شناخت بیشتر ساواک در چهل و نهمین شماره گذرستان; بررسی پديده سانسور در دوره رضا شاه
صدای شیعه: مجله گذرستان پیش از این نیز شماره 27 خود را به «کمیته مشترک ضد خرابکاری» اختصاص داده و در آن نیز ساواک را از جنبه‌های دیگر مورد بررسی قرار داده بود. اکنون شماره جدید مجله را در سالگرد تصویب لايحه تأسيس سازمان اطلاعات و امنيت کشور در مجلس شوراي ملي به موضوع ساواک ویژه کرده است.
سخن نخست، انحلال ساواک توسط شاپور بختیار، بازخواني نقش آمريکا و رژيم صهيونيستي در تشکيل ساواک، تأسيس ساواک، در قلعه مخوف ساواک چه می‌گذشت؟، رئيس سازمان مخوف ساواک، ساواک از تأسيس تا پايان فروپاشي رژيم ستم‌شاهي، سرنوشت آخرين رئيس ساواک، سيا، ساواک و سفارت آمريکا، مطالب بيشتر درباره شکار مأموران ساواک از سوي ايران از مجموعه اسناد بدست آمده از وزارت امور خارجه امریکا، تشکيل ساواک، طرحي در راستاي توسعه شبکه‌هاي اطلاعاتي ـ امنيتي منطقه‌اي سيا چگونگي تاسيس ساواک، روابط و همکاري‌هاي ساواک و موساد، ساواک از ابتدا تا انتها ساواک، ساواک در تعقيب مخالفان سياسي، ساواک در دوره نعمت‌الله نصيري، ساواک و انقلاب اسلامي، ساواک و فرهنگ، ساواک و مخالفان در خارج از کشور، ساواک، کا.گ.ب و بلوک شرق، گزارش اولين نشست سران ساواک و موساد بخشی از مقاله‌های این شماره از گذرستان را تشکیل می‌دهند.
استخدام رسمى در ساواک و بازگشت به ايران، آزمون و تأسيس دفتر اطلاعات اروپا(ساواک) در آلمان، بهائيان در ساواک بهائيان در عصر پهلوي‌ها، چگونگى ورود آزمون به ايستگاه اطلاعاتى ساواک در آلمان غربى، چهره بي پرده روسای ساواک، ساختار ارتش و ساواک و ناکارآمدي رژيم پهلوي، ساواک به روايت سفيران انگليس و آمريکا، ساواک و بررسي اقداماتش در دوره پهلوي دوم، سپهبد ناصر مقدم آخرين رئيس ساواک، سوليوان: ما فقط بدنامي رابطه با ساواک را تحمل مي‌کرديم، شکنجه در ساواک به روایت اسناد، اهداف صهيونيستها از آموزش و تجهيز اطلاعاتي ساواک، سازماندهي، تشکيلات و مهارت‌هاي اطلاعاتي ـ پرسنلي ساواک، دانشگاهيان و مراکز آموزش عالي، ساواک در دوره حسن پاکروان، ساواک عامل تقويت پايه‌هاي نظام استبدادي پهلوي دوم، ساواک و سيا (CIA)، ساواک و مبارزه مسلحانه، ساواک؛ شکنجه و قتل و جنايت و عمليات برون‌مرزي ساواک بخشی دیگر از مقاله‌های گذرستان را شامل می‌شوند.
در بخش سخن نخست با عنوان «هیولایی به نام ساواک» آمده است: «اگر قرار باشد تاريخ ساواک، از آغاز تا پايان، نوشته شود بايد چهار دوره در آن مشخص شود: نخستين دوره ساواک، دوره ايجاد و تأسيس اين سازمان توسط مستشاران آمريکايي است. در اين دوره که از تأسيس رسمي ساواک در اسفند 1335 آغاز می‌شود و تا برکناري تيمور بختيار در اسفند 1339 ادامه می‌یابد ساواک در حال سازماندهی و تشکیلات خود است. در دومين دوره ساواک که با رياست پاکروان و با ورود فردوست به این سازمان آغاز مي‌شود، هيأت مستشاري آمريکا، از ساواک مرخص مي‌شود و به جاي آن مربيان و اساتيد اسرائيلي وارد صحنه مي‌شوند. لذا اين دوره را که تا فروردين 1350 ادامه دارد، بايد دوره سازماندهي و آموزش ساواک ناميد. سومين دوره ساواک که با خروج فردوست و مقدم در فروردين 1350 از ساواک آغاز مي‌شود، دوره هجوم و قدرت ساواک است. چهارمين دوره ساواک، ماه‌هاي آخر سلطنت محمدرضا پهلوی را دربر مي‌گيرد که مصادف با دوران انقلاب اسلامی است . این دوره نهایتاً به حيات 22 ساله ساواک خاتمه مي‌دهد. در این چهار دوره، شناخت مردم ایران از معدل عملکرد سازمان هیولایی ساواک، چیزی جز اختناق، سرکوب، ایجاد فضای رعب و وحشت در جامعه، سلب آزادی‌ها، شکنجه‌های هولناک، اعدام و... نبوده است.»
در بخش «ساواک و فرهنگ» که برگرفته از کتاب «ساواک، سازمان اطلاعات و امنيت کشور» نوشته مظفر شاهدی است و از سوی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي منتشر شده، می‌خوانیم: «پديده سانسور و فرهنگ‌ستيزي در ايران عمري به درازاي استبداد سياسي حاکم بر کشور دارد. با اين احوال تا جايي که به تاريخ معاصر ايران مربوط مي‌شود پديده سانسور با آغاز انتشار روزنامه‌ها و مطبوعات و سپس کار ترجمه و تأليف کتاب معني و مفهوم يافت. همزمان با گسترش انتشار روزنامه‌ها و رشد مؤلفه‌هاي فکري، فلسفي و سياسي، سانسور دامنه وسيع‌تري يافت و در سال‌هاي سلطنت محمدرضا پهلوي به اوج رسيد. از دوران سلطنت محمدشاه قاجار، نخستين روزنامه‌ها در ايران شکل گرفتند.
در دوره ناصرالدين شاه نشريات بسيار اندک اما تا حدي منظم چاپ شدند. از اواخر سلطنت مظفرالدين شاه و همزمان با گسترش ناآرامي‌هاي انقلاب مشروطيت، تعداد و کيفيت نشريات و روزنامه‌هاي منتشر شده افزايش يافت. با کودتاي سوم اسفند 1299 و به ويژه پس از آغاز سلطنت رضاشاه انتشار نشريات و مطبوعات کاهش يافت. در همان حال کيفيت آنها نيز افت کرد و تا هنگام عزل رضاشاه از سلطنت اين روند کماکان ادامه يافت. پس از آغاز سلطنت محمدرضا پهلوي، مطبوعات گسترش يافت و تا کودتاي 28 مرداد 1332 صدها روزنامه و نشريه در کشور منتشر مي‌شد.
از دوره ناصرالدين شاه، مطبوعات و روزنامه‌ها تحت نظارت حکومت قرار گرفته و اداره‌اي تحت عنوان سانسور تشکيل شد که عمده وظايف آن نظارت و کنترل نشريات و کتاب‌هاي وارده از کشورهاي بيگانه بود. با اين احوال نشريات و روزنامه‌هاي داخلي نيز جز خواسته حکومت مشي ديگري طي نمي‌کردند. اين روند از اواسط دوران سلطنت مظفرالدين شاه تا حد زيادي از کنترل حکومت خارج شد. پس از پيروزي مشروطه، مطبوعات و نشريات آزاديهاي قابل توجهي يافتند. با اين احوال هرگاه دولت اراده ميکرد، با استناد به مواد قانوني و تفسير خاصي که از قوانين موضوعه مي‌شد، از انتشار نشريات مخالف جلوگيري ميکرد. پس از صعود رضاخان به نخست‌وزيري و سپس سلطنت، کار سانسور مطبوعات و نظارت حکومت بر نشر روزنامه‌ها، سازمان گرفت و نشريات محدود موجود، تنها تحت نظارت شديد سانسورچيان شهرباني رضاخان به چاپ مي‌رسيد.
کتاب نيز نظير نشريات و روزنامه‌ها از همان آغاز با سانسور و کنترل حکومت روبه‌رو شد. از دوران سلطنت ناصرالدين شاه و مظفرالدين شاه قاجار که کتاب‌هاي محدودي از زبان‌هاي خارجي به فارسي ترجمه مي‌شد، اداره سانسور بر محتواي آن نظارت ميکرد. در دوران مشروطيت، به تدريج بر ميزان کتاب‌هاي منتشره افزوده شد و نظارت و سانسور کتاب با وسواس کمتري دنبال شد. در دوره سلطنت رضاشاه نيز، کتاب‌ها پيش از انتشار بررسي مي‌شدند و پس از نظر مساعد سانسورچيان حکومت اجازه نشر مي‌يافتند. طي دوازده سال نخست سلطنت محمدرضا پهلوي، نظارت بر چاپ و انتشار کتاب روند معقولي يافت، اما پس از کودتاي 28 مرداد 1332 کتاب‌ها نيز سرنوشتي نظير روزنامه‌ها و نشريات پيدا کردند.
فرمانداري نظامي تهران، ارباب جرايد را تحت فشار قرار داده و آنان را از چاپ و انتشار هر مطلبي که از نظام سياسي حاکم بر کشور انتقاد ميکرد، برحذر مي‌داشت. بسياري از روزنامه‌نگاران و مديران مطبوعات تهديد شده و مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. اين روند در تمام سال‌هاي مياني دهه 1330 و تا هنگام تأسيس و آغاز کار ساواک و پايان مأموريت فرمانداري نظامي، با شدت ادامه يافت. برخي از نشريات و روزنامه‌ها نيز با شرايط جديد پيش‌آمده کنار آمده و با نظام سياسي وقت همکاري کردند و تحت حمايت حکومت قرار گرفته، به مخالفان حمله مي‌کردند.»
مجموعه‌ای که در قالب چهل و نهمین شماره نشریه «گذرستان» پیش روی خوانندگان گرامی است برگزیده‌ای از مقالات موجود در آثار منتشر شده از طرف موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به ویژه کتاب «ساواک» نوشته مظفر شاهدی و کتاب «مأموريت در ايران» نوشته ويليام سوليوان، آخرين سفير آمريکا در حکومت پهلوي است.
چهل و نهمین شماره نشریه الکترونیکی «گذرستان» در پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به نشانی http://gozarestan.ir قرار گرفته است.
انتهای پیام