(
امتیاز از
)
بررسی فقهی «بکارگیری سلاحهای شیمیایی» در اقوال فقهای قدیم و معاصر
به گزارش صدای شیعه به نقل از اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی در نشست «بررسی فقهی به کارگیری سلاحهای شیمایی»، که در «موسسه فهیم» قم برگزار شد؛ اثرات زیانبار سلاحهای جنگی امروز را دنیا را بسیار گسترده دانست و بیان داشت: اثرات زیانبار آنها اختصاص به کسانی که در میدان جنگ حضور دارند، ندارد و نه تنها زنان و کودکان را در بر می‌گیرد بلکه بر تمام موجودات زنده یعنی حیوانات و حتی گیاهان تاثیرگذار است.
وی در ادامه، سلاحهای کشتار جمعی را در حال حاضر به دو دسته هسته‌ای و شیمایی تقسیم کرد و ادامه داد: نزدیکترین عنوان به این بحث در فقه، بحث "القاء السم فی بلاد الکفار" است.
این استاد حوزه با اشاره به قدمت این بحث از زمان شیخ طوسی و قبل از آن تا کنون ادامه داد: صورت مسئله این است «آیا القاء سم در جنگ بر علیه کفار و مشرکین به عنوان ابزار از بین بردن آنها جایز است یا نه؟» در فقه ما، در کنار تخریب و نابود کردن خانه ها به وسیله منجنیق، آتش زدن، و به آب بستن دشمن، از القاء السم نیز نام برده شده است.
وی همچنین علت پرداختن علما به این مساله را وجود روایاتی از معصومین دانست. و بیان داشت سه قو ل در بین علما وجود دارد.
عدم جواز القاء سم در بلاد کفار در کلام قدما
حجت‌الاسلام سروش محلاتی با اشاره به این که قدماء از علما، قائل به حرمت مطلق هستند ادامه داد: در فتوای علما، همه ابزارها برای جهاد با کفار جایز است و فقط القاء السم از این ابزار استثنا شده است که مسلمین حق استفاده از آن را ندارند و در تعلیل فتوا، کشته شدن کودکان و زنان و دیوانگان بیان کرده‌اند.
ایشان هم چنین با اشاره به منابع قدما چون شیخ طوسی در الاقتصاد، نهایه و الجمل و العقود، حلبی در اشارة السبق، ابن زهره در غُنیه، ابن ادریس در سرائر، حلی در جامع الشرایع و ابن حمزه در کتاب وسیله، که به عدم جواز کلی اشاره کرده‌اند، گفت: این عدم جواز، حتی در صورتی که پیروزی متوقف بر آن باشد هم باقی‌است.
وی ریشه این فتوا را روایتی از پیامبر دانست که در کتاب اصول کافی جلد 5 ص 28 و به سندی معتبر نقل شده است که القاء سم در بلاد مشرکین را نهی کرده‌اند.
جواز مطلق القاء سم در بلاد کفار در نظر متاخرین
این استاد حوزه سپس به تفصیل نظریه عدم حرمت پرداخت و ادامه داد: این جواز به دو شکل جواز مطلق، یعنی این سلاح مثل بقیه سلاح هاست و استفاده از آن مطلقا جایز است و جواز در صورت ضرورت، یعنی اگر با سلاح دیگر نمی‌شود به پیروزی رسید القاء سم جایز است، در دیدگاه فقهای متاخر آمده است.
وی مبنای قائلین به جواز را آیه «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ» دانست که امر به تجهیز برابر دشمن به هر وسیله ای می کند و مطلق است و ادامه داد : قائلین به جواز ظهور آیه را با روایت خدشه دار نمی کنند و ظهور آیه را اقوی می دانند.
وی افزود: اگر ملاک کشته شدن غیر نظامی ها مطرح است، ابزار دیگری هستند که همین اثر را دارند مثل منجنیق و آتش زدن پس با اینها چه باید کرد؟
ایشان در ادامه با نقل سوال یکی از اصحاب از امام صادق (ع) ادامه داد: یکی از صحابه امام از شهری می پرسد که درگیر جنگ است آیا آب بستن، آتش زدن و زدن با منجنیق زمانی که در آن میان زنان، کودکان، اسیران مسلمان و پیرمردان و تجار از است جایز است و امام اجازه می‌دهند.
صاحب شرایع و علامه حلی جواز مطلق را قبول کرده‌اند و به ابن جنید نیز منسوب است، مرحوم علامه نیز در کتابهای تحریر، تذکره، مختلف، و منتهی این بحث را مطرح کرده و القاء سم را جایز دانسته است.
قول سوم و جواز مشروط برای القاء سم
این استاد حوزه به تشریح قول سوم پرداخت و بیان داشت: گفته‌اند که اگر القاء سم ضرورت ندارد ممنوع است و اگر ضرورت دارد جایز است. یعنی اگر می‌توان با روشها و شیوه های دیگر غلبه کرد اولویت با آنها است ولی اگر چاره ای نیست می توان از القاء السم استفاده کرد و جایز است.
حجت الاسلام سروش محلاتی ادامه داد: در ایضاح الفوائد، لمعه، محقق کرکی در جامع المقاصد و شرح لمعه این قول وارد شده است. از علمای معاصر آیت الله خوئی و اتباع و شاگردان ایشان این قول را قبول کرده اند آیت الله خوئی در کتاب منهاج الصالحین می گوید القاء السم جایز نیست به خاطر نهی پیامبر(ص)، ولی زمانی که مصلحت عامه باشد که اقتضای القاء سم صورت بگیرد مثل اینکه جهاد یا فتح متوقف بر القاء سم شود، جایز است.
وی با بیان نتیجه نظر آیت الله خویی که القاء سم در مورد سربازان جنگی مطلقا اشکالی ندارد ادامه داد: آیت الله شیخ جواد تبریزی، آیت الله وحید خراسانی و آیت الله روحانی که بر منهاج آیت الله خویی حاشیه زدند در این قسمت بدون حاشیه زدن بر متن، عملا این مطلب قول را قبول کرده اند.
ایشان با بیان این سوال که با دستور قران در مقابله به مثل در قران آیا در صورت استفاده دشمن از سلاح شیمایی آیا این مجوزی برای استفاده از این سلاح جایز می شود یا نه؟ ادامه داد : از بین معاصرین علامه شیخ فضل الله نیز نظر آیت الله خوئی را قبول کرده است، در کتاب الجهاد ایشان است آمده است: القاء سم جایز نیست ولی در زمانی که چاره ای در جنگ نباشد و راهی برای پیروزی غیر از القاء سم نیست، القاء سم جایز است. و تصمیم گیری در این زمینه با ولی امر مسلمین است.
قسم چهارم و حرمت مطلق القاء سم در کلام علما قدیم و متاخر
استاد حوزه علمیه قم افزود: صاحب جواهر از کسانی است که به طور کلی القاء السم را جایز نمی داند هر چند فتح و پیروزی متوقف بر القاء سم باشد و به کسانی که به روایت اصول کافی عمل نمی کنند اعتراض کرده است.
وی با اشاره به این که مرحوم آقا ضیاء عراقی آخرین کتاب جهاد را در بین متاخرین نوشته است و به دقت در اصول مشهور است افزود: مرحوم آقا ضیاء در شرح تبصره جلد 4 بیان داشته است که آلات قدیم و جدید حکم جنگ را تغییر نمی دهد الا القاء سم در شهرها، که به خاطر نهی پیامبر به صورت کلی ممنوع است، هر چند پیروزی متوقف بر آن باشد.
ایشان در انتها سوالاتی را مطرح کردند که نیاز به بررسی بیشتر دارد تا ابعاد این بحث روشن شود.
از جمله این که آیا این القاء سم در روایات همین سلاح شیمایی است یا تفاوت هایی دارد که با نگاه اجمالی متوجهی تفاوت هایی می شویم که چه اثرات مخربی حتی بر نسل های بعدی دارد.
آیا آیه نفی سبیل که دلالت بر عدم تسلط کفار برمومنین دارد می تواند مجوزی برای استفاده از سلاحهای شیمایی در صورت ضرورت داشته باشد؟
آیه قرانی که دلالت بر مقابله مثل دارد آیا دلیل بر جواز استفاده از سلاح شیمیایی در صورت استفاده دشمن از این سلاح را می باشد؟
قاعده حفظ نظام آیا می تواند مجوز باشد یا نه ؟
این استاد حوزه به تشریح قول سوم پرداخت و بیان داشت: گفته‌اند که اگر القاء سم ضرورت ندارد ممنوع است و اگر ضرورت دارد جایز است. یعنی اگر می‌توان با روشها و شیوه های دیگر غلبه کرد اولویت با آنها است ولی اگر چاره ای نیست می توان از القاء السم استفاده کرد و جایز است.
حجت الاسلام سروش محلاتی ادامه داد: در ایضاح الفوائد، لمعه، محقق کرکی در جامع المقاصد و شرح لمعه این قول وارد شده است. از علمای معاصر آیت الله خوئی و اتباع و شاگردان ایشان این قول را قبول کرده اند آیت الله خوئی در کتاب منهاج الصالحین می گوید القاء السم جایز نیست به خاطر نهی پیامبر(ص)، ولی زمانی که مصلحت عامه باشد که اقتضای القاء سم صورت بگیرد مثل اینکه جهاد یا فتح متوقف بر القاء سم شود، جایز است.
وی با بیان نتیجه نظر آیت الله خویی که القاء سم در مورد سربازان جنگی مطلقا اشکالی ندارد ادامه داد: آیت الله شیخ جواد تبریزی، آیت الله وحید خراسانی و آیت الله روحانی که بر منهاج آیت الله خویی حاشیه زدند در این قسمت بدون حاشیه زدن بر متن، عملا این مطلب قول را قبول کرده اند.
ایشان با بیان این سوال که با دستور قران در مقابله به مثل در قران آیا در صورت استفاده دشمن از سلاح شیمایی آیا این مجوزی برای استفاده از این سلاح جایز می شود یا نه؟ ادامه داد : از بین معاصرین علامه شیخ فضل الله نیز نظر آیت الله خوئی را قبول کرده است، در کتاب الجهاد ایشان است آمده است: القاء سم جایز نیست ولی در زمانی که چاره ای در جنگ نباشد و راهی برای پیروزی غیر از القاء سم نیست، القاء سم جایز است. و تصمیم گیری در این زمینه با ولی امر مسلمین است.
قسم چهارم و حرمت مطلق القاء سم در کلام علما قدیم و متاخر
استاد حوزه علمیه قم افزود: صاحب جواهر از کسانی است که به طور کلی القاء السم را جایز نمی داند هر چند فتح و پیروزی متوقف بر القاء سم باشد و به کسانی که به روایت اصول کافی عمل نمی کنند اعتراض کرده است.
وی با اشاره به این که مرحوم آقا ضیاء عراقی آخرین کتاب جهاد را در بین متاخرین نوشته است و به دقت در اصول مشهور است افزود: مرحوم آقا ضیاء در شرح تبصره جلد 4 بیان داشته است که آلات قدیم و جدید حکم جنگ را تغییر نمی دهد الا القاء سم در شهرها، که به خاطر نهی پیامبر به صورت کلی ممنوع است، هر چند پیروزی متوقف بر آن باشد.
ایشان در انتها سوالاتی را مطرح کردند که نیاز به بررسی بیشتر دارد تا ابعاد این بحث روشن شود.
از جمله این که آیا این القاء سم در روایات همین سلاح شیمایی است یا تفاوت هایی دارد که با نگاه اجمالی متوجهی تفاوت هایی می شویم که چه اثرات مخربی حتی بر نسل های بعدی دارد.
آیا آیه نفی سبیل که دلالت بر عدم تسلط کفار برمومنین دارد می تواند مجوزی برای استفاده از سلاحهای شیمایی در صورت ضرورت داشته باشد؟
آیه قرانی که دلالت بر مقابله مثل دارد آیا دلیل بر جواز استفاده از سلاح شیمیایی در صورت استفاده دشمن از این سلاح را می باشد؟
قاعده حفظ نظام آیا می تواند مجوز باشد یا نه ؟
انتهای پیام