انتقاد از اسطوره خواندن ائمه اطهار(ع); در سنت اسلامی اسطوره افسانه جعلی است

صدای شیعه: دکتر سیدکمال حاج‌سیدجوادی رئیس پژوهشکده هنر در نشست "بررسی پدیدارشناسی میراث فرهنگی" که چهارشنبه 27 اردیبهشت در مرکز آمزش عالی میراث فرهنگی برگزار شد به ارائه مقاله خود با عنوان" بررسی مفهوم اسطوره در سنت اسلامی؛ تأملی در وجوه تمایز معنای قرآنی و فهم پدیدارشناسانه از اسطوره" پرداخت.

وی با بیان اینکه در قرآن 9 بار اساطیر آمده که در این آِات " الاولین" بدان اضافه شده است، افزود: اساطیر جمع اسطار و مفرد سطر است اما در تفاسیر به معنای "سخنان عجیب و غریب نوشته شده گذشتگان" آمده است.

وی افزود: از فرهنگ قرآنی و اسلامی چنین بر می آید که "اسطوره" دارای بار معنایی منفی و فاقد حقیقت خارجی یا حتی واقعیت تاریخی است و بر این اساس هر گونه تطبیق روایت ها، آموزه ها، حقایق و اصول قرآنی بر اسطوره ها نادرست است لذا این که کلام الهی از سوی مشرکان و معاندان "اساطیر الاولین" خوانده شود، مورد نکوهش قرار گرفته است.

حاج‌سیدجوادی یادآور شد: آیات قرآنی غیر از تفاسیر هستند؛ آنچه قطعی الصدور است کلام وحی و احادیث صحیح است نه تأویلهای برخی از مفسران که متأسفانه برخی از آنها ضعیف است و بسیاری از اسرائیلیات، زرتشتیات و مسیحیات در آن نوشته شده است که تفسیر طبری آکنده از این اسرائیلیات است و مغنیه "صاحب تفسیر کاشف" نیز بر این مسئله تأکید کرده است.

وی با بررسی و تحلیل مفهوم اسطوره در سنت اسلامی و ریشه یابی این واژه در زبان فارسی و عربی، به نقد دیدگاهی  پرداخت که در آن، رویکرد پدیدارشناسانه به اسطوره، راهی برای فهم اسطوره و حقایق دینی تلقی می شود و در ادامه تأکید کرد: اندیشمندانی چون الیاده، و برخی همفکران وی نظیر یونگ و کربن قائلند که دین یا اسطوره در دین را می توان از راه پدیدارشناسی شناخت و بر همین اساس یک دین پژوه یا اسطوره شناس، باید خود را جای یک انسان اسطوره باور بگذارد و از زاویه دید وی به نقش و معنای اسطوره و دین پی ببرد.

رئیس پژوهشکده هنر افزود: از این منظر اسطوره بر روح یک جامعه اسطوره باور سایه انداخته تا جایی که آنها تاریخ را آن گونه که باید، نمی بینند و در واقع همه چیز را به یک امر قدسی ارجاع می دهند و معتقد می شوند که تا هنگامی که آن اصل قدسی بر ما اشراف دارد، زندگی رشد و برکت دارد. به زعم الیاده، اسطوره شناس یا دین پژوه امور مقدس را نباید در پدیده ای بجوید که انتظار می رود بلکه باید امور قدسی را در جایی جست که انتظارش نمی رود.

دکتر حاج‌سیدجوادی یادآور شد: از دید الیاده، دین عبارت است از اسطوره هایی که انسان دین باور حقیقت آنها را می پذیرد و فهم اسطوره و دین از طریق پدیدارها و نمودهای آن -فارغ از فهم حقایق ذاتی و باطنی آن -امکان پذیر است، اما بر اساس آیات قرآن و ادبیات دینی اسلام، واژه اسطوره به مضامین افسانه ای و غالبا جعلی و باطل اطلاق می شود و مترادف دانستن آن با اصطلاحاتی نظیر historia و myth در سنت فکری غرب نادرست است.

وی با انتقاد از به کارگیری واژه اسطوره برای ائمه اطهار(ع) یادآور شد: متأسفانه بعدها اساطیر که بار منفی دارد در زبان فارسی معنی متفاوتی پیدا کرد به گونه ای که گاهی گفته می شود که مثلا" علی (ع) اسوره تاریخ است" و این غلط است چراکه اسوره بک مطلب جعلی است و حضرت علی(ع) یک شخصیت حقیقی است.

رئیس پژوهشکده هنر در پایان با مروری بر ادبیات قرآنی در خصوص اسطوره و ذکر نمونه هایی از تطبیق نادرست و ناروای رخدادها و مفاهیم قرآنی با اسطوره ها، رویکرد پدیدارشناسانه به اسطوره و دین را متفاوت خواند و گفت: بر اساس آیات قرآنی و ادبیات دینی در سنت اسلامی اسطوره را به افسانه های جعلی و باطل اطلاق می کنیم.