ساختن یک ژاپن اسلامی همه چیز ما را از بین می‌برد
صدای شیعه: حجت الاسلام سید محمدمهدی میرباقری در گفت‌و‌گو با نشریه «خردنامه همشهری» سبک زندگی را در سه سطح خُرد، اجتماعی و تکاملی مورد توجه قرار داده و بحث از آن را تنها در مقیاس سوم ارزشمند می‌داند. وی سبک زندگی را یک بحث گسترده و وابسته به دانش‌های پشتیبان تلقی کرده که برای اصلاح آن باید دانش‌های بومی تولید کرد، که بخشی از آن هم قطعاً تفقه دینی است.
حجت الاسلام میرباقری با اشاره به اینکه بحث سبک زندگی در سخنان رهبری جزئی از نقشه تمدن اسلامی و الگوی پیشرفت است می‌گوید: «در سبک زندگی، اولاً واحد مطالعه از فرد به جامعه ارتقا پیدا می‌کند. لذا دانش‌های پشتیبان آن از نوع دانش‌های اجتماعی، جامعه شناسی و فروع جامعه‌شناسی هستند و به جای بحث از رفتار فرد، از الگوهای رفتار اجتماعی بحث می‌شود؛ الگوی پوشاک، خوراک، مسکن، تفریح، تحصیل، اشتغال، ازدواج، تشکیل خانواده و امثال این‌ها.»
وی این بحث را بسیار گسترده می‌داند و به عنوان مثالی از این گستردگی اضافه می‌کند: «آیا قانون اساسی یک کشور سبک زندگی نیست؟ شما نظام کلان سیاسی، اقتصادی و فرهنگی یک کشور را طراحی می‌کنید و می‌گویید مدل سیاسی ما مدل ولایت فقیه، مدل سلطنت یا مدل جمهوری دمکراتیک است. نحوه مشارکت اجتماعی و تعامل اجتماعی و نحوه تصمیم سازی و تصمیم گیری‌های کلان اجتماعی در حوزه سیاست، فرهنگ و اقتصاد، در حقوق اساسی و قانون اساسی یک کشور طراحی می‌شود. این‌ها سبک زندگی هستند. پس الگوهایی که تنظیم اجتماع را در مقیاس مسائل کلان جامعه انجام می‌دهد تا مسائل بنیادین، همه درون مطالعات جامع‌تر جا دارند.»
سه دیدگاه
رئیس فرهنگستان علوم در ادامه سه سطح متفاوت از برخورد با سبک زندگی را معرفی می‌کند: «در سطح اول، این موضوعات را در مقیاس خُرد و موضوعات مبتلابه فرد می‌بینیم؛ یعنی سبک زندگی را بحثی می‌بینیم که پیرامون روش زندگی افراد است. طبیعی است در ادبیات مذهبی ما، از این قبیل مباحث فراوان داریم... سطح دوم بحث، پیگیری این مسئله در مقیاس جامعه است، یعنی در قالب مطالعه اجتماعی. در اینجا مقیاس بحث و واحد مطالعه، جامعه است؛ یعنی شما از سبک زندگی اجتماعی بحث می‌کنید... سطح سوم و مقیاس بالا‌تر، این است که ما بحث را در تکامل اجتماعی دنبال کنیم؛ یعنی ببینیم جایگاه سبک زندگی در تکامل اجتماعی چیست؟»
وی با اشاره به سطح سوم (تکامل اجتماعی) تأکید می‌کند: «تلقی من این است که مقیاس بحث حتما می‌بایست در این سطح باشد وگرنه ما حداکثر در حد پاسخ گویی به مسائل مستحدثه باقی خواهیم ماند؛ یعنی دیگران مسائلی را مطرح می‌کنند و سبک زندگی را به شکل پیچیده پیش روی ما قرار می‌دهند و ما هم تلاش می‌کنیم که به نحوی پاسخ این مسئله را بدهیم.»
وی معتقد است: «می‌بایست حتماً در مقیاس رهبری حادثه با این بحث مواجه شویم و ببینیم خودمان چگونه باید تکامل سبک زندگی را طراحی کنیم. سبک زندگی را تنها در حوزه فردی و در خصوص آداب و رفتار فردی نبینیم. آن را در مقیاس رفتار اجتماعی، بلکه تکامل اجتماعی مطالعه کنیم و بعد ریشه یابی کنیم و ارتباطش را با هویت فردی و جمعی، فرهنگ، ارزش‌های اجتماعی و تکامل در ارزش‌های اجتماعی ببینیم و مطالعه کنیم و خودمان متناسب با تکامل ارزش‌های الهی در جامعه، سبک زندگی را طراحی کنیم.»
حجت الاسلام میرباقری با تأکید بر اینکه دانش‌های پشتیبان را هم باید خودمان تولید کنیم و نه اینکه از علوم انسانی غربی استفاده کنیم: «بی‌تردید بخشی از بحث هم مبتنی بر تفقه دینی است. یکی از اضلاع بحث در برنامه ریزی اسلامی، حتما تفقه در دین است. البته در تفقه در دین هم می‌بایست مقیاس را به مقیاس تکامل اجتماعی ارتقا دهیم.»
ایدئولوژی اجتماعی
این استاد حوزه علمیه در بحث فلسفی از ریشه‌های سبک زندگی می‌گوید: «بنیان سبک زندگی بر ایدئولوژی‌های اجتماعی است. یعنی عمیق‌ترین لایه‌ای که سبک زندگی اجتماعی مبتنی بر آن قرار دارد، ایدئولوژی اجتماعی است. ایده‌ها و ارزش‌های به ارزش‌های محقق تبدیل می‌شوند... ایدئولوژی مدرنیته در چهره پیروز و فاخر خودش که لیبرال دموکراسی است ظاهر شده و مدعی است که این پایان تاریخ و بهترین شیوه زندگی اجتماعی است. دانش‌های پشتیبان خودش، سخت افزار‌ها، نرم افزار‌ها و فلسفه‌هایش را هم تولید کرده است.»
وی در همین رابطه می‌افزاید: «یکی از مشکلات ما همین است که غرب نظام مفاهیم را تولید کرده و ساختارهای اجتماعی را شکل داده است، اختیارات را توزیع کرده و مناصب متناسب با این دانش‌ها را تعریف کرده است. همین دانش‌ها حاکم بر اداره هستند. بعد الگوی نیاز و مصرف جامعه را در حوزه‌های مختلف شکل می‌دهد؛ الگوی نیاز و مصرف، نه فقط الگوی مصرف. در دل این نظام، به تولید و تکامل نیاز می‌پردازد و سپس آن را ارضا می‌کند.»
وی در نقد سیاست گذاری‌ها توضیح می‌دهد: «برنامه ریزی کشور‌ها نه فقط برای جامعه، بلکه برای تکامل اجتماعی و به تعبیری، برنامه ریزی تاریخ است، اما وقتی از واحد فرد با آن برخورد می‌شود، الگوهای سرمایه داری به عنوان سبک زندگی حاکم می‌شوند. بعد بازار، شهر و رفتار اقتصادی ما تغییر می‌کند.»
میرباقری با اشاره به اینکه بحث سبک زندگی یک بحث پیوسته و دارای لایه‌های عمیق اجتماعی است اضافه می‌کند: «اینکه غرب و سیستم آن را نبینیم و به خوب و بد تقسیمش کنیم و تکنولوژی را بیاوریم و اخلاق را نیاوریم و بخواهیم یک ژاپن اسلامی درست کنیم، شدنی نیست. وقتی بیدار شدید می‌بینید این ژاپن اسلامی همه چیز شما را برده است؛ خانواده‌تان را عوض کرده و افزایش سن ازدواج و کاهش زاد و ولد را به همراه داشته است. باعث شده اخلاق، سبک ازدواج و تشکیل خانواده، الگوی تفریح اجتماعی، روابط اقشار و... عوض شود. بعد تازه می‌خواهیم درمانش کنیم.»
وی در پایان می‌افزاید: «مسئله امروز انقلاب اسلامی مسئله درگیری با تمدن غرب است، کسی که صورت مسئله را بیرون از این فضا و در فضای نظری صرف طراحی کند، نتیجه نمی‌گیرد. رهبری می‌گوید سبک زندگی را مورد مطالعه قرار بدهید. مطالعه سبک زندگی در عینت جامعه ما، مسئله درگیری انقلاب اسلامی و تمدن غرب است و این یعنی یک مسئله فراگیر. ما در سبک زندگی، دانش‌ها، ارزش‌ها، تکنولوژی‌ها، ساختارهای اجتماعی و همه چیز با آن‌ها درگیر هستیم. دلیلش این است که آن‌ها حداکثری فکر می‌کنند. آن‌ها یک مدیریت حداکثری فراگیر در مقیاس جامعه جهانی را اعمال می‌کنند.»
* گفت‌و‌گوی فوق الذکر در صفحات 56 تا 60 از شماره 134 از نشریه «خردنامه همشهری» با عنوان «سبک زندگی یکپارچه است؛ تکه تکه‌اش نکنیم!» منتشر شده است.
انتهای پیام