شاعر فاطمی باید امام‌شناس باشد;نبود مطالعه، خطر عوام‌زدگی شاعر را در پی دارد
صدای شیعه:
غلامرضا کافی شاعر در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به تقسیم‌بندی شعر آیینی به شعر فاطمی، علوی، رضوی و... گفت: در حوزه شعر آیینی با گستره وسیعی روبرو هستیم که باید برای آن زیرمجموعه‌ها و حوزه‌های کوچکتری نیز متصور شد، برخی از این تقسیمات به شخصیت‌ها باز می‌گردد، مانند شعرهای آیینی که برای ائمه معصوم(ع) سروده شده است و به حوزه‌های فاطمی، عاشورایی، علوی، مهدوی و... تقسیم می‌شود.
وی افزود: گاهی تقسیم‌بندی‌های شعر آیینی بر اساس شخصیت‌های معصوم در حوزه‌ای پررنگ‌تر است، مانند شعر عاشورایی که به نسبت شعر فاطمی و علوی حضور بیشتری داشته است و اگر نگاهی به تاریخ شعر عاشورایی بیندازیم، خواهیم دید که در دوره‌های نخست شخصیت‌های منفی در شعر عاشورایی قبل از صفویه حضور پررنگ‌تری دارند، تا شخصیت‌های مثبت، نهایتاً پاره‌ای از اشعار در وصف حضرت امام سجاد(ع) نیز سروده شده است، اما حضور دیگر شخصیت‌های عاشورا همچون حضرت زینب(س) در شعر عاشورایی قبل از صفویه دیده نمی‌شود.
استاد ادبیات دانشگاه شیراز تصریح کرد: در این میان همانگونه که مطرح کردم، در شعر عاشورایی مهم‌ترین حوزه تقسیم‌بندی شده آیینی بر اساس شخصیت است و این مهم موجب شده تا دیگر حوزه‌ها کمتر در ادبیات گذشته ما نمود داشته باشند، برای نمونه شعر فاطمی در دوره معاصر حضور پررنگ‌تری دارد و فراوانی‌اش وابسته به همین دوران است. به دلیل اختلافات مذهبی بین شیعیان و سنی مذهب‌ها در طول تاریخ شعر فاطمی رشد چندانی نداشته است، چراکه اولویت با مراکز شیعی نبوده و پس از آن در دوره‌های مختلف تاریخی هر جا که شیعیان حضور پررنگ‌تری داشتند به نسبت شعر فاطمی نیز رشد بیشتری داشته است.
کافی افزود: البته در تاریخ شعر فارسی همواره شاعران ارادت خود به حضرت زهرا(س) را در اشعارشان نشان داده‌اند، برای نمونه کسایی مروزی که نخستین شاعر آیینی محسوب می‌شود، اشاراتی داشته است، اما این اشارات در شعر فارسی فراوانی نداشته است. به گونه‌ای که اگر بخواهیم مجموعه اشعار سروده شده درباره حضرت زهرا(س) را در یک مجموعه گردآوری کنیم خواهیم دید که چنین اشعاری در دوره قبل از صفویه سهم بسیار اندکی دارند. پس از آن نیز اشعار بیشتر جنبه مرثیه دارند و توصیف و شناختی از حضرت به دست نمی‌دهند.
نویسنده «شناخت ادبیات انقلاب اسلامی» ادامه داد: در دوره معاصر نیز آیت‌الله غروی اصفهانی و فؤاد کرمانی دو چهره مطرح هستند که به شعر فاطمی توجه داشته‌اند، پس از آن نیز با شروع دوران پهلوی و پایان مشروطه شعر فاطمی رشد چندانی ندارد تا اینکه پس از پیروزی انقلاب به یکباره تولدی دیگر در شعر فاطمی رخ می‌دهد.
کافی تصریح کرد: انقلاب اسلامی در همه زمینه‌ها نوعی آگاهی‌بخشی ایجاد کرد، یکی از فعالیت‌های ادبی پس از انقلاب نیز جستن گم‌گوشه‌ها بود بنابراین شعر مورد توجه واقع شد و حمایت‌های مذهبی موجب شد که شعر فاطمی هم مورد توجه واقع شد و رشد قابل توجهی داشته باشد. در این دوران 3 مجموعه شعر فاطمی به وجود آمد و کنگره‌های متعددی که شاخص‌ترین آن‌ها «فدک‌الزهرا» بود برگزار شد، این موارد انگیزه‌ای شد، برای سایر شاعران که به موضوعات مذهبی توجه بیشتری نشان دهند.
این شاعر در اشاره به شعر فاطمی پس از انقلاب، چالش‌ها و افق‌های پیش روی آن گفت: سرودن شعر مذهبی وابسته به باور قلبی شاعر دارد، متاسفانه شاعران ما پس از انقلاب تا اندازه بسیاری تنها به اشارات تلمیحی و تلویحی بسنده کردند و عمیق‌تر وارد بحث زندگانی، سیره و حیات حضرت نشده‌اند. بنابراین می‌توان گفت که بعد مرثیه‌سرایی در شعر فاطمی قوی‌تر از بعد منقبت‌سرایی است که باید در جهت رفع آن تلاش کرد.
وی افزود: از دیگر چالش‌های پیش روی شعر فاطمی عوام‌زدگی شاعران است، شاعران اشعار مذهبی معمولاً از شنیده‌های خود استفاده می‌کنند، در حالیکه شاعر باید با مطالعه عمیق‌تری وارد میدان شود، شاعر مطالعه مستقیمی ندارد و به سخنان مطرح شده در محافل و سخنرانی‌ها و شنیده‌های خود بسنده کرده و آن را رواج می‌دهد. در حالیکه یک شاعر مذهبی باید در درجه نخست امام‌شناسی مناسبی داشته باشد، خط قرمزها را بشناسد،حرمت‌ها را بداند.
کافی با اشاره به محدودیت‌های شعر مذهبی به ویژه شعر فاطمی گفت: هنر بهره عجز است، شاعری که با وجود محدودیت‌ها شعری بسراید که حرمت‌ها و خط قرمزها را رعایت کرده باشد هنرمند است. آنگاه است که می‌توان گفت نگاه شاعر با شناخت همراه بوده است.
این شاعر در ادامه با اشاره به تاثیرات مثبتی که کنگره‌های شعر در جامعه شعری بر جای می‌گذارد، گفت: برخی معتقدند که کنگره‌ها آسیب‌زاست، اما باید گفت جهت‌دهی مضمونی و ایجاد انگیزه در شاعران مهم‌ترین ضرورت برگزاری این کنگره‌هاست.همان طور که گفتم، نبود مطالعه یکی از بحران‌های جامعه ما است، کمبود مطالعه در میان شاعران نیز به مانند سایر آحاد جامعه نمود دارد، البته ممکن است شاعرانی مطالعه هم داشته باشند، اما این مطالعه جهت‌دار نیست. در مطالعه میان این قشر باید پژوهش مهم‌ترین هدف باشد، بنابراین لازم است که با تشکیل اتاق فکر منابعی که مطالعه آن‌ها شناخت و آگاهی شاعران را رشد می‌دهد در حوزه شعر آیینی معرفی کنیم.
صاحب کتاب «فرشته و انجیر» تکرار در مضمون و المان در شعر فاطمی را از دیگر چالش‌ها برشمرد و گفت: هم‌اکنون بسیاری از شاعران مذهبی به تکرار مضمون و المان رسیده‌اند، در شعر فاطمی نیز این آسیب به چشم می‌خورد، نمادهایی همچون یاس در شعر فاطمی، آهو و کبوتر در شعر رضوی و چاه و نخل در شعر علوی امروز دیگر تکراری شده‌اند و موجبات دلزدگی مخاطب را به وجود می‌آورند، شاعران باید افق‌های جدیدی را ترسیم کنند و با زاویه دید جدید به سراغ مضامین مذهبی بروند، راه حل نیز در گرو مطالعه عمیق است. وقتی آگاهی‌های شاعران از سطح به عمق نفوذ کرد، زاویه‌های دید جدیدی ایجاد می‌شود.
وی در پایان گفت: شعر فاطمی در روزگار معاصر به لحاظ مضمون، قالب و تکنیک‌های شعری بروز است و تنها باید افق‌های جدیدی را برای آن ترسیم کرد.
انتهای پیام