مناسک و آیین های شیعی در هند

صدای شیعه: تشیع در هند بیش از همه ریشه در فرهنگ شیعی ایران زمین دارد. محتوای این کتاب نگاهی مختصر به آیین های شیعی در هند است که می تواند به عنوان مقدمه ای در خصوص توسعه ی مطالعات انسان شناختی شیعیان مورد استفاده قرار گیرد.

کتاب ˈ مناسک و آیین های شیعی در هند ˈ، حاصل مطالعات مسقیم جبار رحمانی در دوران تحصیل در دانشگاه دهلی هندوستان در مقطع دکتری بوده است. وی طی چندین سال اقامت در هند و تألیف پایان نامه ای تحت عنوان بررسی تطبیقی مراسم عزاداری در ایران و هند به شناخت خاصی از مراسم مذهبی جامعه شیعی که عمیقاَ متاثر از فرهنگ شیعی ایرانی و امتزاج با برخی آداب هندویی است، دست یافته که زمینه ی تحقیقات عمیق تر و گسترده تر در شاخه ای دیگر از مطالعات هند و ایران را فراهم می آورد.

رحمانی در مقدمه ی این کتاب بیان می دارد : ˈ در طی مراحل بحرانی تاریخ تمدن ایرانی، مهاجرت های مغان و سپس گروه های زرتشتی ، و همچنین مهاجرت های گروه های مختلف اسلامی اعم از صوفیان و فقها و سیاستمداران و گروه های فرهنگی و مذهبی مختلف به هندوستان بیانگر نقش حیاتی هند برای تداوم میراث فرهنگی – تمدنی ایرانی بوده است .ˈ او هم چنین در این باره اظهار می دارد: هنوز بسیاری از اشعار و مراثی در سنّت های عزاداری محرم به زبان فارسی خوانده می شود که این خود شاهدی در میزان اثرگزاری فرهنگ شیعی ایران بر هند است و در ادامه به نمونه ای از این اشعار که در دسته های عزاداری محرم در بین شیعیان هند خوانده می شود اشاره می کند:

شاه است حسین، پادشاه است حسین // دین است حسین ، دین پناه است حسین

سر داد نداد دست در دست یزید // حقا که بنای لا اله است حسین

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی ، ضمن تأکید بر این که تمرکز اصلی مطالعات و تحقیقات اش بر پایه ی تفسیری انسان شناختی از پدیده ای مذهبی بوده است، مناسک دینی را مهمترین زمینه برای فهم رابطه های معنادار بین ادیان مختلف بین می کند. وی به عنوان مثال حضور هندو مذهب ها در مناسک شیعی شهر لاکهنو را برگرفته از اعتقاد ایشان در معتبر دانستن اشکال حقیقت در نمودهای مختلف می داند. نویسنده که خود به پرس و جو از هندوهای معتقد به حضرت عباس و دلیلی که ایشان را به زیارتگاه ها می کشاند پرداخته، در صفحه ی 74 کتاب می نویسد : در پاسخ به سوال من که چرا به این درگاه و امام حسین اعتقاد دارید ، می گفتند :ˈ به دلیل این که مراد مرا بر آورده می کنند. مصیبت و پریشانی را دور می کنند و مشکلات را حل می کنند.ˈ

بخش مربوط به گزارش های نویسنده در بازدید از درگاه ها و امامباره ها یا همان حسینیه های شهر لاکهنو و نیز اشاره به کربلا ها که زیرتگاه هایی نمادین از بارگاه امام حسین (ع) ، در نقاط شیعه نشین هند هستند، از بخش های خواندنی این کتاب می باشد.

دکتر جبار رحمانی همچنین به بیان پیچیدگی تاریخ تعاملات بین مسمانان و هندوها پرداخته و می نویسد که بر اساس تحقیقات پروفسور آنه ماری شیمل بسیاری از هندو ها در حکومت اسلامی اکبرشاه به مناصب بالای دولتی رسیدند.

حضور همزمان و معاصر ادیان مختلف در هند ، از ادیان بدوی مانند توتم پرستی گرفته تا ادیان مدرن و اشکال جدید معنویت همواره زمینه ی اصلی مطالعات انسان شناسانی ، دین پژوهشی و سایر علوم انسان شناختی بوده است.

این مردم شناس هم چنین به جایگاه رسوم و عادات و نمادها در دین های جدیدی که وارد هر منطقه ای می شوند اشاره نموده و معتقد است تلفیق سنن هندی و اسلامی در نظام های فکری و فرهنگی آنها امری آگاهانه و تعمدی بوده که به همزیستی بیشتر بین مسلمان و هندو یاری رسانده است. به عنوان نمونه وی در فصل ششم کتاب در صفحه ی 97 به رسمی در میان هندی های جنوب هند یعنی منطقه ی کرالا، دکن و ماهاراشترا که به رقص ببر مشهور است، اشاره می کند و می افزاید نماد ببر در منطقه ی جنوب هند دارای وجهی اساطیری و قدسی است. اما زمانی که اسلام به این منطقه وارد شد رسم ببر در بین شیعیان این منطقه نیز رواج یافت به نحوی که در ماه محرم افراد خودشان را به صورت ببر نقاشی کرده و در میان مردم و عزاداران حسینی حرکت می کنند.

از دیگر نکات مورد توجه این کتاب، گزارش نویسنده در فصل آخر آن در خصوص معرفی کتاب دیگری در تاریخ زندگی شیعیان هند تحت عنوان ˈ مشاهداتی از مسلمانان هند ˈ می باشد که شامل خاطرات خانم میر حسن علی است. رحمانی در این گزارش به ذکر این نکته می پردازد که بیشتر مسافران و پژوهشگران به سرزمین های شرقی ، مردان بوده اند. لذا صدا و روایت مردانه بیش از همه در این توصیفات شنیده می شود، چرا که بیشترین روابطشان با مردان بوده و معمولا از دنیای زنان شرقی اطلاعات خاصی ثبت نکرده اند.

وی در این باره می افزاید: مشاهدات بانویی غربی از زندگی شیعیان هند در اوایل قرن نوزدهم از جایگاه ویژ ه ای برخوردار است. او همسر انگلیسی میر حسن علی از درباریان حکام اوده بوده است که وقتی میر حسن علی به دلایلی به هندوستان باز می گردد این بانو نیز همراه وی دوازده سال را در شهرهای مختلف حکام شیعه زندگی می کند و در این ایام نامه هایی را به دوستانش در انگلستان می فرستد که در آن ها ریز امور زندگی مسلمانان را شرح می دهد. وی هم چنین بیان می دارد : کتاب خانم میر حسن علی مجموعه ای غنی است که با شرح واژه ی ˈسیّدˈ و اهمیت اجتماعی آن در جامعه ی اسلامی - شیعی آغاز شده و سپس با ارائه ی توصیف مفصلی در باب مناسک عزاداری محرم شیعیان لاکهنو پایان می یابد.

کتاب مناسک و آیین های شیعی در هند با ذکر مقدمه و تنظیم نمایه و منابع در آخر کتاب ، در هفت بخش قسمت بندی شده که عبارتند از:

نگاهی به سنت های عزاداری محرم در هند ، مراسم نیمه شعبان در لکهنو ، نگاهی به 19 و 21 رمضان و آیین های آن در میان شیعیان هند ، امامباره و درگاه: زمینه ای برای همزیستی هندوها و شیعیان ، از امامباره تا عاشوراخانه : مردم شناسی مناسک سوگواری حسینی در شبه قاره هند، نگاهی به نماد ببر در فرهنگ شیعیان جنوب هند، معرفی کتابی تاریخی در مورد زندگی شیعیان هند و در پایان ˈ مشاهداتی از مسلمانان هندˈ .

این کتاب در سال 1391 توسط نشر خیمه به چاپ رسیده است.

* مشخصات کتاب:

نام کتاب: مناسک و آیین های شیعی در هند

نام نویسنده: جبار رحمانی

نشر: خیمه (تهران ، خیابان انقلاب اسلامی)

تعداد صفحه : 112

شمارگان: 1000

قیمت : 6000 تومان