تاوانی که رژیم بحرین باید پس بدهد
صدای شیعه: مقدمه
عدم توجه به تقاضاهای مردمی و دموکراسی مردم سالار در کشورهای حاشیه خلیج فارس و وابستگی امنیتی به قدرتهای جهانی و منطقه ای منجر به امواج متعدد اعتراضات به شیوه های مختلف شده است. صف کشی سعودی ها و ادامه روند خودکامگی حکومت بحرین و بی اعراب بودن معنای دموکراسی منجر به سرکوب و خفقان شدید شیعیان بحرین در میان سکوت مجامع بین المللی شده است. بعد از تحولات بیداری اسلامی شیعیان بحرین نیز به دنبال احقاق حداقلی از قدرت در نظام سیاسی بوده اند، اما این مهم همواره با دخالت قدرتهای منطقه ای بالاخص عربستان و خشونت حکومت بحرین روبرو شده است. در روزهای اخیر برخورد با معترضان که به شیوه مسالمت آمیز بوده، بسیار خشونت آمیز شده است که در پی آن شیخ سلمان دبیرکل جمعیت وفاق اسلامی دستگیر شد که منجر به اعتراضات مختلف مردم بحرین و علمای دینی در خاورمیانه و هویدا شدن بیشتر دیکتاتوری منامه شده است. بی شک کمتر کسی معتقد است که سرکوب راه ماندن در قدرت است و فقط موج حرکت مردمی را تسریع می بخشد.
بیش از هر واحدی در خاورمیانه، رژیم وقت بحرین باید تاوان عدم سهیم سازی شیعیان در قدرت و سرکوب آنان را بدهد.
تحولات جامعه بحرین متاثر از شکاف های اجتماعی و عمدتا مذهبی است. این شکاف ها بعد از تحولات بیداری اسلامی تشدید شد . به سوال کشیده شدن مشروعیت سیاسی رژیم، زیر سوال بردن، مداخله خارجی یا به عبارتی گره خوردگی کشور بحرین با عملکرد و اقدامات قدرت های مداخله گر در خلیج فارس و خاورمیانه، عدم احقاق یا عدم اعطای جایگاه شایسته و مناسب به اکثریت اقلیت نگه داشته شده بحرین، از جمله مواردی بود که در اعتراضات، راهپیمایی ها و مناسبت ها مطرح می شد.[i]
واکنش ها به بازداشت شیخ سلمان
بازتاب اعتراض به بازداشتها و دستگیری ها در بحرین بسیار متعدد بوده است. این اعتراضات چه از کانالهای رسمی وزارت خارجه و چه توسط علمای مذهبی ابراز شده است. سکوت بسیاری از کشورهای خاورمیانه در حقیقت ناشی از عوامل متعددی است که عبارتند از: ترس از پدید آمدن نمونه های مشابه در کشور خود نظیر عربستان، همکاری های امنیتی با نظام سیاسی وقت بحرین، ترس از قدرت گیری شیعیان و افزایش قدرت منطقه ای تهران، وجود تشابهات ساختاری با بحرین در زمینه نوع حکومت و استبداد.
رفتار دولت آمریکا در قبال رژیمهای لیبی و سوریه با رژیم بحرین کاملا متفاوت است. آنها با سیاست ابهام با سیاست پارادوکس وار انتقاد از برخورد با معترضین و حفظ نظم و قدرت آل خلیفه موضعی تقابلی را در مقابل ایران به کار گرفتند.
علمای بحرینی از جمله آیت الله عیسی قاسم مرجع شیعیان بحرین و شیخ الغریفی این اقدام منامه را توهین به همه مردم بحرین دانسته اند و خواستار پایان دادن به آن هستند. در عراق نیز آیت الله سید علی سیستانی ، مرجعیت عالی شیعیان در این کشور، به صلاح المالکی سفیر بحرین در عراق ابراز نگرانی خود از دستگیری شیخ علی سلمان دبیر کل جمعیت وفاق اسلامی از سوی منامه را ابلاغ کرده است،چرا که دستگیری شیخ توسط نیروهای امنیتی بحرین به نفع و مصلحت منامه نیست و وی هرچه سریعتر باید آزاد شود و منامه نیز از مردم عذرخواهی کند.[ii]
محمد جواد ظریف نیز در این مورد معتقد است که « برخوردهای قهری با رهبران مورد احترام مردم که به رغم شرایط سخت سیاسی و امنیتی سال‌های اخیر از مشی مسالمت جویانه برای پیگیری مطالبات مردم عدول نکرده‌اند، بر پیچیدگی اوضاع خواهد افزود و مخاطرات و تهدیدات را افزایش خواهد داد. وی در ادامه بیان کردند که واکنش‌های بین‌المللی و مجامع و مراجع دینی مذهبی به دستگیری آقای شیخ علی سلمان نشان می‌دهد که ایشان از احترام زیادی برخوردارند و مشی اعتدالی ایشان و جمعیت الوفاق مقبولیت مردمی و بین‌المللی دارد..[iii]
ریشه های تحولات بحرین
شکاف میان دولت و ملت: دهها سال است که حکومت در دست خاندان آل خلیفه میباشد. مرجع قوانین در بحرین شخص پادشاه است. بیشتر مناصب حکومتی در دست خانواده حاکم است. این خانواده، دارای مزایا و امتیازات خاصی است. (ازجمله حقوق ماهیانه و مادام العمر برای همه ی اعضای خانواده ی سلطنتی؛ معافیت از پرداخت مالیات و بهای خدمات دولتی مانند برق و آب، اعطای بخش زیادی از اراضی زراعی و حق مصادره ی زمینهایی که نظر آنان را جلب میکند) اعضای خانواده آل خلیفه، همواره در اخذ کارها و مقامات دولتی، مقدم بر دیگران اند و به هیچ روی به شایسته سالاری توجه نمیشود.[iv]
حکومت اقلیت سنی بر اکثریت شیعیان: بحرین در میان کشورهای عضو خلیج فارس، تنها کشوری است که اکثریت شیعی دارد. شیعیان یک اکثریت 70% هستند که تحت حاکمیت اقلیت سنی مذهب قرار دارند. به رغم این اکثریت، حضور کم رنگی در کابینه دارند.
عوامل اقتصادی: بحرین بر خلاف دیگر کشورهای خلیج فارس، ذخایر نفتی ندارد. نفت اندک این کشور در اوایل دهه ی 1990 تمام شد؛ از این رو یکی از کشورهای فقیر محسوب میشود. کمکهای مالی و غیر مالی عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به این کشور هم بیشتر به خانواده حاکم و مرکز حاکمیت این کشور تعلق میگیرد، از این رو، دیگر مردم درمناطق مختلف، در وضعیت معیشتی سختی به سر می برند.[v]
تغییر بافت جمعیتی در بحرین: حکومت بحرین برای تغییر بافت جمعیتی بحرین به نفع اهل سنت به مهاجران سنی از کشورهایی چون پاکستان، بنگلادش، اردن و. . . تابعیت داده که اکثر آنها هم هیچ تخصصی ندارند.[vi] اهدا و اعطای امتیاز شهروندی به سنیهای اصالتاً غیر بحرینی در حالی صورت میگیرد که دولت از دادن این امتیاز به بعضی اقوام شیعه مذهب چون قوم بیدون، که قرنهاست در کشور بحرین زندگی میکنند امتناع می ورزد.
استبداد سیاسی: همچون اکثریت کشورهای عربی منطقه، نظام سیاسی بحرین پادشاهی است و هر چند بعد از روی کار آمدن شیخ حمد بن عیسی پادشاهی مشروطه نام گرفته است، ماهیتی استبدادی و اقتدارگرایانه و قبیلهای دارد. رهبران این کشور اختیاراتی مافوق قانون اساسی دارند و در مقابل اختیارات و وظایفشان نیازی به پاسخ گویی به مردم نمی بینند.[vii]
آمریکا و متحدان منطقه ای آن
امریکا با حضور نظامی قوی در بحرین امکانات نظامی مختلفی را در بندر سالمان و فرودگاه محرق و پایگاه هوایی شیخ عیسی داراست ؛ اما پایگاه نظامی جفیر در نزدیکی منامه یکی از مهمترین پایگاههای نظامی در منطقه خلیج فارس محسوب میشود . مرکز فرماندهی ناوگان پنجم امریکا و مرکز فرماندهی نیروهای ویژه نیز در این پایگاه قرار دارد.[viii]
ضرورت حفظ نظام سیاسی بحرین برای عربستان(به عنوان قدرت منطقهای) و حفظ منافع استراتژیک برای آمریکا به عنوان قدرت فرا منطقهای، این دو کشور را به سمت حفظ وضع موجود در بحرین سوق داده است. واشنگتن و متحدان ذی نفع آن به دلیل وجود منافع در این کشور و ثبات رژیم آل خلیفه ، به رغم توصیه و برخورد مسالمت آمیز با معترضین ، مشارکت همه گروهها در حکومت و ایجاد اصلاحات ، به صورت جدی رویکرد سرکوبگرانه رژیم آل خلیفه را محکوم نکردند . رفتار دولت آمریکا در قبال رژیمهای لیبی و سوریه با رژیم بحرین کاملا متفاوت است. آنها با سیاست ابهام با سیاست پارادوکس وار انتقاد از برخورد با معترضین و حفظ نظم و قدرت آل خلیفه موضعی تقابلی را در مقابل تهران به کار گرفتند، در حقیقت مجاورت و همسایگی بحرین با عربستان بعنوان شریک منطقه ای غرب و ترس از تسری این قیام و موج دموکراسی خواهی به این کشورها، وجود اقلیت شیعی در این کشورها، واشنگتن را ناگزیر به حمایت از اصلاحات سیاسی و پادشاهی مشروط می کند.
عملیات نظامی عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای سرکوب معترضان در بحرین را می‌توان به عنوان گزینه جدید رفتار منطقهای در جهت موازنه با ایران دانست.
عربستان سعودی کشوری است که همواره سیاست حفظ وضع موجود و پرهیز از هرگونه تغییر در ثبات داخلی و منطقهای را دنبال کرده است. علل نگرانی عربستان سعودی از گسترش بیداری اسلامی در منطقه را می‌توان در حفظ حکومت سلطنتی ، سقوط متحدان منطقهای و چالش مشروعیت دانست. بی شک الگوی رفتاری سعودی ها در شناخت مواضع آل خلیفه بسیار اهمیت دارد. عملیات نظامی عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای سرکوب معترضان در بحرین را می‌توان به عنوان گزینه جدید رفتار منطقهای در جهت موازنه با ایران دانست.این موازنه در سطح منطقه به بازیگری شورای همکاری خلیج فارس با سردمداری عربستان سعودی در حال برقراری می باشد. از سوی دیگر عربستان همواره از نفوذ ایران در خلیج فارس و بحرین نگران است و با ارسال نیروی نظامی به بحرین سعی در کنترل بحران و مهار ایران دارد. طیف گسترده ای از رقابت ایدئولوژیک، مذهبی و ملی به تنش‌های موجود بین عربستان سعودی و ایران شکل داده است. عربستان سعودی خطر ایران شیعی را احساس کرده که از زمان حادثه 11 سپتامبر 2001 به بعد و سپس پس از سقوط صدام حسین و قدرت گیری شیعیان در عراق و تقویت حزب الله در لبنان به ویژه پس از جنگ 33 روزه این روند ادامه پیدا کرده و ایران در صدد افزایش قدرت و نفوذ خود در منطقه بر آمده است؛ که این موضوع در آینده کاهش وزن قدرت عربستان و متحدینش و افزایش وزنه ی قدرت ایران و بر هم خوردن موازنه قدرت منطقه ای را به دنبال خواهد داشت.
واکاوی رفتار نخبگان بحرین
بی شک آنچه بیش از هر چیزی برای رژیم بحرین حیاتی است، حفظ قدرت و جلوگیری از فرو ریختن نظام سیاسی مزبور است. آنها در این راستا سعی بر آن داشته اند که با ایجاد اختلاف در بین گروه های شیعی معتدل تر روند اعتراضات را تضعیف بخشند و در این راه ایران هراسی را بعنوان عامل خروجی و بهانه سرکوب نهادینه سازند. اما روند تحولات احقاق حقوق در این سناریوی زمان بر کاری به پیش نبرده است و اعتراضات رفتن دیکتاتورها را نشانه رفته است.
عملکرد سال های 2011 تا امروز در بحرین، معطوف به برآورده کردن چند هدف بوده است؛ ازجمله:
- ایجاد شکاف در بین گروه های انقلابی بحرین و تقسیم بندی آنها به گروه های تاثیرپذیر از بیرون و گروه های ملی یا گروه های میهنی.
- استفاده از زمان به بهانه تهیه گزارش های حقوق بشری و منسوب کردن کمیته های حقیقت یاب برای انتشار گزارش هایی که نشان از حوادث پشت پرده، اهداف، عوامل و مقصران موضوع باشد.
- تلاش برای جلوه دادن ترویستی و غیربومی بودن جریان های حادث در بحرین بود که برای مسلم کردن این امر، بحث شیعه هراسی، اسلام هراسی و ایران هراسی در کانون رسانه های هم بحرین و هم گروه و کشورهای حامی آن قرار گرفت.[ix]
فرجام
بیش از هر واحدی در خاورمیانه، رژیم وقت بحرین باید تاوان عدم سهیم سازی شیعیان در قدرت و سرکوب آنان را بدهد. در حقیقت رشته های عدم ارتباط بین جامعه و حکومت به یکباره نظام سلطنتی بحرین را در هم خواهد شکست. با بازداشت شیخ سلمان، رژیم آل خلیفه آخرین روزنه های امید خود را برای خروج از بحران بسته است. بی شک حمایتهای نظامی و مالی عربستان که در طول اراده واشنگتن قرار دارد نمی تواند اهداف راهبردی بلند مدت غرب و متحدانش را پیگیری نماید. از طرفی صرف ایران هراسی و ترس از افزایش قدرت منطقه ای تهران، نمی تواند سوپاپ اطمینانی برای خفقان و سرکوب شیعیان باشد. لذا شکاف بین دولت و ملت و در ادامه آن سلطه اقلیت سنی بر اکثریت شیعی و استبداد سیاسی در بحرین چنان ریشه دوانده که ادامه حکومت رژیم آل خلیفه را با « اما و اگرهای» قدرتهای بین المللی و منطقه ای و موج بیداری اسلامی گره زده است.
منابع :
1- http://irdiplomacy.ir/fa/page/1942474
2 - http://irdiplomacy.ir/fa/page/1942545
3 - http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13931010001268
4 بحرانی، مرتضی. جنبشهای سیاسی-اجتماعی بحرین، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، چاپ اول، 1382، ص 181
5- امیر دهی، علی‌رضا، «بحرین(سرزمین مروارید)» اندیشه تقریب. شماره 28، 1390، ص 48
6 - هاشمی‌نسب، سعید، «بحران بحرین»، پژوهشهای منطقهای، شماره 5، 1389، ص 27
7 - ذاکریان، مهدی،. حقوق بشروخاورمیانه، تهران: مرکز پژوهشهای مطالعات استراتژیک خاورمیانه.، 1382، ص 56
8- رجبی، مسعود، گاوهای خشمگین: بررسی علل و چگونگی حضور نظامی آمریکا در منطقه، مجله زمانه، شماره5و6.، 1381، ص 79
9- http://irdiplomacy.ir/fa/page/1942474
مظفر حسنوند
کارشناس مسائل منطقه
فارس
انتهای پیام