مبانی حقوق بشر با معیار توافق و رأی اکثریت تعریف نمی شود

صدای شیعه: کنفرانس بین المللی حقوق بشر اسلامی روز 26 فروردین در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار گردید. این کنفرانس به همت انجمن علمی مطالعات جهان و مؤسسه اسلامی حقوق بشر لندن و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مرکز بین الملل دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.

در ابتدای این نشست سعید رضا عاملی به سخنرانی پرداخت. وی با انتقاد از غلبه گفتمان اروپایی و آمریکایی به مسئله حقوق بشر گفت: ما ابتدا باید خودمان را از نگاه غرب به حقوق بشر رها کنیم و سپس جهان را از سلطه این نگاه آزاد کنیم. غربی ها به بهانه همین حقوق بشر خود، جنگ های متعددی را به راه انداخته اند. حال آن که مهم ترین حق بشر، حق زندگی است و جنگ، درست در مقابل این حق است. آمریکا در دو دهه اخیر در 16 جنگ حضور داشته که موجب کشتار جمعی انسان ها شده است.

در ادامه نشست احمد واعظی به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در ابتدای سخنان خود دلیل حاکم بودن عقلانیت غرب و تفسیر غرب از جهان را تفوق تکنولوژیکی و رسانه ای غرب دانست و افزود: برای پرداخت دقیق به موضوع نشست امروز باید ابتدا به تعریف مفهوم آزادی از منظر غرب و از نگاه اسلام بپردازیم. چرا که تعریف های متفاوتی از آزادی وجود دارد. نکته بعدی آن است که در نگاه غرب تعریف مشخص و تعیین شده ای از مفهوم سعادت بشر وجود ندارد و هر کس راهی را که خود تشخیص می دهد برای سعادت خویش طی می کند.

وی افزود: نکته بعدی تفاوت عقلانیت در اسلام و غرب است. عقلانیت در غرب عقلانیت ابزاری است. همان طور که دیوید هیوم اشاره می کند اهداف و تمایلات انسان توسط غرایز او تعیین می شود و عقل فقط در جایگاه پیش برنده انسان به سمت این اهداف است.

واعظی در ادامه با اشاره به محدود کردن اخلاق و دین به حوزه زندگی شخصی در غرب عنوان کرد: در نگاه غرب در حوزه عمومی جامعه هیچ کس حق ندارد از اخلاق خاصی که مربوط به دین خاصی است پیروی کند.

استاد دانشگاه باقرالعلوم در ادامه افزود: نکته اساسی دیگر این است که آزادی در غرب ارزش بنیادی و نهایی است و همه چیز حتی اخلاق، خانواده و ... باید قربانی شوند تا آزادی تحقق یابد. اما نگاه اسلام به آزادی این گونه نیست. در نگاه اسلام، انسان دو ساحت طبیعی و فطری دارد و آزادی گاهی در سطحی تعریف می شود که مربوط به طبیعت اوست و گاهی نیز در سطحی که مربوط به فطرت اوست. با توجه به دو ساحتی بودن انسان مسئله اختیار و انتخاب مطرح می شود که جزئی از حقوق انسان است.

وی تأکید کرد: زمانی انسان حقیقتاً آزاد است که بتواند تمامی استعدادهای خود را شکوفا کند. نه این که یک ساحت انسان ساحت دیگر او را محدود کند.

وی در ادامه با تفکیک دو مفهوم آزادی و حق آزادی عنوان کرد: اگر جلوی تولید دارویی که برای مردم مضر است را بگیریم درست است که آزادی را محدود کرده ایم برای تولید این دارو، اما حق آزادی را محدود نکرده ایم. چرا که اساساً حقی برای این کار وجود ندارد که ما به مردم صدمه بزنیم.

در ادامه نشست امام محمد العاصی به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در ابتدا علم را به دو گروه علم سخت و علم نرم تقسیم کرد و افزود علومی مانند فیزیک، شیمی و ریاضیات علوم سخت هستند و پیشرفت های زیادی را برای بشر فراهم آورده اند. علوم اجتماعی که در حوزه علوم نرم هستند آزمایش پذیر نیستند و مانند علوم آزمایشگاهی نیستند.

وی با تأکید بر لزوم رجوع به قرآن در مفاهیم مربوط به علوم انسانی افزود: وقتی کلمات قرآنی را در زبان های دیگر مانند زبان انگلیسی ترجمه می کنیم با مشکل عدم درک صحیح مفاهیم و محتوای قرآن رو به رو می شویم. به عنوان مثال قرآن می گوید به فرزندان آدم کرامت بخشیده ایم. اما آیا تمامی انسان ها دارای کرامت هستند؟ منظور قرآن در این جا بشر است یا انسان؟ چرا که دو کلمه بشر و انسان از لحاظ مفهومی با هم متفاوت هستند. یا آن جایی که قرآن پیرامون شعوب و قبایل مختلف صحبت می کند و می گوید برای شناخت همدیگر شما را شعوب مختلف قرار داده ایم، مفهوم دقیق شعوب مهم است. این کلمه به معنی نژاد، ملیت و ... نیست.

وی افزود: گاهی نیز بعضی از مفاهیم قرآن را کنار می گذاریم و تصورات رایج را می پذیریم. به عنوان مثال تصور غالب این است که حوا فریب خورد و باعث رانده شدن آدم و حوا از بهشت شد. حال آن که قرآن تصریح می کند آدم بود که به درخت ممنوعه نزدیک شد.

وی در ادامه به دو کلمه معروف و منکر در قرآن اشاره کرد و عنوان کرد: در کلمه معروف خوبی نهفته است و در کلمه منکر زشتی نهفته است. هر فردی متعلق به هر فرهنگ و عقیده ای باشد معنی این دو کلمه را می فهمد. اما هر گروه از ما آمده ایم و تعاریف متعددی از خوبی و زشتی ساخته ایم.

محمد العاصی در ادامه با اشاره به حدیث ثقلین افزود: قرآن و عترت برای ما به عنوان میراث قرار داده شده اند. در شرایط فعلی امام زمان در غیبت است اما قرآن که در دسترس است. ما کاری کرده ایم که قرآن نیز در غیبت باشد. چرا که به قرآن بی توجه هستیم و آن را کنار گذاشته ایم. زمانی حقوق انسان به طور حقیقی و مطلوب محقق خواهد شد که قرآن را از غیبت و انزوای فعلی نجات دهیم و به متن زندگی وارد کنیم.

در ادامه نشست خانم آرزو میرالی مسئول پژوهش مؤسسه اسلامی حقوق بشر در لندن به سخنرانی پرداخت. وی در سخنرانی خود به توضیح پیرامون مقاله خود در رابطه با غالب بودن نگاه غربی به حقوق بشر و مشکلات گفتمان فعلی حقوق بشر پرداخت.

سپس محمد حسین طالبی به طرح دیدگاه های خود با موضوع حق دین ورزی و حقوق بشر پرداخت. وی با اشاره به آمدن حق آزادی ابراز عقیده و دین در اعلامیه جهانی حقوق بشر عنوان کرد: بی دینی از لحاظ عقلی پذیرفته نیست و مخالفت با آن به معنی زیر پا گذاشتن یکی از حقوق اساسی بشر است.

استاد فلسفه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه به 3 نوع سعادت حسی، مثالی و عقلی اشاره کرد و نجات بشر را منوط به دست یابی به سعادت عقلی عنوان کرد و افزود: حقوق بشر باید بر اساس این سعادت حقیقی و نهایی تعریف شود.

در ادامه نصرالله ابراهیمی به سخنرانی پرداخت. وی با اشاره به آیات قرآن پیرامون محیط زیست و طبیعت عنوان کرد: یکی از قواعد مربوط به محیط زیست که قرآن به آن اشاره می کند قاعده لا ضرر و لا ضرار است. در روایات داریم که کسی که به محیط زیست خسارت وارد کند شیعه نیست. قاعده دیگر عدم غصب مال و یا زمینی که مربوط به شخص دیگر است. در روایات داریم که اگر مرتکب این امر شدیم باید مال مربوط را به صاحب آن بازگردانیم. قاعده های اتلاف و تسبیب نیز وجود دارند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم نباید موجب اتلاف محیط زیست شویم. عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران افزود: همچنین در روایات داریم که اگر کسی آسیبی به محیط زیست بزند باید مورد مجازات واقع شود و خسارت وارد شده باید جبران گردد.

سپس آقای محی الدین عبدالقادر به سخنرانی پرداخت. وی با تأکید بر اهمیت نقش رابطه انسان با خداوند در حقوق بشر عنوان کرد: این تصور که همه چیز باید از غرب بیاید و آن ها باید تعریف کننده هم چیز باشند را باید کنار گذاشت و باید با آن مبارزه کرد. باید دید که اعلامیه جهانی حقوق بشر چه دستاوردی داشته است. تنها اگر به کشور آمریکا نگاه کنیم به عنوان قدرتمند ترین کشور جهان، تعداد زندانی های آمریکا که اکثراً سیاه پوست هستند، تبعیض نژادی که در این کشور وجود دارد، نا امنی و کشتار ها در مدارس، وضعیت فقر بسیار بالا، شکاف طبقاتی بسیار بالا، در واشنگتن افرادی هستند که در کنار خیابان می خوابند، این ها مسائلی است که در ثروتمند ترین کشور دنیا می بینید. بنابراین باید برای مسئله حقوق بشر به آموزه های اسلام رجوع کنیم.

وی با اشاره به قربانی شدن مفهوم حقوق بشر افزود: امروزه از این مفهوم استفاده ابزاری می شود با به کارگیری استاندارهای دوگانه. در دنیای کنونی استفاده نا مناسب از طبیعت، مصرف زدگی و ... وجود دارد و حقوق بشر کنونی نتوانسته جلوی این ها را بگیرد. یا این اتفاقات و جنایت هایی که امروز در کشورهای اسلامی دارد صورت می گیرد نشان دهنده ناکارآمدی نظام حقوق بشر کنونی است. وی در ادامه با تأکید بر لزوم ارتباط و ایجاد شبکه با منتقدین نظام سرمایه داری غرب در میان غیر مسلمانان افزود: نمی گویم همه این ها را مسلمان کنیم. خیر، بلکه می توانیم با همکاری با این افراد خیلی از مشکلات را برطرف کنیم.

حکیمه سقای بی ریا سخنران بعدی نشست در سخنان خود به توضیح محورهای مقاله اش پیرامون شرق شناسی و روایت کلان حقوق بشر، استثناءگرایی آمریکا درباره حقوق بشر و ایده حقوق بشر اسلامی به عنوان تلاشی برای غلبه بر شرق شناسی و اروپا مداری پرداخت.

سخنران بعدی این نشست الهام امین زاده با تأکید بر تلاش دولت بر تدوین حقوق شهروندی بر مبنای آموزه های اسلامی عنوان کرد: در اروپا مفهوم حقوق بشر در چند قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است. در صورتی که در اسلام از هزاران سال پیش مفهوم حق الناس مطرح است. دستیار ویژه رئیس جمهور در امور حقوق شهروندی افزود: با توجه به کلام حضرت علی (ع) هر حقی با تکلیفی همراه است و هر تکلیفی با خود حقی به همراه دارد.

عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به توصیه های ائمه اطهار(ع)، امام خمینی(ره) و ... پیرامون حق آزادی انسان افزود: حق آزادی بیان، انتقاد و اظهار عقیده یکی از حقوق اساسی انسان است که همواره مورد توجه پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار(ع) بوده است.

آخرین سخنران نشست عباسعلی کدخدایی با اشاره به موضوع مبانی حقوق بشر در دنیای کنونی عنوان کرد: با معیارهایی چون توافق، رأی اکثریت و ... نمی توان مبانی حقوق بشر را تعریف کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر توسط تعداد معدودی از کشورها افزود: این که بعضی از دولت ها این اعلامیه را پذیرفته اند لزوماً به معنای تأکید آن نیست چرا که گاهی از روی اضطرار دولت ها یک چیز را می پذیرند. این که در اسلام مبنای حقوق بشر الهی است و متوقف در قوانین بشری نیست به این معنا نیست که مصوبات بشری و قوانینی که بشر تصویب می کند مورد تأیید اسلام نیست بلکه ممکن است گاهی اوقات منطبق بر مبانی دینی باشد.

منبع: مهر