آنچه شاگرد درباره استاد جُست!

بی‌تردید احیا و بازنشر مجموعه آثار زنده‌یاد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، در زمره واپسین فراز‌های حیات پژوهشی شادروان استاد سیدهادی خسروشاهی به شمار می‌رود. آخرین مجلد از این مجموعه، دارای مطالبی بس بدیع از قبیل نامه‌ها، اشعار، مقدمه‌ها یا حتی قرارداد‌های علامه است که پیش‌روی علاقه‌مندان به آن فیلسوف الهی، طریقی‌نوین می‌گشاید. استاد خسروشاهی در دیباچه این اثر و در باب محتوای آن، چنین آورده است: «این مجموعه شامل شعرها، نامه‌ها، تقریظ‌ها، اجازات و برخی دیگر از اسناد مربوط به حیات علمی و عملی، مادی و معنوی علامه طباطبایی است که افاضل محترم و خوانندگان ارجمند با ملاحظه آنها، خواهند دید که در این مجلد از کتاب، چه در‌های درخشان، ارزشمند، گرانبها و کم مانندی جای گرفته است. نخستین بخش، شامل چندنامه استاد در پاسخ فردی است که خواستار ارائه طریق در سیر الی‌الله بوده و علامه طباطبایی با عنایت خاص به آن پاسخ مثبت داده و برای راهیابی به مراحل عرفان عملی، روش‌های خاص ارائه کرده است. این رهنمود‌ها را برادر محترمی سیروسلوک سبز نامیده بود که در این کتاب هم آن نام به کار گرفته شد. درخصوص اشعار علامه طباطبایی باید اشاره کنم که طبق فرموده استاد، به دلایلی معظم‌له صفحات دیوان اصلی اشعار خود را به آب ریخته و از بین برده است و آنچه ما جمع کرده‌ایم، اشعاری است که در دست دوستان یا در گوشه و کنار باقی مانده بود و با اینکه تعداد اشعار باقیمانده زیاد نیست، ولی هرکدام از آنها، محتوا و ارزش معنوی ویژه‌ای دارد که بر اهل خرد و دقت، پوشیده نخواهد ماند. اشاره به این نکته هم ضروری است که طبق فرموده استاد به این جانب، ایشان اشعاری به زبان عربی یا ترکی نسروده است و آنچه در این زمینه ادعا شود، عاری از صحت است و انتظار آن است که علاقه‌مندان به استاد علامه، تلاشی بر افزایش اشعار استاد نداشته باشند و بگذارند اشعار باقیمانده از استاد، به همان مقداری باشد که باقی مانده است، اما نامه‌ها، آنچه در این کتاب وجود دارد، به حسب ظاهر جزو آثار علمی و مرسوم علامه فقید نیست و از کتاب‌های تألیفی او محسوب نمی‌شود، اما این ظاهر قضیه است، ولی حقیقت آن است که این مطالب و سطور مندرج در نامه‌ها و مراسلات علامه طباطبایی به اشخاص مختلف و به مناسبت‌های مختلف، حاوی حقایق و نکات بی‌مانندی است که اگر گفته شود، در هیچ‌جای دیگر نمی‌توان نظیر و نمونه‌ای برایش یافت، اغراق نیست. در کل و در واقع این کتاب با محتویات متنوع و متعدد خود، حاوی تصویری از حکیمی بزرگ، نویسنده‌ای سترگ، فیلسوفی دقیق‌النظر و مفسری شاخص است که شاید در جای دیگر، چنین تصویری قابل مشاهده و دریافت نباشد. آنجا که لطف و صمیمیتش را با اشخاص و افراد مختلف چه آن‌ها که شناخته شده بودند و چه کسانی که ناشناخته‌اند، به وضوح می‌بینیم. آنجا که کرامت و بزرگواری عام و خاص احترام او را با خاص و عام می‌خوانیم؛ آنجا که حس مسئولیت و احساس تکلیفش را در پاسخگویی به هر نامه رسیده ملاحظه می‌کنیم و آنجا که پاسخگویی شفافش را به رأی‌العین می‌بینیم، در پاسخ به هر پرسشی که از دور و نزدیک می‌رسید.

نکته دیگری که درخصوص این کتاب باید یادآوری کنم، اشاره به زمان طولانی و فرصت زیادی است که صرف تهیه، تدوین و تنظیم آن شده است. با توجه به گستردگی روابط علامه طباطبایی که تقریباً غالب صنوف علمی و فکری را شامل می‌شد و نیز با توجه به پراکندگی اشخاصی که این اسناد، نامه‌ها، تقریظ‌ها و مقدمه‌ها و یاداشت‌ها را داشتند، جمع‌آوری این گوهر‌های پراکنده، کاری بس دشوار بود و محتاج تأمل و حوصله و پی‌گیری و جست‌وجو که توسط اینجانب سالیانی دراز به طول انجامید، به ویژه که مراجعه‌های چندباره به کسانی که در دسترس بودند یا تلفن‌هایی بی‌شمار به اشخاصی که در داخل یا خارج در دسترس حضوری نبودند، در مدتی چندساله انجام پذیرفت.»