حفظ حریم و حجاب؛ اصل مهم معماری اسلامی

صدای شیعه: اگرچه کاشمر شهری است که به علت برخورداری از تاریخ غنی و تلفیق آن با معماری اسلامی، در بناهای شهری خود می‏‌تواند حرف‏‌های بسیاری برای گفتن داشته باشد از سوی دیگر استفاده از معماری اسلامی در بناهای شهری سبب می‏‌شود مسافران و زائران، تمایل بیشتری به بناهای همراه با رعایت معماری اسلامی داشته باشند اما متأسفانه نه تنها مسئولان شهری به این موضوع نگاهی ندارند بلکه بعضاً دیده می‏‌شود همان معماری هم که در بعضی از کوچه‏‌ها دیده می‏‌شود در سایه سکوت مسئولان در آستانه تخریب است فراموشی و تخریبی که موجب از دست دادن هویت فرهنگی خواهد شد.

متأسفانه تغییرات و گسترش شتابان شهرنشینی به نوبه خود به دگرگونی هویت معماری بافت سنتی شهر کاشمر منجر شده و با نگاهی گذرا به نقاط مختلف شهر می‏‌توان دریافت که مصالح به کار گرفته در ساخت و سازها دیگر هویت ایرانی اسلامی ندارد و معماری بافت سنتی که نشانگر قدمت دیرینه‌‏ای از فرهنگ، اصالت و تمدن مردمان این منطقه با گویش‏‌ها، آداب و رسوم خاص خود است رو به اضمحلال می‌رود که بعضاً نتایج ناخوشایندی به همراه دارد.

برخی نهادهای دولتی مروج معماری غربی شده‏‌اند

در همین رابطه محمد خباززاده، رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر کاشمر در گفت‌و گو با ایکنا گفت: با وجود این‏که ما خود دارای یک فرهنگ غنی و اصیل هستیم نباید در معماری و ساخت و سازهای خود معماری غربی و وارداتی را استفاده کنیم.

خباززاده با اشاره به اینکه متأسفانه در ساخت‌ و سازهای امروزی عظمت و زیبایی معماری گذشته را نادیده گرفته‌ایم و از مدل‏‌های غربی در ساختمان‏‌سازی استفاده می‏‌کنیم، افزود: متأسفانه با گذشت زمان و هجوم شهرسازی غربی معماری اصیل شهر کاشمر به باد فراموشی سپرده شده و متأسفانه برخی نهادهای دولتی از جمله میراث فرهنگی به جای جلوگیری از آن، خود نیز مروج معماری غربی شده‌‏اند. مدل‏‌هایی که با نحوه شهرسازی امروز در حال نابود شدن است و بسیاری از خانه‏‌های قدیمی، خریداری و تخریب می‏‌شوند تا آپارتمان‏‌سازی صورت بگیرد.

فقر معماری در کاشمر

خباززاده با بیان اینکه استفاده از نمای رومی و کلاسیک در نمای ساختمان‏‌ها امروزه رواج یافته و ترویج‏ دهنده این نوع معماری کسانی هستند که صرفاً به بازار فکر می‏‌کنند و نمی‏‌توان از آن‏ها انتظاری بیش از این داشت، گفت: اتفاقاتی که در سیما و منظر شهری و معماری داخلی منازل شهر کاشمر روی داده ناشی از غیر تخصصی کارکردن در عرصه صنعت ساختمان است از این‏‌رو شهر کاشمر از فقر معماری بالایی رنج می‏‌برد.

وی با اظهار تأسف از اینکه به دلیل فقر معماری، عدم آگاهی و عدم فرهنگ‏‌سازی، طراحان با مشکلات بسیاری برخورد می‏‌کنند، عنوان کرد: همین‏‌طور که در طراحی نمای شهری مالکان به دلیل هزینه‏‌های بالای مصالح و اجرا به دنبال کم کردن هزینه‏‌های ساخت و ساز هستند و با توجه به تجربه و تخصص طراحان معمار و طراحی بسیار عالی نما و استفاده از مصالح مدرن، مالکین به این امر توجه نکرده و اهمیتی نداده و از مصالح سنتی کم کیفیت استفاده می‌کنند.

فراموشی معماری ایرانی اسلامی در خانه‌های کاشمر

در ادامه احسان فخرایی، یکی از کارشناسان ارشد معماری کاشمر با بیان اینکه به یقین توجه به معماری اصیل ایرانی ـ اسلامی شرط اول در طراحی معماری است، افزود: متأسفانه در 90 درصد منازل کاشمر چه در بافت قدیم و جدید معماری اصیل ایرانی اسلامی به فراموشی سپرده شده است.

فخرایی با اشاره به اینکه در این عرصه افراد به وجهه تجاری ساختمان بیشتر اهمیت می‏‌دهند، عنوان کرد: ریشه این رویکرد، کارفرمایانی هستند که برای خودشان تصمیم می‌‏گیرند و فقط به مادیات فکر می‏‌کنند لذا توجهی به مشکلات فرهنگی به وجود آمده و بخش تخصصی آن یعنی حوزه مهندسی و معماری ندارند.

وی با انتقاد از اینکه معماران صحنه تولید صنعت ساختمان شهرستان در حال حاضر غایب‌اند، افزود: این در حالی است که ما در کشور فارغ‌‏التحصیلان معماری بسیاری داریم و در کاشمر نیز با وجود فعالیت مراکز علمی دانشگاهی در رشته معماری شاهد این رویه هستیم.

 به فراموشی سپردن حریم‏‌های خصوصی در معماری اسلامی

فخرایی با بیان اینکه در طراحی معماری داخلی مسکونی با توجه به اصول معماری ایرانی اسلامی رعایت حریم‏‌های خصوصی و عمومی و محرمیت به فراموشی سپرده شده است، گفت: تمام این‏ها برگرفته از فرهنگ غرب و معماری غرب بوده و دلیل عمده این مهم، نبود متخصصین با تجربه و عدم حمایت از مهندسین معمار است.

وی با اشاره به اینکه استفاده ناخواسته از معماری رومی و سبک‌‏های غربی، به تازگی رواج پیدا کرده است و این سبک نه تنها چهره شهر و نمای شهری را از معماری ایرانی ـ اسلامی و سنتی دور می‏‌کند بلکه به فرهنگ ما ضربه می‌‏زند، بیان کرد: امروزه استفاده از آجر و پوشش‌‏های سنگی بدون تراش و ابزار، استفاده غلط از سرامیک به دلیل ارزان بودن و تکه‏‌های سنگی زشت و غلط که با اجرای ناصحیح به ساختمان‏‌ها می‏‌چسبانند بسیار خطرناک بوده و ادامه این وضعیت معماری برگرفته از فرهنگ غربی و ریشه غیرمنطقی غیر دوست داشتنی، با فرهنگ ایرانی بیگانه است.

کارشناس ارشد معماری در کاشمر در ادامه به ارائه راه حلی جهت داشتن شهری زیبا، رسیدن به معماری اصیل ایرانی و فرهنگ‏‌سازی پرداخت و جلوگیری از کپی‏‌برداری‏‌های غلط، استفاده از افراد متخصص دانشگاهی فنی و با تجربه، حمایت دستگاه‏‌های دولتی و اجرایی از طرح‏‌های معماری ایرانی و جلوگیری از اجرای طرح‏‌های برگرفته از فرهنگ غربی را از جمله راه‌حل‌هایی برای داشتن شهری زیبا با معماری ایرانی اسلامی دانست.

فراموشی معماری پايدار ديروز در نمای ساختمان‌های امروز

در ادامه علی فخر، کارشناس عمران، طراحی، معماری کاشمر را در سطح خوبی ندانست و عنوان کرد: متأسفانه مالکین و مردم به جای این‏که اهمیت زیادی به معماری داخلی منزل خود بدهند بیشتر به فکر کم کردن هزینه‏‌های ساخت و ساز هستند.

فخر با اشاره به اینکه چون ساختمان ارزان قیمت ساخته می‌شود به همین دلیل به کیفیت فضایی معماری اهمیت داده نمی‏‌شود، اظهار کرد: در کاشمر به دلیل عدم آگاهی و اطلاع‌‏رسانی و عدم فرهنگ‌‏سازی چهره شهر به یک شهر معمولی که نه می‏‌توان گفت معماری سنتی و نه معماری مدرن تبدیل شده است.

وی با تأکید براینکه ارگان‏ها، مدیران اجرایی و... می‌توانند با حمایت‌های خود از طراحان معمار و فرهنگ‏‌سازی درست چهره شهر را به یک شهر برگرفته از معماری سنتی تبدیل کنند، گفت: در حال حاضر طراحان و معماران توانسته‌اند با استفاده از تجربه معماری سنتی و تلفیق معماری مدرن، طراحی معماری داخلی را که در حال حاضر برگرفته از فرهنگ غرب هست بومی کرده و به یک معماری زیبا با رعایت تمامی سلسله مراتب و استانداردهای روز و استفاده از مصالح مدرن تبدیل کنند که تمام شرایط آرامش و آسایش و با حفظ محرمیت و حجاب در آن طراحی شده است.

این کارشناس عمران در ادامه با بیان اینکه در گذشته فضاهای خانه‏‌های سنتی به خاطر ارزانی زمین و استفاده از مصالح بومی بسیار بزرگ و وسیع ساخته می‏‌شدند و از کیفیت بالایی برخوردار بودند، گفت: در واحدهای مسکونی معماری معاصر بر خلاف سنتی، دیگر خبری از این وسعت و کیفیت نیست که دارای سلسله مراتب باشند.

فخر افزود: اگرچه طراحان در حال حاضر با استفاده از تجربه معمارها و خانه‏‌های سنتی و قدیمی با تعریف جدیدی که از فضاها و عرصه‏‌ها داشته‌اند توانستند عرصه‏‌های خصوصی و عمومی را با حفظ مَحرمیت و حجاب تا حدودی به کیفیت فضایی معماری بیفزایند اما بعضی از مشکلات شامل کمبود فضا، متراژ زمین‏‌ها و قطعات مختلف قدرت طراحی و سلسله مراتب را از طراحان معمار گرفته و خوب نتوانسته‌‏اند این دو را با هم تطبیق دهند.

وی بیان کرد: هرچند استفاده از مصالح سنتی و مدرن که جایگزین مصالح سنتی و بومی شده بر کیفیت سازه افزوده ولی روز به روز به علت عدم آگاهی مالکین و فرهنگ‏‌سازی غلط که برگرفته از معماری اروپایی، معماری سنتی به فراموشی سپرده شده است.

شیوه خراسانی، تمامی اصول معماری را دارا است

فخر همچنین به ویژگی معماری اسلامی اشاره کرد و گفت: شیوه خراسانی که تمامی اصول معماری ایران را دارا هست ویژگی‏‌های عمده‌ای دارد که سادگی در طراحی، پرهیز از بیهودگی و درون‏‌گرایی از آن جمله است.

حفظ حریم و حجاب، اصول مهم معماری اسلامی و ایرانی

این کارشناس عمران با بیان اینکه معماری ایران بازخورد مفاهیم آسمانی روی زمین است، افزود: مسئله حریم و حجاب و صیانت از محرومیت یکی از اصول مهم معماری ایرانی در خلق فضای معماری بوده است و حریم مرز ایجاد می‏‌کند.

در خاتمه

آنچه در این گزارش مطرح شد، مسئله‌ای مهم در حوزه شهری و اجتماعی به حساب می‌آید که زندگی مردمان این سرزمین را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد، همان‌گونه که متأسفانه باید گفت تا به امروز نیز نادیده گرفتن همین موارد زمینه‌ساز تغییرات نامطلوب بسیاری در زندگی امروز شهروندان شده است.

سخن این نیست که به ساخت خانه‌هایی با امکانات پیشینیان بازگردیم بلکه باید با امکانات امروزی معماری اصیل خود را بازیابی کنیم و بدانیم که هرگونه سازه و المان در شهر مستقیماً با اخلاق، آداب‌ و رسوم اجتماعی و حتی دین مردم در ارتباط است.

به نظر می‌رسد در عصر کنونی هنر و معماری ما دچار بی‌هویتی شده و اين مشکلی است که فرهنگ ما و به‌ تبع آن هنر و معماری از آن رنج می‌برد، غرب‌زدگی يعنی تقليد کميتی، صوری و نابه جا از مظاهر فرهنگ، هنر و معماری غربی.

تاکنون برای به روز کردن سبک معماری چه کرده‌ایم؟ قوانينی که طی ساليان گذشته نتوانسته به نحو مطلوب به اين موارد پاسخ دهد به شدت نيازمند بازنگری است و اگر اين بازنگری صورت نگيرد فردا که آيندگان به گذشته نگاه کنند جز آشفتگی در سيما و مفاهيم تجلی يافته در کالبد چيزی نخواهند يافت.

بدون شک رواج معماری غربی و کم‌رنگ شدن نشانه‌ها و نمادهای معماری اسلامی در طراحی‌های شهری، اثری جز گسست فرهنگی نسل حاضر و پيش رو با گذشتگان نخواهد داشت. از سوی ديگر رواج نشانه‌های معماری غربی می‌تواند منجر به تغيير سبک زندگی و البته در مراتب شديدتر ريزش بنيان خانواده به مفهوم ايرانی اسلامی شود.

به‌راستی با به کار بستن اين اصول که در آثار معماری اسلامی ايرانی به کار گرفته شده است می‌توان نهضتی را در فضاهای شهری به وجود آورد تا ديگر هر فرد که به شهر می‌نگرد خسته‌تر از قبل نشود و از ديدن مناظر شهر به وجد آيد. اکنون بايد غبطه خورد بر آنچه داشته‌ایم چون نزديک شدن تفکرات افراد به اندیشه‌های غربی‌ها و رسوخ اين فرهنگ که تفاوت زيادی با فرهنگ ما دارد اکنون برخی از ما را به نقطه‌ای رسانده است که نه‌تنها به آن عمل نمی‌کنیم که چشم را نيز بر اين داشته‌ها بسته‌ایم.

منبع: ایکنا