آفت اباحه‌گری بر درخت فرهنگ دینی; باغبانان فرهنگی کاشت و برداشت کنند
صدای شیعه: اباحه در لغت به معنای مباح و جایز شمردن و در اصطلاح فقهی یکی از عناوین تکلیفی پنج‌گانه در برابر حرام و شامل واجب، مستحب و مکروه است. در شرایطی که جامعه دچار اباحه گری شود، حرام‌ها به راحتی حلال و قبیح‌ها، معقول جلوه می‌کنند.
اباحه‌گری مهمترین و شایع‌ترین خطری است که جامعه دین‌دار به ویژه نسل جوان در معرض آن را تهدید می‌کند چرا که به ارائه مفهومی متناقص از دین و بایسته‌ها و ارزش‌هایی که حول محور آن شکل گرفته است می‌پردازد و با توجیهات مختلف به پر و بال دادن به ضد ارزش‌ها می‌پردازد و چنان تصویری دل نشینی ایجاد می‌کند که افراد نسبت به ارزش‌های پیشین بی‌اعتقاد میشوند و آن را اشتباه نیز می‌شمارند.
با بروز چنین شرایطی ارزش‌ها رنگ و بوی خود را از دست می‌دهند و اموری که پیش از این ضد ارزش محسوب می‌شدند جولانگاهی برای عرض اندام پیدا می‌کنند. با تقویت چنین شرایطی، زمینه برای تحریف مهیا می‌شود به نحوی که برداشت‌های غلط از دین افزایش یافته و به دلیل عدم شفاف سازی و بیان واقعیت‌ها در نظر مردم به ارزش تبدیل میشوند.
در این راستا به سراغ کارشناسان مربوطه رفتیم تا به علل تغییر ارزش‌ها و فراگیر شدن اباحه گیری بپردازیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کدخدایی، کارشناس خانواده به عوامل ایجاد فاصله ارزشی بین نسل‌ها اشاره و عنوان کرد: اگر ارزش را به آنچه برای رسیدن به اهداف مطلوبیت دارد، تعریف کنیم، دو عامل اصلی تغییر در اهداف (کمیت، کیفیت و سلسله مراتب اهداف) و تغییر در راه و روش‌های رسیدن به اهداف در تغییر ارزش‌ها میان فرد و نسل مؤثر است. هر چقدر سرعت تغییر در هرکدام از این دو عامل یا هر دو عامل بیشتر باشد، سرعت تغییرات ارزشی بین دو نسل یا شکاف ارزشی بین نسل‌ها نیز بیشتر و سریع‌تر می‌شود.
خانواده مهمترین نهاد برای انتقال ارزش‌ها
وی با تأکید بر اینکه نهاد‌های اجتماعی همچون؛ دین، آموزش و پرورش، اقتصاد، حقوق، سیاست، رسانه و ... هرکدام نقش مهمی در کیفیت و شیوه انتقال ارزش‌ها به نسل‌های بعدی دارند تصریح کرد: ولی در این میان شاید بتوان ادعا کرد که خانواده و به ویژه والدین این ظرفیت را دارند که به طور مؤثرتری زمینه‌ساز انتقال صحیح ارزش‌ها به نسل بعد باشند.
وی با تأکید بر اینکه دغدغه و مسئولیت پذیری کامل والدین نسبت به آموزش و تربیت دینی فرزند در این دو مرحله بسیار مهم است عنوان کرد: والدین نه تنها بایستی خودشان به طور کامل و باورمند به آموزه‌ها، ارزش‌ها و مناسک دینی پایبند باشند بلکه لازم است خودشان مستقیما به امر تربیت فرزند متعهد باشند و این امر را به نهاد‌های دیگر اجتماعی تفویض نکنند.
ناآگاهی مردم نسبت به احکام دینی
غلامرضا جمشیدی‌ها، استاد دانشکده علوم اجتماعی تهران، به تبیین علل گسترش اباحه‌گری در جامعه و جایگزین شدن ارزش‌های غیرواقعی در بستر جامعه پرداخت و گفت: گاهی این موضوع از ناآگاهی مردم نسبت به احکام دینی صورت می‌گیرد.
وی با بیان اینکه در گذشته رجوع مردم به مساجد برای دریافت پاسخ سؤالات شرعی خود بیشتر بود، اظهار کرد: با بروز فناوری‌ها و پیشرفت‌های حاصله و حضور بیشتر جوانان در دانشگاه‌ها چنان گمان شد که به جز مسجد از منابع دیگر نیز می‌توان کسب اطلاع کرد، در صورتی که نه تنها بر میزان اطلاعات دینی آنان افزوده نشد بلکه تعاملشان با مساجد نیز بسیار کاهش یافت.
چه الگوهایی را برای تثبیت ارزش‌ها معرفی کردیم؟
جمشیدی‌ها از دیگر علل بروز این پدیده را گسترش فردگرایی برشمرد و گفت: انسان‌ها به گروه‌های مرجع خود مراجعه و از آنان تقلید می‌کنند، اما آیا دستگا‌ه‌های تبلیغاتی کشور توانسته‌اند افرادی را به عنوان الگو معرفی کنند که از بهترین شاخصه‌های رفتاری برخوردار باشند؟
این استاد دانشکده علوم اجتماعی تهران فضای مجازی را ظرفی مناسب برای تبلیغات برشمرد و گفت: در حال حاضر بیشترین استفاده برای ترویج افکار مسموم و اندیشه‌های غیر صحیح از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد و انسان را ترغیب به تغییر افکار، اندیشه‌ها و ارزش‌ها می‌کند.
عدم مسئولیت‌پذیری مسئولان عاملی برای بروز اباحه‌گری
وی عدم مسئولیت‌پذیری در میان مسئولان را عامل دیگری برای بروز اباحه‌گری دانست و گفت: عدم برخورد جدی و قوانین منسجم، پایبند نبودن به وظایف و در برخی موارد انجام تخلف سبب می‌شود ارزش‌ها رنگ و بوی خود را از دست بدهند و القائات شبکه‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای بر ذهن و روح آنان حکم فرما شود.
از دیگر افرادی که در این زمینه با ما همکاری کردند، سید هادی معتمدی، آسیب‌شناس اجتماعی، بود. وی با بیان اینکه برخی ارزش‌های دینی طی سال‌های اخیر پررنگ‌تر شده و مورد اقبال بیشتر عموم قرار گرفته است و در مقابل برخی دچار افول شده است و ارزش‌های غیرواقعی جایگزین آن شده‌اند، اظهار کرد: در برخی از جنبه‌ها با رشد و در بخشی دیگر با افول فرهنگ اسلامی روبرو بوده‌ایم.
این آسیب‌شناس اجتماعی در بخش دیگری از سخنان خود از جمله ارزش‌های دینی که سال‌های گذشته با افول روبرو بوده و رنگ و بوی خود را از دست داده است را قاعده‌مند بودن ارتباط با نامحرم دانست و تصریح کرد: سرمایه گذاری نکردن بر این موضوع سبب ایجاد چنین شرایطی شده است.
وی عدم ارائه تسهیلات لازم برای ازدواج جوانان و بالا رفتن سن ازدواج را از جمله علل گسترش ارتباط‌های بدون مرز بین دختران و پسران ارزیابی و عنوان کرد: در ابعاد کلان برنامه ریزی اجتماعی جایی برای سامان دادن به روابط اجتماعی بین دختران و پسران لحاظ نشده است.
وی با تأکید بر اینکه در جامعه امروز پیش از آنکه دچار ناهنجاری باشیم اسیر بی‌هنجاری شده‌ایم تصریح کرد: هنجار رابطه بین دختر و پسر برای نیازهای امروز جوانان تعریف نشده است. هنجارهای مطرح مربوط به زمانی است که دختران پیش از آنکه به سن بلوغ برسند ازدواج کرده بودند، این در شرایطی است که سن ازدواج در دختران به 30 سال رسیده است.
بیش از ناهنجاری گرفتار بی‌هنجاری هستیم
معتمدی با تأکید بر اینکه برای ارزیابی کم رنگ یا پررنگ شدن ارزش‌های دینی در جامعه باید یه نگاه فرا ذهنی داشت و از جنبه‌های مختلف به آن نگریست تا از علل بروز برخی ناهنجاری‌ها آگاه شد گفت: ارزش‌های دینی کم رنگ نشده‌اند بلکه رفتارهای دینی کاهش پیدا کرده‌اند که این امر نیز واکنشی و نوعی اعتراض به مشکلات موجود است.
آرمان شهرکی، جامعه‌شناس با بیان اینکه گفتمان حکومتی موجود داعیه‌دار ترویج، تقویت و تثبیت ارزش‌ها و اعتقادات دینی است اظهار کرد: وقتی گفتمان دینی از سوی حکومت بیان شود برخی مخالفان را بر آن می‌دارد تا به لجبازی با آن بپردازند و به صورت افراطی به بروز رفتارهای ضدارزشی بپردازند. گفتمان رسمیت پیدا کرده شده اگر از سوی مسئولانی بیان شود که خود دارای امتیازات خاصی هستند و نوع زندگی آنان با مردم عادی تفاوت فاحشی به لحاظ کیفیت دارد به ویژه در امور دینی، مخالفت شهروندان را به همراه دارد.
این جامعه شناس با بیان اینکه برخی ارزش‌ها ذاتا همچون مهربانی و همیاری اصیل و برخی رفتارها اصالتا همچون قتل قبیح هستند اظهار کرد: باورهای مشترک قابلیت تغییر ندارند ولی وقتی یک رفتار همچون حفظ حجاب در جامعه‌ای ارزش و در جامعه‌ای دیگر ضد ارزش محسوب می‌شود، قابلیت تغییر از نسلی به نسل دیگر پیدا می‌کند و این به علت شک ورزی حاکم در میان جوانان نسبت به رویدادهای پیرامون است.
مبارک بودن شک ورزی بین جوانان تا حدی که به افراط نرسد
وی ترویج شک ورزی در میان جوانان را مطلوب ارزیابی و سبب رسیدن به حقیقت دانست و گفت: این پدیده تا زمانی مبارک محسوب می‌شود که به افراط کشیده نشود و در قالب تعادل پدیده‌ها مورد ارزیابی قرار گیرند تا جوانان به حقیقت دست پیدا کنند.
این جامعه شناس اظهار کرد: باورهای اصیل که با اخلاقیات درآمیخته‌اند و به باور مشترک در میان تمام جوامع تبدیل شده‌اند از متن مقدس دین، روایات و احادیث و فقه واصول نشئت می‌گیرد.
سیاه نمایی رسانه در حوزه شکاف بین سبک اجتماعی ایرانیان با امور دینی
وی با انتقاد از اینکه برخی رسانه‌ها به سیاه نمایی در مورد تغییر سبک زندگی دینی در کشور می‌پردازند، عنوان کرد: فاصله سبک اجتماعی ایرانیان از امور دینی آنچنان که در مطبوعات به نمایش گذاشته می‌شود نیست و چنین شکاف عظیمی وجود ندارد.
ارزش‌ها در طول زمان کمرنگ میشوند
به سراغ امید علی‌احمدی، جامعه شناس نیز رفتیم. وی با اشاره به اینکه برخی ارزش‌ها در طول زمان کمرنگ میشوند و تا حدی از مقبولیت آنان کاسته می‌شود اظهار کرد: این امر به دلیل تغییر اولویت‌ها است، به عنوان مثال در گذشته یک مغازه دار نسبت به نیازمندان محله رحم و مروت بیشتری داشت، اما امروز به دلیل زندگی مصرفی و تلاش برای ارتقای پایگاه اجتماعی خود منفعت طلبی و کسب درآمد بیشتر را ترجیح می‌دهد.
وی شرایط عمومی جامعه را در تغییر اولویت‌های شهروندان مؤثر خواند گفت: در دوره‌ای که بحران‌های اجتماعی و اقتصادی رخ می‌دهد ارزش‌ها نیز تا حدی اهمیت خود را از دست می‌دهند. به عنوان مثال در دوره‌ای که جامعه با مشکلات اقتصادی روبرو است ارزش دستگیری به دلیل تنگ تر شدن وضعیت مالی مردان کم رنگ‌تر می‌شود و یا انصاف به دلیل اینکه فرد سعی در نجات خود از بحران مادی دارد در رفتارهای اقتصادی افراد تا حدی رنگ می‌بازد.
این جامعه‌شناس لازمه تقویت ارزش‌ها را آموزش و آشنایی افراد از کودکی با ارزش‌های اخلاقی دانست و گفت: اگر این آموزش به صورت مستقیم و غیر مستقیم به کودکان ارائه نشود، در بزرگسالی در باورهای آنان از جایگاه مستحکمی برخوردار نخواهد بود.
از مجموع سخنان یاده شده می‌توان چنین گرفت که تبلیغات گسترده و تهاجم فرهنگی در تغییر ارزش‌ها و کم رنگ شدن آن‌ها تأثیر به سزایی دارند، در این میان نقش مسئولان فرهنگی بیش از پیش نمایان می‌شود.
در جامعه‌ای که برای استقلال و حاکمیت اسلام در آن افراد زیادی از جان خود گذشتند و خانواده‌های مختلفی داغ عزیزان خود را به دوش کشیدند تا در محیطی زندگی کنند که اندیشه‌ها و ارزش‌های دینی حکم فرما باشند، شایسته نیست با کم کاری مسئولان فرهنگی شاهد تغییر ارزش‌ها و جلوه و نمود پیدا کردن ضد ارزش‌ها باشیم.
این گزارش می‌افزاید؛ عالمان دینی نیز در این بین از نقش مؤثر و مهمی در بیان احکام اسلامی و فواید آن برای زندگی بشر برخوردار هستند که اولین شاخصه این تببین باید استفاده از بیانی شیوا، جذاب و به روز باشد.
در این میان شایسته نیست خانواده مسئولیت مهم خود را از یاد ببرد و به یک حامی مالی برای فرزندان تبدیل شود، بلکه رصد، آموزش و کنترل کودکان از سوی خانواده می‌تواند در برابر هر هجمه‌ای ایستادگی کند، به شرط آنکه خانواد‌ه‌ها به اسم آزادی و انتخاب فرزندان خود را در برابر هجمه‌ها تنها نگذارند.
منبع: ایکنا
انتهای پیام