرُقُ
خدايا قرار ده در آنچه حکم کرده و مقدر فرموده اى از فرمان حتمى خود و در آنچه جدا کنى
مِنَ الاَْمْرِ الْحَکيمِ، فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضآءِ الَّذى لا يُرَدُّ وَلا يُبَدَّلُ، اَنْ
از دستور حکيمانه ات در شب قدر از آن حکمى که بازگشت ندارد و تغيير پذير نيست
تَکْتُبَنى مِنْ حُجّاجِ بَيْتِکَ الْحَرامِ فى عامى هذَا، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ،
که بنويسى مرا از حاجيان خانه محترم کعبه ات در همين امسال آنان که حجشان مقبول
اَلْمَشْکُورِ سَعْيُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فيما
و سعيشان مورد تقدير و گناهانشان آمرزيده و اعمال بدشان بخشوده شده و مقرر فرما
تَقْضى وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطيلَ عُمْرى، وَتُوَسِّعَ لى فى رِزْقى.
در آنچه حکم کرده و مقدر فرموده اى که عمرم را طولانى کنى و در روزيم وسعت دهى.

7ـ اين دعا را که از امام حسن(عليه السلام) نقل شده است بخواند:
يا باطِناً فى ظُهُورِهِ، وَيا ظاهِراً فى بُطُونِهِ، وَيا باطِناً لَيْسَ يَخْفى، وَيا
اى که نهان است در عين آشکاريش و اى که آشکار است در عين نهانيش و اى نهانى که درخفا نيستى و اى
ظاهِراً لَيْسَ يُرى، يا مَوْصُوفاً لا يَبْلُغُ بِکَيْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ، وَلا حَدٌّ
آشکارى که ديده نشوى اى که توصيفت کنند ولى هيچ وصفى به کنه ذات تو نرسد و هيچ حدى
مَحْدُودٌ، وَيا غآئِباً غَيْرَ مَفْقُود، وَيا شاهِداً غَيْرَ مَشْهُـود، يُطْـلَبُ
محدودت نکند و اى که پيدا نيستى ولى گم نشده اى و اى که حاضرى ولى مشهودنشوى تو را طلب کنند
فَيُـصابُ، وَلَمْ يَخْلُ مِنْهُ السَّمـواتُ وَالاَْرْضُ وَما بَيْنَهُما طَرْفَةَ عَيْن، لا
و به مقصود نائل گردند، از تو خالى نيست آسمانها و زمين و مابين آن دو يک چشم برهم زدن،
يُدْرَکُ بِکَيْف، وَلا يُؤَيَّنُ بِاَيْن وَلا بِحَيْث، اَنْتَ نُورُ النُّورِ، وَرَبُّ الاَْرْبابِ،
به چگونگى در نيايى و به جايى و سويى اندر نشوى تويى روشنى نور و پروردگار همه پروردگاران
اَحَطْتَ بِجَميـعِ الاُْمُورِ، سُبْحانَ مَنْ لَيْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَهُوَالسَّميعُ
به تمام امور احاطه دارى منزه خدايى که نيست مانندش چيزى و اوست شنواى
الْبَصيرُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا، وَلا هکَذا غَيْرُهُ.
بينا منزه است آن که او چنين است و جز او ديگرى چنين نخواهد بود.
سپس هر حاجتى دارى از خدا بطلب.

8 ـ همچنين از معصومين(عليهم السلام) روايت شده است که در شب بيست و سوم ماه رمضان، در سجود و ايستاده و نشسته دعاى ذيل را مى خواندند، بلکه مناسب است در تمام ماه رمضان، و در زمانهاى ديگر پس از تمجيد و ستايش خداوند و صلوات بر محمّد و آلش (مثلاً حدّاقل با گفتن اَلْحَمْدُ لِلّهِ وَ الصَّلاةُ عَلى رَسُولِ اللّهِ وَ آلِهِ الطّاهِرينَ)، اين دعا خوانده شود:

اَللّـهُمَّ کُنْ لِوَلِيِّکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ، صَلَواتُکَ عَلَيْهِ وَعَلى ابآئِهِ، فى
خدايا باش براى ولى خود حضرت حجت فرزند امام حسن عسکرى درودهاى تو بر او و بر پدرانش باد در
هذِهِ السّاعَةِ، وَفى کُلِّ ساعَة، وَلِيّاً وَحافِظاً، وَقآئِداً وَناصِراً، وَدَليلا
اين ساعت و در هر ساعت يار و مددکار و نگهبان و رهبر و ياور و راهنما
وَعَيْناً، حَتّى تُسْکِنَهُ اَرْضَکَ طَوْعاً، وَتُمَتِّعَهُ فيها طَويـلاً.
و ديده بان تا او را از روى ميل و رغبت مردم در روى زمين سکونت دهى و بهره مندش سازى زمانى دراز.

9ـ همچنين اين دعا را در حالى که دستان خود را به سوى آسمان بلند مى کند، بخواند:
يا مُدَبِّرَ الاُْمُورِ، يا باعِثَ مَنْ فِى الْقُبُورِ، يا مُجْرِىَ الْبُحُورِ، يا مُلَيِّنَ
اى تدبير کننده کارها اى برانگيزنده هر که در گورها است اى روان کننده درياها اى نرم کننده
الْحَدِيدِ لِداوُدَ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَافْعَلْ بى کَذا وَ کَذا
به جاى آهن براى حضرت داود درود فرست بر محمد و آل محمد و بکن نسبت به من چنين و چنان.
کلمات کذا و کذا حاجات خود را بخواهد و سپس اضافه کند: اَللَّيْلَةَ اَللَّيْلَةَ، اَلسَّاعَةَ اَلسَّاعَةَ. اين دعا را در حال رکوع، سجده، ايستاده و نشسته به طور مکرّر بخوان.

10ـ با توجّه به اهمّيّت شب بيست و سوم، غسل، احيا و زيارت امام حسين(عليه السلام) در اين شب فضيلت بسيار دارد و همچنين خواندن آن صد رکعت نماز که مشترک ميان همه شب هاى قدر است.
«شيخ طوسى» در «تهذيب»، از ابوبصير روايت کرده است که امام صادق(عليه السلام) فرمود: در آن شبى که اميد مى رود شب قدر باشد صد رکعت نماز بخوان; در هر رکعت (پس از حمد) ده مرتبه سوره قل هو اللّه را بخوان. ابوبصير عرض کرد: اگر نتوانستم ايستاده بخوانم، چه کنم؟ فرمود: نشسته بجا آور! گفتم: اگر نتوانم نشسته بخوانم؟ فرمود: در همان حال که در بستر خود دراز کشيده اى، بجا آور.

11ـ مرحوم «علاّمه مجلسى»، در «زاد المعاد» فرموده است: در اين شب هر مقدار که ممکن باشد، قرآن بخواند، و از دعاهاى «صحيفه کامله سجّاديّه» نيز استفاده کند; مخصوصاً دعاى مکارم الاخلاق و دعاى توبه.
روزهاى شب قدر را نيز بايد حرمت داشت و به عبادت و دعا به سر برد; در احاديث فراوانى آمده است که روز قدر نيز در فضيلت مثل شب قدر است.
فارس