طلاب، چه کتبی می خوانند؟

صدای شیعه: حوزه علمیه میراث گرانبهای حضرات معصومین علیهم السلام است که در نگاهی وسیعتر –اگر حوزه علمیه دینی و نه صرفا اسلامی را مدنظر داشته باشیم- ریشه در تاریخ انبیاء و اولیا الهی دارد و سخت وامدار آموزه ها و احکام دینی است؛ در حقیقت تصور حوزه بدون بیان و تبیین اندیشه های دینی محال است. هرچند در برهه هایی از جمله پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد تدریس دروس جنبی و فرعی که به مرور زمان وجه غالب نیز پیدا کرده اند، هستیم.

به هر روی حوزه علمیه به اقتضای ماهیت آموزشی اش –که نباید بر وجه تربیتی و اخلاقی اش بچربد که چربیده است- دارای مراتب و مقاطع تحصیلی می باشد و بالطبع کتبی نیز به اقتضای هر مقطع و پایه تدریس می شوند. نوع این کتب در گذر زمان به ویژه با تشکیل مرکز مدیریت حوزه های علمیه، دستخوش تغییراتی شده اند.

 

سطوح و پایه های تحصیلی

با تشکیل مرکز مدیریت حوزه های علمیه کشور، تقسیم بندی زیر در مراتب تحصیلی ایجاد شد:

سطح یک: پایه های 1 تا 6

سطح دو: پایه های  7 تا 9

سطح سه: پایه 10 و پایان نامه

 

کتب

در هر یک از پایه های تحصیلی، کتبی تدریش می شوند که در ادامه شرح آن از نظرتان می گذرد:

پایه اول

 1-صرف: بخش فارسی و عربی کتاب صرف ساده.

2- نحو: نحو مقدماتی و هدایه تا آخر و کل کتاب صمدیه. کتاب هدایه و صمدیه در کتاب دوجلدی جامع المقدمات قرار دارند.

3- احکام: امروزه عدمتا کتاب آموزش فقه حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین فلاح زاده تدریس می شود.

4- منطق 1 (مرکز) یا آشنایی با منطق شهید مطهری.

5- عقاید 1: از ابتدا تا پایان کتاب اصول اعتقادات.

6- تجوید: از ابتدا تا پایان کتاب روانخوانی و تجوید قرآن.

 7- اخلاق نظری 1: ترجمه تمام متن آداب المتعلمین.

 8- تاریخ 1: فرازهایی از زندگانی پیامبر اسلام ازابتدا تا فصل24 (دفاع از حریم آزادی).

 9- قرآن 1: حفظ نیمه دوم جزء30 (سوره اعلی تا آخر قرآن).

نکته: کتب اخلاق، تاریخ و قرآن در بیشتر مدارس، اختیاری اند.

 

پایه دوم

 1- نحو 2: از اول سیوطی یاشرح ابن عقیل تا باب الفاعل+ تجزیه ترکیب نمیه اول جزء30 قرآن

 2- نحو 3: سیوطی یا شرح ابن عقیل از باب الفاعل تا التصریف

3- منطق 2: منطق مظفر یا منطق تعلیمی از ابتدا تا صناعات خمس

4- منطق 3: منطق مظفر یا منطق تعلیمی کل صناعات خمس

5- عقاید 2: تمام کتاب شیعه در اسلام

 6- اخلاق نظری 2: از اول المراد من منیه المرید تا النوع الثالث فی آلاداب المختصه بالمعلم

7- تاریخ 2: فرازهایی از زندگانی پیامبر اسلام از فصل 24 (دفاع از حریم آزادی) تا پایان کتاب

8- قرآن 2: برگزیده تفسیر نمونه جلد1 سوره های فاتحه، انعام ، مائده

 

پایه سوم

 1-نحو 4: مغنی الادیب از ابتدا باب اول تا حرف لو

2- نحو 5: مغنی الادیب از حرف لو تا آخر باب اول + باب رابع

3-بلاغت: مختصر یا جواهر البلاغه

4-عقاید 3: آموزش عقاید (استاد مصباح یزدی)

 5-تجزیه و ترکیب: نیمه اول جزء 29 قرآن

 6-اخلاق نظری 3: المراد من منیه المرید از النوع الثالث فی آلاداب المختصه بالمعلم تا آخر کتاب

7-تاریخ 3: سیره پیشوایان (استاد پیشوایی) از ابتدا تا زندگانی امام باقر(ع)

8-قرآن 3: برگزیده تفسیر نمونه جلد2 سوره های اعراف، انفال، ابراهیم

 

پایه چهارم

1- اصول 1: اصول شهید مطهری+ الموجز

2- فقه 1: شرح لمعه از کتاب الطهاره تا اول کتاب الصوم

3- فقه 2: شرح لمعه از کتاب الصوم تا اول کتاب المتاجر

4- عقاید 4: بدایه المعارف الهیه ج1 از ابتدا تا اول الفصل الثانی عقیدتنا فی النبوه

 5- نهج البلاغه 1: نامه 31 نهج البلاغه

 6- تاریخ 4: سیره پیشوایان(استاد پیشوایی) از اول زندگانی امام باقر(ع) تا اول زندگانی امام هادی(ع)

7- قرآن 4: منتخب برگزیده تفسیر نمونه جلد3 سوره های مریم،طه،انبیاء،مومنون، لقمان)

 

پایه پنجم

 1- اصول 2: اصول فقه ج1 از ابتدا تا اجتماع امر و نهی

2- فقه 3: شرح لمعه از ابتدا متاجر تا کتاب الاجاره

3- فقه 4: شرح لمعه از ابتداء کتاب الاجاره تا پایان کتاب نکاح

4- عقاید 5: بدایه المعارف الالهیه از عقدیتنا فی النبوه تا پایان جلد2

5- نهج البلاغه 2: نهج البلاغه خطبه همام

6-تاریخ 5: سیره پیشوایان (استاد پیشوایی) از اول زندگانی امام هادی تا پایان کتاب

 

پایه ششم

1- اصول 3: اصول الفقه از ابتدا اجتماع امر و نهی تا پایان جلد2

 2- فقه 5: شرح لمعه از اول کتاب الطلاق تا اول کتاب المیراث

 3- فقه: شرح لمعه از کتاب المیراث تا پایان کتاب الدیات

4- نهج البلاغه: نهج البلاغه، عهد نامه مالک اشتر

 5- علوم قرآن: تمام کتاب مختصر التمیهد یا آشنایی با علوم قرآنی

 6- آیین نگارش: بربال قلم تمام کتاب

 7-آشنایی با فلسفه: آشنایی با علوم اسلامی شهید مطهری بخش فلسفه

 8- تاریخ6: تمام کتاب دادگستر جهان

 9- علوم حدیث: تمام کتاب آشنایی با علوم حدیث

10- حکومت اسلامی: تمام کتاب حکومت اسلامی

 

پایه هفتم

1-اصول: رسائل از ابتداء تا اول دلیل انسداد

 2-فقه 1: مکاسب از ابتدا (محرمه) تا اول النوع الخامس (مما یحرم التکسب به)

3-فقه 2: مکاسب از النوع الخامس تا الکلام فی شروط المتعاقدین

 4-تفسیر: جوامع الجامع ج2 سوره توبه

 5-عقاید: تلخیص الالهیات (استاد سبحانی) از ابتدا کتاب تا اول نبوت

6-فلسفه: بدایه الحکمه (علامه طباطبائی)

 

پایه هشتم

1-اصول 1: رسائل از المقصد الثالث فی الشک تا ابتدای بحث استصحاب

2-اصول 2: رسائل از ابتدای بحث استصحاب تا پایان کتاب

 3-فقه 3: مکاسب از (الکلام فی شروط المتعاقدین) تا شرایط العوضین

 4-عقاید: تلخیص الالهیات از نبوت تا آخر کتاب

 5-رجال: کلیات علم رجال (استاد سبحانی) از ابتدا تا اول مشایخ الثقات

 6-تفسیر: جوامع الجامع ج2 سوره های یوسف و رعد

 

پایه نهم

1-اصول: کفایه از ابتدا تا اول بحث نواهی

 2-فقه 4: مکاسب از ابتدا شرائط العوضین تا اول خیارات

3-فقه 5: مکاسب از اول خیارات تا القول فی ماهیه العیب

4-فلسفه: نهایه الحکمه (علامه طباطبائی) از ابتدا تا پایان مرحله السابعه

 5-تفسیر: المیزان جلد 13 سوره مبارکه اسراء

 6-رجال: کلیات علم رجال (استاد سبحانی) از مشایخ الثقات تا آخر

 

پایه دهم

 1-اصول 1:  کفایه از ابتدای نواهی المقصد الثانی فی النواهی تا المقصد السابع اصول العملیه

 2-اصول 2: کفایه از المقصد السابع اصول العملیه تا پایان کتاب

3-فقه 6: مکاسب از (القول فی ماهیه العیب) تا پایان کتاب خیارات

4-تفسیر: المیزان جلد 13 سوره مبارکه کهف

5- درایه: درایه (استاد سبحانی) اصول الحدیث و احکامه

6 –فلسفه: نهایه الحکمه (علامه طباطبائی) از اول المرحله الثامنه تا پایان کتاب

 

درس خارج (فقه و اصول)

اساتید درس خارج کتاب خاصی را تدریس نمی کنند اما به جهت منظم شدن سیر بحث یکی از متون کتاب های اصولی یا فقهی را مبنا قرار می دهند و بر اساس ابواب و فصول آن تدریس می کنند. کتاب هایی که امروزه ملاک درس خارج قرار می گیرند، عبارتند از:

1. عروة الوثقی اثر آیت الله سید محمدکاظم یزدی: فقه

2. شرایع الاسلام اثر محقق حلی: فقه

3. تحریرالوسیله اثر امام خمینی: فقه

4. شرح لمعه اثر شهید ثانی: فقه

5. المکاسب اثر شیخ انصاری: فقه

7. خلاف شیخ طوسی: فقه

7. جواهر الکلام (یا جواهرالکلام‌ فی‌ شرح‌ شرایع الاسلام) اثر آیت الله محمدحسن نجفی: فقه

8. «وسیله النجاه»  اثر آیت الله محمدتقی بهجت (حاشیه بر کتاب وسیله النجاه آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی): فقه

9. کفایه الاصول اثر آخوند خراسانی: اصول

 

دروس اخلاق

 درس اخلاق در مدارس علمیه رایج است و البته کتاب خاصی محور نیست به طوری که هر استادی و گاهی اساتید یک مدرسه، کتاب خاصی را تدریس می کنند.

 

سایر دروس و کتب

پس از تشکیل مرکز مدیریت حوزه و لزوم همراهی با تحولات روز کتب و دروسی اضافه شدند که در ذیل به مهم ترین آنها اشاره می شود:

 دروس علوم انسانی

1- روانشناسی و تبلیغ

2- جامعه شناسی و تبلیغ: کاربرد جامعه شناسی در تبلیغ استاد مریجی

3- مدیریت اسلامی: مديريت اسلامي، محمد حسن نبوي

 

دروس تاریخ و علوم سیاسی

1- تاریخ و سیره پیامبر صلی الله وعلیه وآله: تاريخ اسلام، مهدی پيشوايي

2- تاریخ و سیره ائمه اطهار علیهم السلام: سيره پيشوايان، مهدی پيشوايي

3- تاریخ تحولات فرهنگی سیاسی معاصر با تاکید بر انقلاب اسلامی: انقلاب اسلامي وريشه ها، آيت الله مصباح يزدي

4- حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر ولایت فقیه: درسنامه حقوق اساسی جمهوری اسلامی ايران و ولایت فقیه، مرتضي الياسي

5- روش تحلیل مسائل سیاسی

 

 روش ها و مهارت ها

1- پروش سخنرانی و تمرین آن: روش سخنرانی دینی، استاد ملانوری

2- روش ذکر مصیبت

3- روش تدریس و کلاسداری: جزوه استاد تقوی

4- روش تدریس کودکان و نوجوانان: جزوة استاد تقوی

5- گروههای مهارتی خطابی

6- روش تحقیق: آشنايي با اصول و روش تحقيق، رياحي

7- روش تدریس قرآن کریم: درسنامه روش آموزش و مهارتهای کلاسداری قرآن کریم

8- روش تدریس احکام: جزوه استاد کاظمی

 

رشته های تخصصی

در سال‌های اخیر، رشته‌های تخصّصی تفسیر و کلام تفسیر وکلام تفسیر و کلام و تبلیغ نیز در کنار فقه و اصول تشکیل شده است که متخصصان و محقّقانی در آن رشته‌ها تربیت می‌کنند. هدف از این دروس - که تحت عنوان رشته‌های تفسیر، کلام، تبلیغ و ... شروع شده است - پرورش متخصص، در رشته‌های خاص مورد نیاز حوزه و جامعه است. این کار پرارزش باعث می‌شود که شخص علاوه بر اجتهاد در فقه و اصول، در یکی از رشته‌های علوم اسلامی متبحر شود، تا بتواند منشا خدمات مفیدی در حوزه و جامعه شود؛ نه این که بعد از صرف مدت زمان طولانی برای تحصیل، به نتیجه مطلوبی نرسد. مطمئنا کتب این رشته ها مفصلتر از آن است که در این فرصت بگنجد.

 

سخن آخر

کتابهای درسی در حوزه های علمیه شامل علوم صرف، نحو، بلاغی، منطق، کلام، فلسفه اسلامی، عرفان اسلامی، هئیت و ریاضیات، اصول و فقه و ... است که به تدریج از پایه اول تا ده و سپس درس خارج فقه و اصول تدریس می شوند. کتب حوزوی در طول زمان دستخوش تغییرات شده اند و البته با تشکیل مرکز مدیریت حوزه های علمیه، نظم تازه ای یافته اند.

منبع: شبستان

انتهای پیام