سفر بدون «کلاه شرعی»!

مسافرت در ماه رمضان را بر خود حرام نکنیم
حجت‌الاسلام عیسی ولایی دکترای حقوق است که تحصیلات حوزوی وی نیز تا خارج فقه و اصول پیش رفته است. او افزون بر تدریس فقه و حقوق، چندین سال مشاور و معاون دانشگاه تهران و معاون پژوهش در پژوهشکده امام خمینی(ره) نیز بوده است. ولایی پیش از هرچیز درباره موضوع مسافرت در ماه مبارک رمضان معتقد است، هر مسلمان باید در این مورد به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند، زیرا ممکن است نظر مراجع در جزئیات با هم متفاوت باشد.
وی می‌گوید: «من تنها می‌توانم نظر کلی فقه را در این مساله مطرح کنم، زیرا هر مسلمانی می‌تواند در تماس با دفتر مرجع تقلید خود نظر آن مرجع را درباره مسافرت در ماه رمضان بداند».
ولایی می‌افزاید: «شاید عده‌ای از ما فکر کنیم سفر رفتن در ماه رمضان به این نیت که چند روزی را روزه نگیریم یک جور کلک زدن است و شاید اشکال داشته باشد، درحالی که حتی اگر کسی به نیت خوردن روزه نیز به مسافرت برود هیچ مرجعی ایراد نمی‌گیرد. وقتی ماه رمضان در تابستان واقع می‌شود عده‌ای به دلیل گرمای زیاد هوا و روزهای بلند نمی‌توانند پیوسته روزه بگیرند و به همین دلیل چند روزی به سفر می‌روند و در وقت دیگری قضای روزه را به جای می‌آورند، به جای اینکه بدون هیچ دلیلی روزه خود را بخورند و مجبور شوند 60 روز روزه قضا را ادا کنند.
من گاهی به دانشجویانم توصیه می‌کنم اگر در تابستان توان گرفتن همه روزه‌هایشان را ندارند و همچنین امکان سفر طولانی نیز برایشان فراهم نیست بعد از اذان صبح بیش از 22 کیلومتر از شهر خود دور شوند، این کار حتی اگر به نیت خوردن روزه باشد اشکالی ندارد، اما به هر حال قضای این روزه‌ها باید به جا آورده شود.
ولایی در پاسخ به این سؤال که این روش برای روزه نگرفتن نوعی «کلاه شرعی» نیست، می‌گوید: «باید اول ببینیم مقصود از کلاه شرعی چیست؟ همان شارعی که مجموعه‌ای از امور را بر ما جایز نمی‌داند و نبایدهایی را برای ما مشخص می‌کند، راه‌هایی را برای ما باز می‌کند. مسافرت در ماه رمضان موضوعی است که فقها و مراجع بر اساس کتاب و سنت درباره آن قضاوت کرده و نظراتی را ارایه داده‌اند. به همین دلیل وقتی درباره مسافرت در ماه رمضان صحبت می‌کنیم نباید کاسه داغ‌تر از آش شویم و بگوییم چون به نیت روزه نگرفتن است، بنابراین آن مسافرت جایز نیست.
ما همه امور دینی‌مان مانند روزه گرفتن و نماز خواندن را بر اساس نظر شرع و فقها انجام می‌دهیم و خودمان برای انجام این کارها و شیوه آنها نظری نداریم. همین فقها درباره مسافرت در ماه رمضان هم نظر داده‌اند، به همین دلیل لزومی ندارد مسافرت در رمضان را بر خود حرام کنیم.»
مسافرت در ماه رمضان به لحاظ شرعی جایز است، اما این امر سایر ملاحظاتی را که مسافر باید در ماه رمضان رعایت کند نفی نمی‌کند. لازم است مسافر در تمام طول سفر شؤون مربوط به ماه رمضان را که مهمترین آنها نخوردن و نیاشامیدن در ملأ عام است رعایت کند. البته متاسفانه این موضوع در برخی موارد برای مثال در میان مسافران شمال کشور بخوبی رعایت نمی‌شود.
به گفته ولایی درست است که روزه بر مسافر واجب نیست، اما نمی‌تواند به این بهانه براحتی روزه خود را بخورد. برای مثال اگر فردی ساعت 10 صبح عازم سفر می‌شود نباید تا قبل از این ساعت چیزی بخورد. البته اگر قصد ما برای رفتن به سفر 10 روزه باشد باید روزه بگیریم، بنابراین قصد ما از شمار روزهای سفرمان نیز شرط است.

وجدانتان آسوده!
حجت‌الاسلام محمدامین پورامینی، متخصص فقه و اصول و مدرس حوزه و دانشگاه نیز درباره مسافرت در ماه رمضان نظرات مشابه ولایی را دارد. او معتقد است: «مسافرت در ماه مبارک رمضان راهی است که شرع مقدس برای مسلمانان باز کرده، البته آن سفر نباید سفر معصیت و انجام گناه باشد، حال انگیزه آن مسافرت می‌تواند گوناگون باشد. شاید ورزشکاری است که در حین مسابقه در گرمای روز است و روزه گرفتن برای او مقدور نیست، از این‌رو در ماه رمضان به مسافرت می‌رود یا نانوا وآهنگری است که نمی‌تواند در عین روزه‌داری کنار تنور داغ و کوره آتش بایستد یا دختری 10 ساله است که سال اول روزه‌گیری اوست و بنیه بدنی او ضعیف است وامثال آن که البته این سفر باید پیش از ظهر باشد، به گونه‌ای که پس از پیمودن حد مسافت شرعی در آنجا چیزی بخورد و به وطن یا جای اقامت خود بازگردد، البته قضای آن روز را باید پس از ماه مبارک به جای آورد.
پورامینی درباره آدابی که مسافر در ماه رمضان باید رعایت کند، می‌گوید: «مبحث روزه‌خواری را در سه مورد می‌توان مطرح کرد. یکی اینکه روزه‌خواری در ملأ عام باشد که گناه مسلم است وتعزیر دارد؛ دیگر اینکه روزه‌خواری در خفا و در خانه خود باشد که آن هم گناهی بزرگ است، اما نه به بزرگی گناه روزه‌خواری در ملأ عام. سوم اینکه فرد به مسافرت برود و روزه خود را در غیر از ملأ عام بخورد که گناه نیست.
شاید این مسأله نیز به ذهن بیاید که آیا رفتن به مسافرت با نیت روزه نگرفتن می‌تواند به لحاظ اخلاقی و وجدانی مشکلی را ایجاد کند یا خیر؟، به گفته پورامینی رفتن به مسافرت در ماه رمضان حال به هر دلیلی که باشد مساله خطای اخلاقی ایجاد نمی‌کند، زیرا مسافر شرعا گناهی مرتکب نمی‌شود و بنابراین خطای اخلاقی متوجه او نیست.
هرچند فردی که با قصد روزه نگرفتن به مسافرت می‌رود به هر حال فیض بزرگ روزه گرفتن را از دست می‌دهد و این خود خسارتی است، از این رو فرمودند که این سفر گرچه گناه نیست، ولی کراهت دارد.
وی در ادامه تصریح می کند: اگر مسافر طی مسافرت خود در ماه مبارک رمضان دست به روزه‌خواری در ملأ عام بزند مرتکب گناه شده است، او گرچه معذور است و افطار کرده است، اما نمی‌تواند به دیگران نشان دهد که روزه نیست، از این رو یک فوتبالیست که مثلا ساعت 4 بعد از ظهر مسابقه فوتبال دارد و می‌داند که در گرمای طاقت‌فرسای تیرماه نمی‌تواند در زمین بدود، می‌تواند در روز مسابقه پیش از ظهر به سفر کوتاه رفته و افطار کند و بازگردد، اما نمی‌تواند در زمین ورزشگاه برابر مردم آب بنوشد، البته مسؤولان باید از قبل چاره‌اندیشی کنند و در صورت امکان مسابقات را در شب برگزار کنند که خوشبختانه این موضوع چند سالی است در لیگ برتر کشورمان اجرا می‌شود.
پورامینی به دلیل قرآنی عدم وجوب روزه به مسافر نیز اشاره کرده و می‌گوید: «دلیل آیه شریفه و روایات است که طبق آن فقیهان ما فتوی داده‌اند.
خداوند متعال در سوره بقره آیات 183- 184 می فرماید: اى کسانى که ایمان آورده‏اید، بر شما روزه نوشته شد چنانکه بر آنان که پیش از شما بودند نوشته شد، باشد که پرهیزگار شوید.
روزه در روزهایى چند بر شما مقرر شده است، پس هر که از شما بیمار یا در سفر باشد، به شمار آن از روزهاى دیگر روزه بدارد. اضافه بر آن روایاتی داریم که بر مبنای آن رسول خدا(ص) کسانی را که در سفر روزه گرفته بودند گناهکار معرفی کردند، از این رو در سفر نمی‌توان روزه گرفت، البته استثنائاتی دارد مثل روزه در مدینه برای برآورده شدن حاجت که مستحب است، که تمام آن بر اساس روایات است.