علي از نگاه ديگران

صدای شیعه: اما على؛ ما را نمى‏رسد جز آنکه او را دوست بداريم و به او عشق بورزيم؛ چه، او جوانمردى بس عاليقدر و بزرگ نفس بود. از سرچشمه وجدانش خير و نيکى‏مى‏جوشيد، از دلش شعله‏هاى شور و حماسه زبانه مى‏زد، شجاعتر از شير ژيان بود؛ ولى شجاعتى‏ممزوج با لطف و رحمت و عواطف رقيق و رأفت... در کوفه غافلگير وکشته شد، شدت عدلش موجب اين جنايت گرديد! چنان‏که هرکس را مانند خود عادل مى‏ديد! پيش از مرگش درباره قاتل خود گفت: «اگر زنده ماندم، خود مى‏دانم و اگر درگذشتم، کار به دست شماست. اگر خواستيد قصاص نماييد، در برابر يک ضربت، تنها يک ضربت زنيد. اگر درگذريد، به تقوا نزديکتر است!»

کارلايل (فيلسوف انگليسى)

على؛ آن شجاع بى‏همتا و قهرمان يکه‏تازى بود که پهلو به پهلوى پيمبر مى‏جنگيد. و به اعمال برگزيده و معجزه‏آسايى قيام نمود: در معرکه بدر، بيست ساله بود که با يک ضرب دست، يکه سوار قريش را دو نيم ساخت. در احد، شمشير پيمبر را به دست گرفت و برسرها، خود مى‏شکافت و بر تنها جوشن مى‏دريد! و در يورش بر قلعه يهود خيبر، با يک دست دروازه سنگين آهنين را از جاى کند و آن را بالاى سر خود سپر ساخت! اما پيمبر او را بسيار دوست مى‏داشت و به او بسى وثوق داشت؛ روزى به سوى على اشاره کرد و گفت: «من کنت مولاه فعلى مولاه.»

بارون کارادوو (مورخ فرانسوى)

قدرت نمايى و قهرمانى امام تنها در حدود ميدانهاى‏جنگ نبود؛ قهرمانى بود در صفاى بصيرت و طهارت وجدان و سحر بيان و حرارت ايمان، و عمق روح انسانيت و بلندى همت و نرمى طبيعت، و يارى‏محروم و رهايى مظلوم از چنگال متجاوز و ظالم، و فروتنى براى حق، به‏هرصورت و مظهرى که حق برايش تجلى نمايد. اين نيروى قهرمانى هميشه محرک و انگيزنده است، گرچه روزگارها از آن بگذرد. امروز و هرروز که شوق ما براى پى‏ريزى بناى صالح و فاضلانه شديد شود، به سوى آن باز مى‏گرديم.

راستى بر هر مورخى هر چه هوشمند و نابغه، محال است که بتواند تصويرى کامل از عظيمى مانند على به دست تو دهد، گرچه در هزار صفحه باشد؛ زيرا آنچه اين قهرمان مرموز تفکر و تأمل نموده، گفته و عمل کرده و در ميان خود و پروردگارش بوده، نه گوشى شنيده و نه چشمى ديده و آن بسيار بسيار بيش از آن است که به دستش نمودار يا به زبان و قلمش آشکار ساخته است.پس هر تصورى که از او ترسيم کنيم، ناچار صورت ناقصى از آن اصل کامل است. على قهرمان بى‏مانند فکر و روح و بيان است، در هر زمان و در هر مکان.

ميخائيل نعيمه (نويسنده لبنانى)

نزد حقيقت و تاريخ يکسان است او را بشناسى يا نشناسى. تاريخ و حقيقت گواهى مى‏دهند که او وجدان بيدار و قهار، شهيد نامى، پدر و بزرگ شهيدان، على‏بن‏ابى‏طالب، صوت عدالت انسانى، شخصيت جاويدان شرق است! اى جهان، چه مى‏شد اگر هرچه قدرت و قوه دارى، به کار مى‏بردى و در هرزمان عليى با آن عقلش، با آن قلبش، با آن زبانش، و با آن ذوالفقارش، به عالم مى‏بخشيدى!

جرج جرداق (نويسنده مسيحى لبنانى)

آيا على پسرعموى پيامبر و جانشين او نبود؟ آيا او آن دانشمند پرهيزگار و دادگر نبود؟ آيا او آن مرد بااخلاص و غيور نبود که در پرتو مردانگى و غيرتش اسلام و مسلمانان عزت يافتند؟شخص على مظهر کامل صفات حسنه و خصال پسنديده بود و بر تمام ياران پيامبر فزونى‏داشت.

جرجى زيدان ( نويسنده مسيحى)

من مسيحى هستم، ولى ديده باز دارم و تنگ بين نيستم. من درباره شخصيت بزرگى صحبت مى‏کنم که مسلمانان درباره‏اش مى‏گويند: رضى‏الله عنه: خدا از او راضى است، صفا با اوست و شايد هم خدا به او احترام بگذارد! على جايى را اشغال کرده است که يک دانشمند، او را ستاره درخشان علم و ادب مى‏بيند، و يک نويسنده برجسته از شيوه نگارش او پيروى مى‏کند، و فقيه، هميشه بر تحقيقات و پديده‏هاى او تکيه دارد... و هيچ کتابى جز قرآن بر کتاب او برترى ندارد.

دکتر بولس سلامه (نويسنده و شاعر سرشناس مسيحى)

بعد از قرآن و احاديث پيامبر اسلام، نهج البلاغه در درجه اول اهميت قرار دارد.

هانرى کربن (فيلسوف و شرق‏شناس فرانسوى)

هرگاه دشواريهاى زندگى رو به من مى‏آورد و از رنجهاى روزگار آزرده مى‏شوم، به آستان على از اندوه خود پناه مى‏برم؛ زيرا او پناهگاه هر ماتمى است. او بر ستمکاران همچون رعد و بر شکست خوردگان ياورى دلسوز و مهربان است!

فؤاد جرداق (شاعر مسيحى)

شخصيت على داراى دو خاصيت برجسته و ممتاز است که در هيچ يک از قهرمانان بزرگ تاريخ نمى‏توان يافت: نخست آنکه على در عين حال که عنوان قهرمانى و امام هر دو را دارا بود، سردار جنگى شکست ناپذير عالم الهى و فصيح‏ترين خطباى صدر اسلام به شمار مى‏رفت.

خاصيت دوم على اين است که از نظر تمام مذاهب اسلام، مورد ستايش و تکريم است و بى‏آنکه او خود خواسته باشد، تمام فرق و مذاهب اسلامى او را پيشواى خود مى‏شناسند.آثار ادبى مسلم عموزاده‏پيغمبر يکى از پربهاترين و نفيس‏ترين گنجينه‏هاى ادبى جهان را به وجود مى‏آورد. به اتفاق آراى عموم، على مسلماً فصيح‏ترين و بليغ‏ترين خطيب قرن اول اسلام است. قضاوتهاى متعددى از او به يادگار مانده که جا دارد آنها را در شمار محاکمات بزرگ تاريخ قرار داد.

گابريل انگيرى