(
امتیاز از
)
کتابخانه مسجد اعظم قم؛ گنجینه ماندگار آیتالله العظمی بروجردی
صدای شیعه: گنجینه‌های فاخری از مرحوم آیتالله العظمی بروجردی ماندگار شده که یکی از آنها کتابخانه مسجد اعظم است که راهی زیاد تا رسیدن به جایگاه نمونه‌ای در بین کتابخانه‌های مسجدی در جهان تشیع ندارد.
نیمه شعبان بود و هوا سوزناک. دعوتنامه‌ها توزیع شده بود. شور و شعف در چهره مردم موج می‌زد. همه آمده بودند تا شادمانی میلاد آخرین منجی را با حلاوت بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی با هم در آمیزند.
شاعران درباره آن اشعار نغز سرودند و خطبا از روزها قبل نوید آن را دادند. محفل باشکوهی در جوار حرم کریمه اهل بیت برپا شد. گرمای حضور مردم بر سرمای زمستان غلبه کرد. مهمان ویژه مراسم، زعیم بزرگ شیعه حضرت آیتالله بروجردی بود.
جمعی از شخصیت‌ها و فضلای حوزه و مردم، بی‌صبرانه در انتظارش بودند که ناگهان خبر رسید آیتالله بروجردی سحرگاه همان روز که برای تجدید وضو به حیاط منزل رفته بود به سختی زمین خورده و این حادثه منجر به در رفتگی پای چپ و شکستگی استخوان شست پا شده. مهمانان که با شوق وصف ناپذیری در این مراسم شرکت کرده بودند با شنیدن این خبر نگران شدند و با خاطری اندوهگین، مسجد اعظم را ترک کردند.
آیتالله بروجری پس از یک ماه بستری بهبود یافت. ماه رمضان که به پایان رسید و مومنان از خرمن معرفت الهی توشه‌ای بر گرفتند، دوباره افتتاح کتابخانه مسجد اعظم زمزمه شد. آیتالله بروجردی این بار هفتم شوال را که تعطیلات نوروزی سال 1340 بود برای افتتاح کتابخانه در نظر گرفت. مقدمات کار فراهم و دعوتنامه‌های رسمی توزیع شد. حتی برای پذیرایی از زائران تدارک دیده بودند.
خبر افتتاح کتابخانه در شهر پیچید. باز هم شاعران شعر سرودند و نویسندگان و گویندگان خطابه‌هایی نوشتند و گفتند. آیتالله فلسفی شب قبل از مراسم در مسجد اعظم منبر رفت و از مردم دعوت کرد که فردای آن روز در جشن افتتاح کتابخانه شرکت کنند.
صبح هفتم شوال انبوه جمعیت همه زوایای مسجد اعظم را فرا گرفته و علما و مردم قم شگفت‌زده از آن رویداد جالب در انتظار آیتالله بروجردی ماندند. باز هم خبر آوردند تولیت کتابخانه مبتلا به بیماری قلبی شده و حالش بسیار وخیم است. شنیدن این خبر غیرمنتظره چنان مردم را دچار بهت و حیرت کرد که سیل اشک، بی‌اختیار از دیدگانشان جاری شد.
سرانجام سیزدهم شوال ـ دهم فروردین 1340- خورشید فقاهت غروب کرد و آیتالله بروجردی در میان دیده‌های گریان علما و مردم، رخت ابدی پوشید و به دیار باقی شتافت. 15 روز بعد از رحلت این مرجع عالی‌مقام، مراسم افتتاح کتابخانه در فضایی آکنده از اشک و ناله برگزار شد.
به گفته یکی از شاهدان این مراسم، غم‌انگیزترین حادثه آن روز هنگامی بود که آیتالله آشتیانی متصدی کتابخانه، در حالی که سیل اشک از دیدگانش به روی محاسنش جاری بود و شدت تاثر به او اجازه نمی‌‌داد پیوسته صحبت کند، خطاب به فرزندان آیتالله بروجردی گفت: «آرزوی من این بود که روزی آن مرد بزرگ و شخصیت عالیقدر با دست توانا و لرزان خود اولین کتاب را از دست من بگیرد، ولی امروز باید با چشم گریان رحلت او را به شما تسلیت بگویم.»
اهدای کتاب‌های نفیس به کتابخانه
کتابخانه آیتالله العظمی بروجردی مشهور به کتابخانه مسجد اعظم به عنوان چهارمین کتابخانه بزرگ قم - پس از کتابخانه‌های فیضیه، آستانه مقدسه و مدرسه علمیه حجتیه - با اهدای 500 جلد کتاب توسط مرحوم آیتالله بروجردی گشایش یافت. ایشان در مرحله دوم 2500 جلد از کتاب‌های کتابخانه شخصی خودشان را به این کتابخانه اهدا کردند. بعد از ایشان شخصیت‌های حوزوی، نویسندگان، ناشران و خیران با اهدای کتاب‌های فاخر، غنای خاصی به منابع این کتابخانه بخشیدند. نمونه‌اش آیت الله محمد مقدس اصفهانی از علمای مورد احترام آیتالله العظمی بروجردی بود که حدود دو هزار جلد کتاب نفیس و متنوع چاپی و خطی خود را به این کتابخانه اهدا کرد. همچنین حدود دو هزار جلد از کتاب‌های چاپی آیتالله سیدحسن فرید محسنی اراکی به کتابخانه مسجد اعظم اهدا شد.
در بین اهداکنندگان کتاب، چهره‌ای مشاهده می‌شود که علاقه شدیدی به کتاب داشته و در جمع آوری کتاب‌های نفیس و قدیمی ذوق سرشاری داشته است. مرحوم محمد رمضانی مدیر انتشارات کلاله خاور که از او به عنوان پدر کتاب ایران یاد می‌شود حدود 40 هزار جلد کتاب چاپی و سنگی و دو هزار جلد از کتاب‌های لاتین به زبانهای فرانسه، آلمانی، روسی، انگلیسی و ترکی و ارزندهتر از همه بیش از دو هزار جلد کتاب خطی خودش را به کتابخانه آیتالله بروجردی اهدا کرده است.
در این کتابخانه نسخه‌های خطی و چاپی منحصر به فردی وجود دارد. نمونه‌اش «رساله جهادیه» اثر میرزا بزرگ قائم مقام فراهانی، اولین کتاب چاپی ایران است که در سال 1233 در تبریز منتشر شده است.
دومین کتاب چاپی ایران، «زادالمعاد» علامه محمدباقر مجلسی است که به عنوان اولین کتاب به صورت معرب در ایران به چاپ رسیده و این اثر غنای ویژه‌ای به منابع کتابخانه آیتالله بروجردی بخشیده است.
کتاب «توپ ماکزیم» ترجمه محمد میرپنج، راهنمای استفاده از ادوات نظامی و از نادرترین کتاب‌های چاپ شده به شیوه ژلاتین در سال 1322 هجری قمری، کتاب «واژه نامه مختصر انگلیسی به فارسی» فرانسیس گلادوین، اولین کتاب چاپ فارسی هند و اولین کتاب چاپ شده با حروف نستعلیق و اولین کتاب چاپی «القانون فی الطب» ابن سینا از دیگر آثاری است که در این کتابخانه موجود است.
فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی، سنگی و چاپی
اسماعیل راهنورد که از سال 1384 تاکنون مدیریت کتابخانه آیتالله بروجردی را در دست گرفته، در گفتگو با مهر، مجموعه‌سازی را ویژگی برجسته این کتابخانه ذکر کرد و گفت: 7 هزار نسخه خطی این کتابخانه در پایگاه اطلاع رسانی ارائه می‌شود و فهرست این نسخه‌ها در 5 مجلد به چاپ رسیده است. تصاویر نسخه‌های سنگی کتابخانه هم 8 هزار و 500 عنوان بدون تکرار است که یکی از مجموعه‌های فاخر کتاب‌های سنگی ایران محسوب می‌شود.
به گفته وی تاکنون بیش از 30 هزار عنوان نسخه‌های چاپی این کتابخانه فهرست نویسی شده و اطلاعات کتاب شناختی این آثار از طریق پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه و پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه‌های ایران قابل جستجو است.
راهنورد افزود: اخیرا حدود 260 عنوان کتاب چاپی سربی زیر سال 1300 قمری فهرست نویسی شده و تصاویر این نسخه‌ها به زودی از طریق بانک اطلاعات ارائه می‌شود.
وی با اشاره به معضل فهرست نویسی که در بسیاری از کتابخانه‌های کشور وجود دارد اظهار کرد: کتابخانه آیتالله بروجردی زمانی با نرم افزار داخلی و فهرست نویسی توصیفی، خدمات ارائه می‌داد ولی این حرف را داشت که جزوه یا کتابی در این کتابخانه نبوده که فهرست نویسی نشده باشد.
محدودیت فضا موجب شده بیش از یک دهه، کتاب برای این کتابخانه خریداری نشده بود، اما در سال‌های اخیر با تشکیل کارگروهی، خرید کتاب‌ها انجام شده و این مجموعه از نظر منابع، به‌روز است.
مدیر کتابخانه آیتالله بروجردی معتقد است که اولویت اول در فهرست نویسی کتاب‌ها، مربوط به کتاب‌هایی است که در سال‌های اخیر وارد کتابخانه شده است.
به گفته وی، بعد از اتمام کار فهرست نویسی نسخه‌های خطی و انتشار آنها به صورت مجموعه 5 جلدی و فهرست نویسی نسخه‌های سنگی و بیشتر منابع چاپی، کار فهرست نویسی نشریات شروع شده و به دنبال آن فهرست نویسی مجموعه‌ای از کتاب‌های درسی آموزش و پرورش از دوره قاجار تا نظام جدید که پیش بینی می‌شود حدود سه هزار جلد باشد شروع می‌شود.
آن گونه که راهنورد می‌گوید مجموعه کتاب های درسی ایران در دوره قاجار و پهلوی اول و دوم را هیچ کتابخانه‌ای در اختیار ندارد.
وی افزود: مجموعه کتاب‌های آموزشی وزارت جنگ قبل از سال 1340 که حدود 500 جلد است، مجموعه‌ای از کتابچه‌ها که بیش از چند هزار عنوان است و بخشی از آنها شامل اساسنامه‌ها و وقف‌نامه‌ها و مرامنامه‌های مربوط به شرکت‌ها و سازمان‌ها است و مجموعه لاتین کتابخانه شامل بیش از دو هزار عنوان کتاب‌هایی به زبان فرانسوی، آلمانی و روسی در نوبت فهرست نویسی قرار دارند.
کتابخانه برگزیده سال حوزه
کتابخانه آیتالله بروجردی از سال 1388 با تصویب شورای عالی حوزه‌های علمیه و موافقت آیتالله سید محمدجواد علوی بروجردی تولیت کتابخانه، به معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه واگذار شد.
این کتابخانه در سال 1390 به همراه کتابخانه مدرسه فیضیه به عنوان کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد حوزه‌های علمیه ثبت شد که ریاست آن با معاون پژوهش حوزه‌های علمیه است.
کتابخانه آیتالله بروجردی در سال 1390 از سوی شورای علمی سیزدهمین همایش کتاب سال حوزه به عنوان کتابخانه نمونه سال انتخاب شد. این کتابخانه در سال 1391 توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی به عنوان کتابخانه برگزیده استان انتخاب شد.
راهنورد گفت: محل سابق کتابخانه (با مساحت 350 متر مربع) از امکانات و فضای کافی برای نگهداری کتاب‌ها و خدمات مرجع برخوردار نبود، از این رو خرید کتاب‌های جدید برای این مجموعه متوقف شده بود، بنابراین با موافقیت تولیت کتابخانه، ساختمان جدید این مجموعه در قالب طرح ساماندهی ضلع غربی مسجد اعظم، بازسازی شد. بنای جدید در چهار طبقه با بیش از چهار هزار مترمربع زیربنا، با بهره گیری از اسلوب معماری جدی و تاسیسات و تجهیزات مدرن طراحی و احداث شده و در سال 88 به بهره برداری رسید.
در حال حاضر تالارهای کتابخانه در دو بخش خواهران و برادران با 4 هزار نفر عضو ثابت و با گنجایشی بالغ بر 400 نفر به صورت همزمان، خدمات اطلاع رسانی را به مراجعه کنندگان ارائه می‌دهند.
بانک اطلاعات این کتابخانه در دو بخش برادران و خواهران با ظرفیت استفاده از 50 کاربر همزمان، خدمات نرم افزاری و اینترنتی خود را ارائه می‌دهد. این واحد با دارابودن گنجینه‌ای از تصاویر نسخه‌های خطی و سنگی و در اختیارداشتن بیش از 100 عنوان نرم افزار در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی و هزاران نسخه کتاب دیجیتال محل مناسبی برای پژوهش محققان و دانش پژوهان است. در این بخش همچنین خدماتی همچون اینترنت، پایگاه‌های اطلاع رسانی نشریات، پایان نامه‌های دیجیتال و... ارائه می‌شود.
روزانه هزاران نفر از طلاب درس خارج و دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا از منابع و امکانات کتابخانه مسجد اعظم استفاده می‌کنند اما این کتابخانه ظرفیت دارد به عنوان یک کتابخانه نمونه مسجدی در جهان تشیع بدرخشد و جایگاه آن تا سطح یک کتابخانه ملی حوزوی طراز اول ارتقا یابد./ مهر
انتهای پیام