وقتی سوغاتی خریدن ها میل حاجی را برای زیارت از بین می برد ا

حجت الاسلام محسن ادیب بهروز ، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران و از کارشناسان امور حج و زیارت در گفتگو با خبرنگار معارف خبرگزاری شبستان در موضوع سوغات و هدایایی که زایران بیت الله الحرام با خود به همراه می آورند گفت: آنچه در بحث سوغات در منابع حدیثی کهن ما مانند کافی وجود دارد تعبیر و واژه «هدیه» است. هدیه در مصداق با سوغات تفاوت‌هایی دارد. واژه هدیه خواص و آثار اختصاصی خود را دارد و سوغاتی ممکن است مصداق و آثاری متفاوت از هدیه داشته باشد.
وی افزود: آموزه های دینی ما در نگاه اول به قدری افراد را برای هدیه دادن مورد تشویق و ترغیب قرار می‌دهد که حتی در روایاتی منتسب به پیامبر اکرم صل الله علیه و آله آمده است که فرمودند: دست یکدیگر را بگیرید، به گرمی بفشارید و به یکدیگر هدیه دهید چرا که مصافحه، دوستی و علاقه را بیشتر می‌کند و هدیه‌دادن کدورت‌ها و دلخوری‌ها را از بین می‌برد. مشابه این کلام از برخی از معصومان علیهم السلام نیز وجود دارد که برای تشویق افراد به هدیه‌دادن، آثار و برکات این کار را برشمرده و یادآوری کرده اند.

گاه هدیه می دهیم تا هدیه بیشتری دریافت کنیم
این کارشناس حج و زیارت با بیان ویژگی های خاص برای هدیه از منظر اسلام، تصریح کرد: هدیه‌ای که در اسلام مورد تشویق قرار می‌گیرد هدیه‌ای است که فرد در مقابل آن انتظار بیش از آن را از طرف مقابل نداشته باشند که این عمل نکوهش شده است. از حضرت علی علیه السلام نقل است که فرمودند اگر کسی هدیه‌ای بدهد در حالی که انتظار دارد که بهتر از آن را از طرف مقابل دریافت کند، کاری نکوهیده انجام داده و حضرت در این فرمایش خود به آیات قرآن استناد می‌کنند که وقتی کاری را انجام می‌دهی مراقب باش که موجب زیاده‌خواهی در تو شود. در نگاه اسلام برای موضوع سوغاتی، واژه «هدیه» استعمال شده است یعنی دادن یک شی و کالا بدون انتظار متقابل! اما از سوی دیگر چون افراد معمولا انگیزه‌های مختلفی برای هدیه‌دادن دارند بر این اساس در احادیث ما تقسیم‌بندی در این عرصه انجام گرفته است.
حجت الاسلام ادیب بهروز در تبیین انواع هدیه دادن و انگیزه های مختلف در این کار گفت: در حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل است که رسول خدا صل الله علیه وآله فرمود: هدیه سه نوع است و افراد بر اساس سه نوع انگیزه هدیه می‌دهند هدیه مکافات، هدیه مصانعه و هدیه برای خدا. اما نکته قابل توجه در هدیه‌دادن آن است که اگر بخواهیم بر اساس سبک زندگی دینی، عمل کنیم، «هدیه دادن» باید بر اساس انگیزه الهی باشد. یعنی فرد دادن هدیه را با انگیزه عمل به توصیه و تشویق دین به این کار، انجام دهد. اما کسی که هدیه مکافات می دهد یعنی هدیه می‌دهد تا هدیه بیشتری بگیرد یا هدیه مصانعه که در واقع نوعی رشوه است - یعنی فرد برای حل‌ مشکل خود و با این انگیزه هدیه می‌دهد و متأسفانه در حال حاضر چنین چیزی در جامعه ما فراوان شده - اگرچه رویکرد جامعه به آن مثبت است و بسیاری ادعا می‌کنند چاره‌ای جز این نیست اما به هر حال این عمل بر اساس سبک زندگی دینی نیست، بنابراین حتی اگر آن را انجام می‌دهیم لااقل آن را به حساب دین و توصیه دین نگذاریم.

«هدیه» جزء نفقه حاجی و هزینه‌های اصلی زائر است اما بشرط این که
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه تصریح کرد: در یک نظام الهی و سبک زندگی اسلامی فرد با هدیه‌دادن به دنبال تثبیت علاقه و دوستی و رفع کدورت‌هاست نه به دنبال هدیه بیشتر گرفتن و مقابله به مثل. و این هدیه‌دادن در چند جا مصداق پیدا می‌کند. بعبارت دیگر در آموزه‌های اسلامی در چند مورد توصیه و سفارش به دادن هدیه شده است که یکی از موارد تشرف به سفر حج است که به حاجی و زایر بیت‌الله الحرام سفارش می‌شود که هنگام بازگشت به چشم‌انتظاران هدیه‌ای بدهد اما با این انگیزه و هدف و از باب اینکه به عنوان زایر از سفر خانه خدا بازگشته است. این موضوع به قدری مورد اهمیت قرار گرفته که در برخی از کلمات منتسب به معصومین آمده است که « هدیه» جزء نفقه حاجی و هزینه‌های اصلی زایر محسوب می‌شود.
لذا از امام صادق علیه السلام در همین رابطه روایت شده است که هدیه از هزینه‌های اصلی و کلیدی حج محسوب می‌شود اما این هزینه ، مشروط است. به این معنا که شخص نباید خود را برای هدیه‌دادن به مشقت بیندازد و یا نسبت به تأمین هدیه هرگونه هزینه‌ای را متقبل شود. بلکه صرف این مسئله که هزینه سوغات تحت موضوع نفقه حاجی قرار می‌گیرد به این معناست که او محدودیت دارد و به هر شکل و به هر قیمتی نمی‌تواند در این مورد عمل کند.