سیری در تاریخ کشف حجاب ; زمینه ها، پیامدها و واکنش ها

صدای شیعه: کودتای 1299، تغییر سلطنت قاجار به پهلوی و روی کار آمدن رضا شاه، منشأ وقایعی در کشور گردید که رسمیت یافتن کشف حجاب از جمله این رخدادهاست. مهدی صلاح نویسنده کتاب "کشف حجاب"، در یک مقدمه، شش فصل و در پایان با نتیجه گیری خود سعی نموده با استفاده از اسناد و منابع تاریخی به سیر کشف حجاب با توجه به زمینه ها، پیامدها و واکنش هایی که این مسأله در زمان رضاشاه به همراه داشت بپردازد. وی پایان کتاب 379 صفحه ای خود را به فهرست منابع، پیوست ها که شامل متن اسناد، اسناد و تصاویر می باشد و نیز فهرست اعلام اختصاص داده است.

نویسنده در پژوهش خود از دو دسته منابع اصلی و فرعی استفاده نموده که در مقدمه به صورت نسبتاً مفصل آن ها را مورد نقد قرار می‌دهد. منابع اصلی وی را اسناد تاریخی کشف حجاب قبل از شهریور 1320 شامل: اسناد عادی و محرمانه، اسناد تاریخی کشف حجاب بعد از شهریور 1320، نشریات و مجلات شامل: زبان زنان، مجله جمعیت نسوان وطنخواه ایران، عالم نسوان، مجله ایرانشهر و منابع فرعی وی خاطرات و تاریخ های سیاسی، اجتماعی آن دوران شامل: خاطرات و خطرات، سی خاطره از عصر فرخنده پهلوی، مأموریت برای وطنم، رستاخیز ایران و تاریخ معاصر ایران در برمی‌گیرد.

مؤلف در فصل اول با توجه به دو بعد تاریخی و دینی حجاب، بررسی ریشه های تاریخی کشف حجاب را جستجو در مسأله تجدد طلبی - ضمن بیان دیدگاه های مختلف آنان نسبت به این امر - دانسته که از عصر قاجار آغاز شده و در زمان رضا شاه فرصت عملی شدن این طرح در سطح وسیع و تسریع در آن فراهم آمد. وی تأثیر افکار تجددطلبانه در تغییر پوشش زنان و مردان ایرانی عصر قاجار و سیر شتابنده آن در عصر پهلوی به صورت وضع قوانین عرفی و تجدید سازمان قوه قضائیه، تغییر نظام آموزشی و گسترش سازمان‌های آموزشی به شیوه غربی، ترویج و تحمیل لباس و کلاه اروپایی به ایرانیان و رفع حجاب از زنان را مورد بررسی قرار داده است.

در فصل دوم نویسنده به زمینه های فکری داخلی و خارجی این جریان پرداخته و اتحاد شکل البسه مردان، برگزاری کنگره زنان شرق در ایران، گسترش مدارس دخترانه به شیوه کشورهای اروپایی، سفر رضا شاه به ترکیه و تشکیل کانون بانوان را از زمینه ها و مقدمات کشف حجاب در ایران می داند.

فصل سوم، اعلام کشف حجاب و اقدامات سازمان یافته برای پیشبرد آن شامل گام های آغازین کشف حجاب به لحاظ نظری و عملی، بخشنامه عمومی اعلام کشف حجاب، هفدهم دی ماه 1314 و اعلام رسمی کشف حجاب و نیز اقدامات تبلیغی و بازدارنده و انتظامی که جهت پیشبرد کشف حجاب انجام شد را مورد بررسی قرار داده است.

فصل چهارم هم به سیر کشف حجاب در شهرها، ولایات و مناطق عشایری اختصاص دارد.
فصل پنجم نیز واکنش اقشار مختلف روشنفکران، دولتمردان، روحانیون، زنان که شامل زنان امراء، رجال سیاسی و اشراف، زنان روشنفکر و تحصیل کرده، زنان سایر طبقات شهری، زنان روستایی و عشایری در برابر کشف حجاب و واکنش دولت در قبال مخالفین، قبل و بعد از شهریور 1320 و خروج اجباری رضا شاه از کشور را مورد بررسی قرار می دهد.
در فصل ششم و پایانی، نویسنده پیامدهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشف حجاب را از دو بعد مثبت و منفی از دیدگاه موافقان و مخالفان مورد توجه قرار داده است.

مهدی صلاح در بررسی پیامدهای سیاسی کشف حجاب به بیان جملاتی از امام خمینی (ره) در زمینه کشف حجاب اشاره نموده که به عنوان سخن پایانی در معرفی کتاب به آن اشاره می‌گردد.

«ما می‌گوییم زن‌ها را به اسم آزادی و ترقی به فساد نکشید و منحرف نسازید. شما حساب کنید در این بیست و چند سالی که از این کشف حجاب مفتضح می‌گذرد چه چیزی عاید زن ها شده، چه چیزی عاید مردها شده و چه چیزی عاید این مملکت گردیده است».
برنا