میراث قرآنی امام حسن (ع) ذخیره عظیم تفسیری است

شبستری بیان کرد: انسان ها برای اصلاح رابطه خود با خداوند و در نتیجه اصلاح رابطه خود با دیگر انسانها و حتی با طبیعت، نیاز به یک سری معیارهای متقن دارد که با باور به آنها بتواند در عمل به آنها پایبند بماند. بخشی از ضابطه ها براساس رابطه های شخصی بین انسان ها تعیین می گردد که با بررسی تحلیلی سخنان امام حسن(ع) با روش مطالعه اسنادی می توان به ضابطه های اخلاقی ـ رفتاری در حوزه های ایجابی و سلبی پرداخت.

وی با ارائه این مطلب گفت: امام حسن(ع) رهنمودها و آموزه های الهی را بیان کرده که برای برقراری ارتباطات انسانی مطلوب با دیگران باید بر روی آنها تاکید شود که به طور خلاصه به آنها در این نوشتار پرداخته می شود. هنجارهای اخلاقی با رویکرد ایجابی مانند دوستی بامردم، یاری کردن دیگران، تواضع و فروتنی کردن، صبرداشتن، خوش رفتاری، همدلی کردن و داشتن روحیه سپاسگزاری و همچنین هنجارهای اخلاقی بارویکرد اجتنابی مانند دوری ازبخل، پرهیز ازغرور وتکبر، پرهیز از حسد، پرهیز از حرص و طمع، اجتناب از تمنای منجر به پستی، پرهیز از پیمان شکنی و پرهیز از شوخی زیاد و بی جا می باشند.

وی در توضیح این رهنمودها با بیان مثالهایی عنوان کرد: امام حسن(ع) خوش رفتاری با مردم را رأس خرد می داند و و همدلی و وفاداری در سختی و آسایش را نشانه برادری عنوان می کند و صبر و شکیبایی را زینت شخص و عجله و شتاب زدگی را دلیل بی خردی می داند.  امام حسن(ع) بیان می کند هرکس احسانهای خود را برشمرد، بخشندگی خود را تباه می کند و گرامی ترین افراد را کسی می داند که پیش از اظهار نیاز نیازمندان به آنها کمک کند و آن خوبی که شر و آفتی در آن نباشد، شکر در مقابل نعمتهاست.

جبارلو در توضیح رهنمودهای اجتنابی اظهار کرد: امام حسن(ع) حسد را سبب همه خلاف ها و زشتیها می داند، حرص و طمع را باعث مبتلا شدن به گناهان می خواند و عنوان می کند وحشتی بدتر از خودپسندی نیست. آن امام بزرگوار درخواست کردن از دیگران را روا نمی داند مگر در یکی از این مراحل: خون بهای سنگین، بدهکاری بالا و یا فقر کشنده و همواره مزاح و شوخی های زیاد و بیجا را از بین برنده وقار و شخصیت انسان عنوان می کند. رهنمودهای امام حسن(ع) به این دلیل بایستی مورد توجه قرار گیرد تا تکنیکهای ارتباطی میان فردی مؤثر در حوزه علوم ارتباطات را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد، چرا که با تئوریزه کردن این رهنمودها می توان به برطرف کردن نیازهای همه مردم دنیا پرداخت.

امام حسن(ع) قرآن را چراغ درخشنده هدایت و شفای دلها می داند

اقارب پرست با بیان اینکه تبلیغ دین، بیان احکام و تفسیر قرآن از رسالات مهم ائمه بوده است، گفت: میراث قرآنی باقی مانده از وجود امام حسن (ع) ذخیره عظیم تفسیری است که در پنج گونه یعنی روایات تفسیری، بطنی، تطبیقی، استشهادی و علوم قرآنی تقسیم می شود. امام حسن (ع) قرآن را چراغ درخشنده هدایت و شفای دل ها می داند و در پی آن است، قلب را که مرکز فرماندهی بدن می باشد در اختیار قرآن قرار دهد، چراکه قلب به وسیله اندیشیدن، زندگی روشن خود را می یابد.

وی افزود: امام حسن (ع) قرآن را راه سعادت می داند و سایر کتاب های آسمانی را تحریف شده می دانستند و بدترین مردم را کسی می دانستند که به قرآن عمل نکند و حدود و قوانین قرآن را ضایع کند.
اقارب پرست در مورد گونه شناسی گفتارهای قرآنی امام حسن (ع) گفت: احادیثی را تفسیری گویند که به شأنی از شئون قرآن کریم، مانند نزول آن، قرائت ان، معنای ظاهری، معنای باطنی و تنزیل یا تأویل مربوط باشد و گفتارهای قرآنی امام حسن (ع) را با توجه به کارکردهای آن به انواع روایات تفسیری، روایات تأویلی، روایات تطبیقی، استشهادات و روایات مربوط علوم قرآنی تقسیم کردند.

وی تبیین معنای ظاهری آیات قرآن را روایات تفسیری خواند و بیان کرد: گفتارهای قرآنی امام حسن (ع) تحت قالب روایات تفسیری به زیرمجموعه های تببین واژگان قرآن در زمان نزول، شرح آیات جهت رفع ابهام از آیات، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت و تفسیر موضوعی قرآن تعریف می شود.روایات منقول از امام درباره جری و تطبیق آیات، در قالب سه دسته مصداق انحصاری، مصداق اکمل و مصداق عام تجزیه پذیر است.

وی افزود: در برخی روایات نیز امام به آیات قرآن استشهاد نموده اند که این امر یا آشکارا به نص آیه یعنی به آیات اعتقادی و فقهی اشاره می کند و یا به مفهموم آیات می پردازد. روایات مربوط به علوم قرآنی نیز به دو دسته بیان سبب نزول و بیان خواص و فضایل سوره ها تقسیم پذیر اند. بدیهی است آشنایی با هر یک از گونه ها، خصوصا با در نظر گرفتن اوضاع زمان خاص حضرت و رویارویی ایشان با جریانات فکری و سیاسی مختلف، تاثیر به سزایی در شناخت آیات دارد و تنها از این طریق می توان به تفسیر درست قرآن و لزوم همراهی عترت با قرآن دست یافت.

بخشش از صفات بارز امام حسن مجتبی(ع) بود

حجت‌الاسلام سیدحبیب‌الله طاهری از کشور افغانستان مقاله خود را با عنوان امام حسن(ع) در آینه اخلاق در کمیسیون سبک زندگی امام حسن(ع) و میراث علمی و فکری آن حضرت ارایه کرد. وی که از طلاب جامعه‌المصطفی قم و مسئول مرکز آموزش اهل بیت(ع) در افغانستان نیز است با بیان اینکه مسایل اخلاقی مهم‌ترین هدف بعثت انبیای الهی است، گفت: امام حسن مجتبی(ع) در کانون وحی الهی متولد و تربیت شده‌اند، کانونی که در آن مهر و محبت، شجاعت، بزرگ‌منشی و دیگر صفات والای انسانی موج می‌زد.

وی در ادامه افزود: امام حسن(ع) دارای کمالات انسانی فراوان و نمونه بارزی از تکامل انسانی بودند و پایبندی به اخلاق از خصوصیات بارز ایشان بود که دوام زندگی انسان‌ها بر این اساس بنیان‌گذاری شده است.  به همین جهت رسول اکرم(ص) درباره هدف بعثت‌اش فرمود من برای تکمیل اخلاق نیک برگزیده شده‌ام. اخلاق حسنه پیامبر(ص) یکی از عوامل عمده پیشرفت سریع و همه‌جانبه اسلام بود.

حجت‌الاسلام طاهری با بیان فضایل اخلاقی امام حسن(ع) در ابعاد مختلف گفت: بخشش یکی از صفات بارز آن امام بود و اهمیت بخشش و برآوردن نیاز دیگران بر این است که در زندگی انسان‌ها فراز و فرودهای فراوانی رخ می‌دهد، گاهی برای فردی وضعیتی پیش می‌آید که نمی‌تواند کوچک‌ترین نیازش را برآورده سازد و در اینجا وظیفه دیگران است که با او همدردی کرده و در رفع حاجت وی بکوشند.

وی افزود: امام حسن(ع) به کریم اهل بیت(ع) معروف بودند و تا حد ممکن دیگران را ناامید نمی‌ساختند و در پاسخ به افرادی که می‌گفتند چرا هیچ فقیری را مأیوس برنمی‌گردانید می‌گفتند من خود دست نیاز به درگاه خدا دارم و به الطاف‌اش امیدواریم به همین دلیل شرم دارم از اینکه خود فقیر باشم و فقیری را مأیوس برگردانم؛ خدای بزرگ مرا عادت داده که نعمت‌های فراوان‌اش را بر من ارزانی دارد و من نیز او را عادت داده‌ام که نعمت‌هایش را به مردم ببخش؛ می‌ترسم اگر از عادتم دست بردارم خداوند نیز عادت‌اش را از من بازدارد و از نعمت‌هاش محرومم گرداند.

حجت‌الاسلام طاهری در توضیح این مطلب گفت: بخشش‌های امام به گونه‌ای نبود که دیگران از گرفتن مال احساس حقارت کنند بلکه همواره می‌کوشیدند احترام فقیر و کرامت انسانی وی محفوظ بماند .
وی در ادامه گفت: مهرورزی و مهربانی به دیگران یکی دیگر از شاخصه‌های بارز امام حسن (ع) بود به طوری که به عنوان مثال یکی از کنیزان خود را که شاخه گلی به آن حضرت تقدیم کرده بود، آزاد کرد و در پاسخ این عمل خود می‌فرمودند خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده هر کس به شما مهربانی کرد دو برابر او را پاسخ گویید.

حجت‌الاسلام طاهری افزود: امام حسن (ع) در زندگی خود ناملایمات فراوانی دیده‌اند، خانه‌نشینی پدر بزرگوارش و شهادت مادر گرامی‌اش و بی وفایی‌ها و خیانت‌های برخی از یاران‌اش با وجود آنکه بسیار سخت بود اما آن حضرت هیچ‌وقت ناشکیبایی نکردند و همواره شکر خدا را در قبال آن همه ناملایمات بجا می‌آوردند. آن حضرت راضی شدند که برای زنده نگاه داشتن هدف‌های خود زندگی دردناکی را تحمل کنند که مرگ از دردهای آن بسی کوچک‌تر بود ولی ایشان پذیرفته بودند که ابزاری برای خیر و صلاح دیگران باشند بدون آنکه کوچک‌ترین بهره‌ای نصیب‌شان شود. کریم اهل بیت(ع) با صبر و پایداری دوراندیشانه توانستند زمینه را برای قیام برادرش مهیا سازند، با صلح ایشان ماهیت مزورانه حکومت شام معلوم گشت و در پرتو آن قیام جاویدان حسینی رخ داد.

تطابق گفتار و رفتار گواه بزرگی بر کمالات اخلاقی امام حسن مجتبی(ع)

همچنین سمیه سادات موسوی در کمیسیون سبک زندگی امام حسن (ع) و میراث علمی و فکری آن حضرت به ارائه مقاله با موضوع "سیره اخلاقی امام حسن (ع)" پرداخت.

وی گفت: اخلاق نقش مهمی در بالا بردن سطح زندگی انسان و نیل او به سوی کمال حقیقی دارد ولی متاسفانه بسیاری از انسان ها بر این باور اند سبک زندگی اخلاقی نیاز به دوری از دنیا و گوشه نشینی دارد که این ذهنیت بایستی از بین برود. یکی از مؤثرترین راه کارها برای از بین بردن ذهنیت فوق، بررسی زندگی توأم با اخلاق کسانی است که رفتار و منش خود را در تمام سطوح زندگی را براساس کسب فضایل و دوری از رذایل بنا نهاده اند و امامان را بهترین الگو عنوان کرد.

وی در ادامه افزود: امام حسن (ع) به عنوان سبط اکبر پیامبر (ص) از اهمیت ویژه ای در این مقوله برخوردار است چرا که سیره زندگی ایشان در سطوح مختلف اخلاق یعنی اخلاق بندگی، اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی، دارای نمونه های عینی و ملموسی است که می تواند الگوی مناسبی برای دستیابی به سبک زندگی اخلاقی و اسلامی گردد. متاسفانه به اخلاق در مقایسه با حوزه های علمی همچون فقه، فلسفه، کلام و تفسیر، در میان پژوهشگران کمتر توجه گردیده است. امام حسن (ع) الگوی نمونه ای است که به همه فضائل اخلاقی در تمامی ابعاد متخلق بود و نبایست با مشاهده سیره با عنوانی خاص باعث شود سایر نکات اخلاقی مورد غفلت قرار گیرد.

موسوی در توضیح این نکته فوق عنوان کرد: به عنوان مثال وقتی سیره ای برای بیان تواضع امام انتخاب می شود، باید توجه داشت که در ان جلوه هایی از مهربانی و سخاوت که از اخلاق اجتماعی به شمار می روند و زهد که از اخلاق فردی محسوب می شود و خشوع در برابر خداوند که جزء اخلاق بندگی است به چشم می خورد و این سیره به تنهایی می تواند تحت هر یک از عناوین یاد شده قرار گیرد بدین معنا که یک سیره می تواند و باید بتواند به طور همزمان بیانگر چندین فضیلت اخلاقی در حوزه های مختلف اخلاق بندگی، فردی و اجتماعی باشد. دلیل آنکه امام حسن (ع) در کنار سایر ائمه (ع) می توانند اسوه نمونه ای برای سیره اخلاقی باشند به این خاطر است که حرف و عمل آن بزرگوار یکی بوده است و آنچه را به دیگران توصیه می کردند، ابتدا خود به آن عمل می نمودند و این تطابق گفتار و رفتار گواه بزرگی بر کمالات اخلاقی آن امام عزیز و معیار پسندیده ای برای انتخاب اسوه می باشد.
مهر