زيارت جامعه کبيره؛ جلوه‌گاه معارف بلند توحيدی و فضائل انسان کامل
صدای شیعه: علی بن محمد هادی(ع) دهمين امام شيعيان در سال 254 هجری قمری به شهادت رسيد؛ مدت امامت ايشان 33 سال و با شش خليفه عباسی (معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعين و معتز) بوده است. در دوران امام هادی(ع) عظمت خلافت عباسيان، فرو ريخته و برخی از نهضت‌های علويان رو به رشد بودند و ايشان سعی در گسترش فرهنگ دينی از جمله از طريق نشر احاديث و کتابت آن‌ها دارد که آن حضرت منسوب است.
آثار منسوب به حضرت هادی(ع) را اين‌گونه برشمرده‌اند: «الامالی فی تفسيرالقرآن» که اين اثر را دو تن از ياران ايشان فراهم کرده‌اند و به املای امام هادی(ع) بوده است و ديگری «الرسالة الرد فی اهل الجبر و التفويض» که ابن‌شعبه نيز آن‌را نقل کرده است. مجموعه روايات نقل شده از آن حضرت(ع)، به نام «مسند الامام الهادی(ع)» منتشر شده که بيست تن از راويان ايشان، آن را روايت کرده‌اند؛ راويان آن حضرت(ع) که تعدادشان را 185 نفر دانسته‌اند، بيش از چهارصد اصل و نسخه روايت کرده‌اند.
امام هادی(ع) در دوران امامت خويش با غلاة نيز مبارزه کرد و در جهت اصلاح افکار آنان در موردآن امام، سخنان و نوشته‌هايی داشته است؛ مثلاً هنگامی که ابن‌حسکه از ايشان سؤال می‌کند، در مقام پاسخ، افکار وی را پالايش می‌کنند.
بيانات عرشی امام علی‌النقی(ع) در زيارت جامعه کبيره يک دوره امام‌شناسی است و متن اين عبارت‌ها به گونه‌ای است که صدور آن از غير معصوم(ع) محال است؛ وانگهی مضامين آن با قرآن هماهنگ است و اين، نکته‌ای است که پژوهشگر را از بحث سندی آن بی‌نياز می‌سازد.
«متوکل» از عالم بزرگ عصر خويش «يعقوب‌بن اسحاق» مشهور به «ابن‌سکيت» خواست که از امام هادی(ع) سؤالاتی بپرسد تا حضرت(ع) از جواب باز ماند و از مقام و شوکت امام(ع) بکاهد. ابن‌سکيت سؤالی دشوار آماده کرد. در کاخ عباسی انجمن علمی فراهم شد که در آن، متکلمين، فقها و در رأس آنان متوکل در آن جمع بودند.
ابن‌سکيت از امام هادی(ع) اين سؤال را مطرح کرد: «چرا خداوند معجزات پيامبران را گوناگون قرار داد؟ چرا خدا موسی(ع) را با معجزه عصا و يد بيضاء، عيسی(ع) را با معجزه بهبود بخشيدن به افراد مبتلا به مرض پيسی و نابينا و زنده کردن مردگان و محمد(ص) را با معجزه قرآن و شمشير مبعوث کرد؟».
امام(ع) در پاسخ فرمودند: «خداوند موسی(ع) را با معجزه عصا و يد بيضا، در زمانی مبعوث کرد که سحر، عنصر غالب جامعه بود؛ بنابراين خداوند با اين معجزه او را برانگيخت تا سحر آنان را مغلوب اعجاز خود کند و آنان را مبهوت و درمانده کند و حجت را به آنان تمام کند و عيسی(ع) را با اعجاز درمان برص و کوری و زنده کردن مردگان به اذن خدا در زمانی فرستاد که طب و پزشکی در جامعه غالب بود. خداوند پيامبر اسلام(ص) را با قرآن و شمشير در زمانی برانگيخت که شعر و شمشير بر جامعه مسلط بود، پيامبر(ص) نيز با قرآن تابان و شمشير برّان، شاعران را مبهوت و شمشيرکشان را منکوب کرد و حجت حق را برايشان ثابت کرد».
ابن‌سکيت در مقابل جواب امام(ع)، پرسيد: «پس اکنون حجت چيست؟» حضرت امام هادی(ع) فرمود: «عقل، که دروغ‌پردازِ نسبت به خداوند را می‌شناسد و او را تکذيب می‌کند». ابن‌سکيت اظهار درماندگی و ناتوانی کرد و از ادامه بحث خودداری کرد. «يحيی‌بن اکثم» شروع به توبيخ کردن او کرد و گفت: «ابن‌سکيت را چه به مناظره!».
زيارت‌نامه‌هايی که تحت عنوان زيارت جامعه ياد شده‌اند، مضامينی‌اند که به وسيله آن‌ها می‌توان همه ائمه هدی(ع) را زيارت کرد. شايد علت ديگر اين وجه نام‌گذاری، تصوير نسبتاً جامعی است که در اين زيارت‌ها از ائمه(ع) ارائه شده است. زيارت جامعه، زيارتی است که آن را شيخ طوسی در «تهذيب» و شيخ صدوق در «من لايحضره الفقيه» نقل کرده‌اند.
مرحوم مجلسی آن را بهترين زيارت جامعه از نظر متن و سند و فصيح‌ترين و بليغ‌ترين آن‌ها برشمرده است. پدر ايشان نيز در «شرح من لايحضره الفقيه» می‌گويد: «اين زيارت، بهترين زيارت و کامل‌ترين آن‌هاست و من همواره در پرتو آن به زيارت ائمه(ع) در اعتاب مقدسه نايل می‌شدم».
زيارت جامعه، بسان سيل از کوهسار وجود هادی امت، حضرت ابوالحسن ثالث، علی‌بن محمدنقی(ع) سرازير شده است و در آن در پوشش بيان فضائل انسان کامل، معارف عميق توحيدی و ولايی، مطرح شده است. امام هادی(ع) در اين زيارت، ائمه اطهار(ع) را با جلوه‌های گوناگون مطرح ساخته تا زائر، آنان را از زوايای مختلف تماشا کرده و الگوی خود قرار دهد.
شخصی به نام «موسی‌بن عبدالله نخعی» به حضرت(ع) عرض کرد: «يابن رسول الله!(ص) مرا به زيارتی با بلاغت کامل آموزش ده که هرگاه در صدد بودم يکی از شما را زيارت کنم، از آن طريق باشد»؛ آن‌گاه حجت علی الاطلاق خداوند متعال، امام هادی(ع) زيارت شريف جامعه کبيره را بيان فرمودند.
---------------------
*منابع: سيدرضا مؤدب، تاريخ حديث، چاپ نخست؛ شريف قرشی، باقر، تحليلی از زندگانی امام هادی(ع)؛ سيمای ائمه(ع) در شرح زيارت جامعه کبيره، علی نظامی، ج 1؛ مفاتيح‌الجنان، زيارت دوم از زيارت‌های جامعه؛ تبيان و حوزه.
ایکنا
انتهای پیام