درباره حجاب کار علمی نمی کنیم; حجاب مربوط به حوزه مصرف است

صدای شیعه: روز اول از سمینار 3 روزه «جامعه شناسی حجاب و بد حجابی در ایران»، یکشنبه 22 مرداد ماه، در پژوهشکده باقرالعلوم(ع) برگزار گردید. این سمینار به همت پژوهشکده باقرالعلوم(ع) و با مشارکت مرکز تحقیقات زنان و خانواده حوزه علمیه قم و جبهه مردمی حجاب و عفاف طی روزهای یکشنبه 22 مرداد، دوشنبه 23 مردا و سه شنبه 24 مرداد در پژوهشکده باقرالعلوم سازمان تبلیغات اسلامی واقع در میدان فلسطین تهران برگزار می گردد.

سمینار در روز اول (یکشنبه 22 مرداد) به مباحثات در حوزه اقتصاد حجاب و بد حجابی پرداخت، روز دوم (دوشنبه 23 مرداد ماه) به مباحثات در حوزه جامعه شناسی و مردم شناسی در حوزه حجاب و بدحجابی خواهد پرداخت و نشست های روز سوم (24 مرداد ماه) به مباحثات پیرامون سیاست گذاری در حوزه حجاب و بد حجابی در ایران اختصاص خواهد یافت. در روز اول سمینار، دکتر صدق آمیز (معاون پژوهشی اتحادیه پوشاک کشور)، دکتر عادل پیغامی (معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق و متخصص اقتصاد فرهنگ)، مهندس ذاکری (مدیرعامل موسسه طراحان مد) و دکتر رمضانی (کارشناس اقتصادِ پوشاک) به سخنرانی پرداختند.

بی توجهی به وجوه اقتصادی حجاب

در ابتدای نشست صدق آمیز، معاون پژوهشی اتحادیه پوشاک کشور که دبیری نشست را نیز بر عهده داشت به سخنرانی پرداخت و گفت: ما علی رغم این که باید با یک نگاه ایجابی و پیش برنده به حوزه دفاع و ترویج حجاب وارد شویم، دچار یک حالت انفعالی در برابر تهاجم فرهنگی به حجاب و پوشش ملی هستیم. یکی از زمینه های این انفعال دیرین را باید در بی توجهی به وجوه اقتصادی حجاب و بدحجابی جستجو کرد. متأسفانه نظام سیاست گذاری و برناه ریزی کشور به اندازه کافی متوجه و متمرکز بر ابعاد اقتصادی حجاب و بدحجابی نیست. در این چهارچوب هم اقتصاد دولتی حجاب و هم بخش خصوصی فعال در حوزه پوشش اسلامی مد نظر است. با این حال در بخش خصوصی ثبات برنامه ها بیشتر است در نتیجه هر چه بیشتر بر طبق منطق بخش خصوصی پیش برویم نتایج بهتری خواهیم گرفت.

معاون پژوهشی اتحادیه پوشاک کشور در ادامه عنوان کرد: ما ضعف های مهمی در این حوزه داریم که یکی از مهم ترین ضعف ها فقدان بازار ملی و بازار منطقه ای حجاب است. از طرفی نظام کُدینگ در بررسی مؤلفه های مختلف مربوط به حجاب و پوشش وجود ندارد و با این وجود آیا می توان انتظار داشت که برآیند تصمیم گیری ها و مدیریت ها در سطح کلان و خرد رو به بهبودی باشد؟

در ادامه دکتر رمضانی گفت: کارهای خوبی در زمینه حجاب انجام می دهیم اما اگر مباحث اقتصادی را هم اضافه کنیم برای تولید کنندگان جذاب تر خواهد بود. 3 تعریف مهم از علم اقتصاد ارائه شده اس؛ یک تعریف علم تدبیر منزل است. تعریف دیگر علم تولید و توزیع و مصرف است که در ایران وقتی می گوییم اقتصاد بیشتر این تعریف را مد نظر داریم. جدید ترین تعریف، اقتصاد را به مثابه علم انتخاب و تصمیم گیری در نظر می گیرد.

وی افزود: در این چهارچوب اقتصاد امری گسترده تر از مسایل پول و مالی است و بلکه یک واقعیت روانشناختی و اجتماعی محسوب می شود. اگر اقتصاد را به مثابه علم انتخاب در نظر بگیریم و بدانیم که انتخاب چیزی، چیزهای دیگری را از دست می دهیم، بنابراین معلوم است که انتخاب ما بیش از امورات صرفاً پولی و مالی واجد بن مایه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و روانی نیز است. در حقیقت انتخاب های ما صورت اقتصادی دارد و سیرت آن اعم از امورات صرفاً اقتصادی است. اینجاست که علم اقتصاد تبدیل به اَبَر دانش انسانی عمل می کند و ادعای مدیریت اجتماعی و فرهنگی جامعه را با ابزارها و تصمیم های ظاهراً اقتصادی دارد.

رمضانی در ادامه اظهار داشت: اگر با این منطق به مسأله اقتصادِ حجاب نگاه کنیم، اقتصاد حجاب یعنی دانش بررسی زمینه ها و دلایل و پیامدها و هزینه و فایده انتخاب یا عدم انتخاب حجاب. بنابراین هر کس که حجابی را انتخاب می کند در عین حال که برخی هزینه های مالی را انتخاب کرده است، انتخاب او می تواند متضمن برخی گشایش های مالی نیز باشد. همین طور وقتی کسی بی حجابی یا بدحجابی را انتخاب می کند، انتخاب او می تواند متضمن انواعی از محدودیت های اقتصادی باشد.

رمضانی در ادامه اظهار داشت: به عنوان مثال می شنویم در اروپا خانم ها در خیابان و اماکن عمومی این حجم از آرایش را که در خیابان های تهران دیده می شود مورد استفاده قرار نمی دهند. چرا؟ چون آن ها به اقتصاد آرایش و اقتضائات آن خود آگاهند و می دانند که دامن زدن به آرایش های افراطی می تواند هزینه زیادی را روی دست شان بگذارد. متقابلاً وقتی بانویی پوشش حداکثری را انتخاب می کند انتخاب او متضمن انواعی از گشایش های اقتصادی و جلوگیری از هزینه کرد های پر خرج در بدن آرایی است.

احتیاج به بازار حجاب داریم

وی افزود: هر کالایی یک بازار دارد. بازار صرفاً یک محل نیست. منظور من از بازار آن سلسله روابط اقتصادی و مالی بین کنش گران اقتصادی است. در مورد حجاب نیز ما قطعاً احتیاج به بازار حجاب داریم. حال سوال این است که مثلاً بازار حجاب باید تعاونی باشد یا رقابتی؟ از طرفی نرخ بازدهی در اقتصاد مطرح است. مثلاً در حوزه چادر می توانیم این نکته را محاسبه کنیم تا کسانی که به دنبال سرمایه گذاری هستند ترغیب شوند و اطمینان از امنیت سرمایه گذاری شان پیدا کنند. سوال مهم این است که چرا ما مثل غربی ها نمی آییم برای فروش چادر در اروپا فرهنگ مان را صادر کنیم؟ حتی بحث اقتصاد می تواند ترغیب کننده باشد که در کشورهای دیگر کار فرهنگی کنیم. یک بحث دیگر موضوع فن آوری است. برای مثال در تولید چادر اگر روی پارچه نانو کار کنیم شاید بتوانیم بر بازار چین غلبه کنیم.

وی در ادامه گفت: بحث اخلاقی نیز مطرح است. از این زاویه عنصر مولد بودن و تولید کننده بودن باعث می شود افراد با این عنصر خود را نشان دهند نه به وسیله زیبایی ظاهری. امام موسی صدر به روستایی رفت که در آن جا زنان پوشش نامناسبی داشتند. اولین کاری که در آن جا انجام شد خرید چرخ خیاطی برای خانم ها بود برای رسیدن به همین عنصر مولد بودن.

در ادامه مهندس ذاکری، مسئول خانه طراحان مد به ارائه گزارشی از فعالیت های آماری انجام شده پرداخت و گفت: حدود 10 هزار نفر را بررسی کرده ایم و سوال کردیم نسبت به نوع حجاب در جامعه و از تولیدکننده ها نیز همین سوالات را پرسیدیم و دیدیم نظر اکثریت قریب به اتفاق تولید کنندگان پوشاک نسبت به واقعیت های مردم در حوزه پوشش اشتباه بود. مثلاً در شهر ساری بررسی کردیم و دیدیم فروشندگان بر اساس سلیقه مردم تهران اجناس و لباس هایشان را برای فروش به مردم عرضه می کنند. همچنین فروشنده های ما مهندسی فروش را نمی دانند. برای مثال در یکی از برندهای معروف خارجی پوشاک به خاطر رایحه ای که در فضا پخش می شود مردم دوست دارند خرید کنند و مؤلفه هایی از این دست رعایت می شود.

در حوزه حجاب کار علمی نمی کنیم

عادل پیغامی در ادامه این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: در حوزه حجاب کار علمی نمی کنیم. موضوع این نشست خیلی برایم جالب بود و به همین دلیل حضور پیدا کردم. مساله اقتصاد حجاب در حوزه اقتصاد فرهنگی قرار دارد. هر دو حوزه در کشور ما درست کار نشده است. اقتصاد یکی از حوزه هایی است که ابزار مهمی برای اعمال تهاجم فرهنگی است. اقتصاد به مثابه سیاست گذاری فرهنگی امروزه مورد مطالعه قرار می گیرد. البته تحلیل اقتصادی مسایل به این معنا نیست که همه چیز را تقلیل به مادیات بدهیم. این اصلاً تعریف علم اقتصاد نیست. به این تعریف می خواهم تأکید کنم: اقتصاد به مثابه الگوریتم تحلیل.

وی افزود: در گذشته تعاریف دیگری وجود داشت. مثلا علم تولید، توزیع و مصرف. تصور بر این بود که این تعریف، تعریف جامعی است و در هر موضوعی می تواند کاربرد بیاید. مثلاً قدرت در جایی تولید می شود و در جایی توزیع و در جایی مصرف می شود. یا پدیده مد به همین صورت. اما یکی از تعاریف مهم و رایج امروز اقتصاد به مثابه علم انتخاب است. برای مثال انتخاب یک فرد ضعیف که مطیع ماست بهتر است یا انتخاب یک فرد قوی که بعد از انتخاب حرف ما را گوش نخواهد داد؟ در 3 دهه اخیر اقتصاددان ها تحلیل های بسیاری برای این سوال مطرح کرده اند و مدعی هستند که این سوال را ما اقتصاددانان بهتر از همه می توانیم جواب بدهیم. یا مثلاً در مقالاتی تحت عنوان اقتصاد ازدواج و همسرگزینی بحث تک همسری و چند همسری را از این منظر مورد بررسی قرار می دهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) افزود: همچنین اقتصاد به بحث انگیزه وارد می شود. کتاب خوبی در این زمینه وجود دارد با دو نوع ترجمه که عنوان آن «اقتصاد ناهنجاری های پنهان اجتماعی» یا «اقتصاد علم انگیزه ها» می باشد. در حال حاضر در تل آویو مطالعه بر روی اقتصاد شهادت مطرح است. می خواهند ببینند چه انگیزه ای است که منجر به این عمل می شود. اصطلاح هزینه فرصت یکی دیگر از مباحث است. به این معنی که اگر بالا برود فرد آن کار را انجام نمی دهد. از طرفی قانونی مطرح است با نام قانون پول شویی که در دنیا بر روی آن دارد کار می شود. درباره ارزش گذاری است که چه گیرمان می آید و چه از دست می دهیم. با اجرای این قانون 95 درصد تمام جرم ها از بین می رود. حتی خداوند در قرآن با لفظ خرید و فروش مثال می زند. که البته بعضی فکر می کنند اگر اسلام را این گونه تحلیل کنیم ماتریالیستی نگاه کرده ایم. خیر این گونه نیست.

حوزه حجاب بیشتر مربوط به حوزه مصرف است

دکتر عادل پیغامی در انتها عنوان کرد: اصطلاحی در زبان انگلیسی وجود دارد که تا چیزی را مزه اش را نچشی متوجه آن نخواهی شد. درباره بی حجابی کالاهای فرهنگی زیادی تولید می شود اما ما در حوزه حجاب کاری نکرده ایم. ما در ایران بیشتر از منظر تولید و توزیع به مسائل می نگریم، اما حوزه حجاب بیشتر مربوط به حوزه مصرف است. صنایع فرهنگی معمولاً 2 پایه هستند. مثلاً وقتی نشریات معروف می شوند بیشتر درآمدشان از تبلیغات است تا از فروش مجله. اگر این نکته 2 پایه بودن را در نظر نگیریم و صرفاً تک بعدی نگاه کنیم به نتیجه نخواهیم رسید. یادمان نرود قرآن می گوید آن چه برای مردم نفع داشته باشد بر روی زمین می ماند. اگرچه ممکن است مردم نفع شان را اشتباه تشخیص دهند که باید کمک شان کنیم.

در انتهای نشست سخنرانان به پرسش و پاسخ درباره مباحث مطرح شده پرداختند.

منبع: مهر