حکایت مردمی که با «وقف» جاودان شدند

صدای شیعه: وقف در بسیاری از روایات اسلامی به «صدقه جاریه» تعبیر شده است، وقف دارای ثواب و فضیلت‌های فراوانی است و ائمه معصومان(ع) نیز تاکید بسیاری بر انجام این سنت حسنه داشته‌اند، به طوری که در روایت نقل شده از امام صادق(ع) در زمینه ماندگاری اعمال دقیقا بر صدقه جاریه(وقف) اشاره شده است.

وقف یک نهاد ممتاز دینی است و مهم‌ترین مبحث در آن عمل امینانه نسبت به موضوع وقف است، دایره وقف گسترده بوده و در حال حاضر عرصه‌های متعددی برای وقف وجود دارد. وقف با نیک‌اندیشی و گذشت افراد خیراندیش ایجاد می‌شود و هدف و حاصل آن باقی شدن فانی است، با وقف کردن نام فانی انسان جاودان شده و در تاریخ برای همیشه ثبت شده و باقی می‌شود.

وقف در ایران

قبل از پیروزی انقلاب موقوفات کشور در سه مقطع از تاریخ مورد غارت و حیف و میل قرار گرفته است که اوج آن دوران نادرشاه، رضاخان و محمدرضا شاه بوده است. اما پس از پیروزی انقلاب به دستور امام راحل رویکرد احیای موقوفات در پیش گرفته شده و شورای انقلاب در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی و پس از تصویب قانون اساسی، باز پس گیری موقوفات و ابقای آن را در دستور کار خود قرار داده است و در همین راستا بسیاری از موقوفات کشور که قبل از انقلاب به غیر واگذار شده بود، احیا شد.

قدمت برخی از موقوفات در کشور به بیش از 800 سال می‌رسد و در حال حاضر بیش از 8 هزار متولی موقوفات در کشور وجود دارد. تعداد موقوفات کشور بیش از 127 هزار مورد است که این تعداد شامل موقوفات منفعتی و انتفاعی هستند.

وقف در استان زنجان

در استان زنجان نیز همانند کل کشور، وقف و موقوفات پس از پیروزی انقلاب قوت گرفته و پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی بسیاری از موقوفات استان احیا شده است.

شمار موقوفات استان زنجان بیش از 2 هزار و 400 مورد است که در این بین موقوفات ارزشمندی نیز وجود دارد.

بخش عمده نیات واقفان خیراندیش و نیکوکار در استان مربوط به عزاداری برای امام حسین(ع)، رفاه عمومی، فقرزدایی و عدالت اجتماعی مربوط است و شمار نیات واقفان در استان به 35 هزار مورد می‌رسد.

برای اینکه بیشتر با موقوفات استان آشنا شویم، به سراغ تعدادی از موقوفات شاخص استان رفتیم تا گزارشی در زمینه نحوه وقف و نیات واقفان آنها بنویسیم.

موقوفه‌ای که کاروانسراست

کاروانسرای سنگی شهر زنجان یکی از قدیمی‌ترین و منحصر به فردترین آثار تاریخی استان و به جا مانده از دوران صفوی است، این کاروانسرا یکی از قدیمی‌ترین موقوفات به ثبت رسیده در استان زنجان است.

کاروانسرا سنگی زنجان یکی از کاروانسراهای برون شهری بوده که در قرن 11 و به دستور شاه عباس صفوی و با هدف تقویت سیستم تجاری و بازرگانی ساخته شده است.

کاروانسرای سنگی یکی از بی‌نظیرترین آثار تاریخی شهر زنجان است و در جاده کمربندی زنجان – میانه در خیابان خیام، رو‌به‌روی راه‌آهن شهر قرار دارد.

این کاروانسرا که به داش کاروانسرای نیز معروف است، هم‌اکنون تغییر کاربری داده و به سفره خانه سنتی تبدیل شده است،این کاروانسرا در سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وقف 18 هزار جلد برای کتابخانه مدرسه علمیه سطح عالی سید زنجان

این وقف نیز یکی از موقوفات جالب استان است که واقف خیراندیش به منظور افزایش مطالعه این تعداد کتاب را وقف مدرسه علمیه سطح عالی سید زنجان کرده است.

این 18 هزار جلد شامل بیش از یک هزار عنوان کتاب بوده که شامل موضوعاتی از قبیل فقه، اصول، تاریخ، ادبیات است.

بیش از 100 جلد از این کتاب‌های وقف شده، نسخه خطی هستند که هرکدام دارای قدمت بیش از 500 سال بوده و حدود 200 جلد نیز چاپ سنگی است.

موقوفه مرحوم هوشمند

موقوفه مرحوم یوسف هوشمند نیز یکی از مهم‌ترین موقوفات استان زنجان است که برای کمک به بیماران چشمی وقف شده است.

شنیده‌ها حاکی از آن است که مرحوم یوسف هوشمند در زمان حیات خود به بیماری چشمی مبتلا بوده و با مراجعه به پزشکان متعدد متوجه می‌شود که درمانی برای چشمان بیمار او نیست و در نهایت نابینا می‌شود، از همین رو در اواخر عمر خود برای اینکه دیگر بیماری به علت نبود امکانات و همچنین مشکلات مالی بینایی خود را از دست ندهد، ملک خود را به صورت تمام و کمال برای احداث ساختمان چشم پزشکان وقف کرده است.

این موقوفه در یکی از محل‌های تجاری مرکز شهر زنجان واقع شده و از نظر ارزش ریالی بسیار ارزشمند است، احداث ساختمان چشم پزشکی در این محل آغاز شده است و پیشرفت فیزیکی آن نیز 56 درصد است.

مساحت این پروژه 240 متر بوده و زیربنای این موقوفه یک‌هزار و 100 متر است، موقوفه مذکور در پنج طبقه در حال ساخت است، تاکنون 500 میلیون تومان برای ساخت موقوفه مذکور هزینه شده و برای ادامه ساخت این پروژه 550 میلیون تومان نیاز است.

شهری که موقوفه است

استان زنجان موقوفات بسیاری دارد، اما موضوعی که موجب شده این استان در امر موقوفات به یک استان منحصر به فرد تبدیل شود، این است که یکی از شهرهای استان به صورت شش دانگ موقوفه است.

شهر قیدار نبی(ع) به صورت تمام و کمال موقوفه است، در بین شهرهای استان قیدار نبی (ع) دارای بیشترین موقوفه از نظر ارزش ریالی است، تعداد موقوفات این شهر قریب به 500 مورد و تعداد رقبات آن نیز بیش از 11 هزار مورد است.

برکات وقف در این شهر بسیار زیاد است و همین امر موجب سازندگی بیشتر شهر قیدار نبی(ع) شده است و برای بهره‌مندی مردم از منافع موقوفات در این شهر پروژه‌های عظیمی در حال ساخت است و یا ساخته شده است.

از دیگر ویژگی‌های این شهر موقوفه وجود حرم مطهر حضرت قیدار نبی(ع) است که اهمیت شهر را بیش از پیش افزایش داده و هر سال گردشگران و زائران مذهبی بسیاری را از همه نقاط کشور به خود جلب می‌کند.

زنجان بیش از 2400 موقوفه دارد

حجت الاسلام علی باقری، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان زنجان به بهره‌وری و توسعه موقوفات نیز اشاره کرد و افزود: پس از تصرف موقوفات از دست رفته نسبت به توسعه آنها اقدام می‌شود که طی سنوات گذشته اقدامات ارزشمندی در این زمینه صورت گرفته و نتایج مثبتی نیز داشته است.

مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان زنجان با اشاره به اینکه تعداد موقوفات استان زنجان بیش از 2 هزار و 400 مورد است، گفت: تعداد رقبات استان نیز قریب به 24 هزار عدد است.

116 روستای استان زنجان موقوفه است

وی 116 روستای استان زنجان را موقوفه اعلام کرد و گفت: شاخصه خاص استان زنجان این است که شهر قیدار نبی(ع) که شامل موقوفات بسیار ارزشمند نیز است، به صورت شش دانگ موقوفه است.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان زنجان با اشاره به اینکه اوقاف به منظور جلب اعتماد مردم و واقفان دقیقا بر اساس نیات واقفان عمل می‌کند، گفت: در برخی از موارد که نیت واقف قابلیت اجرایی از نظر دینی و شرعی ندارد، بر اساس فتوای مراجع این موقوفه بر اساس نزدیک‌ترین نیت هزینه می‌شود./ مهر