(
امتیاز از
)
نگاهي به سيره تربيتي حضرت زهرا (سلام الله عليها)
کودک از زماني که پا به عرصه وجود مي گذارد، روح او چون لوحي سفيد آمادگي پذيرش هر نقشي را دارد و اولين نقاشي که شخصيت او را جزء به جزء ترسيم مي کند، مادر است. آنچه از کودکي بر ضمير شخص نقش مي بندد، در مراحل بعدي زندگي او آثار مهمي از خود برجاي مي گذارد.
در روايتي آمده است؛ مادري نزد دانشمندي رفت و گفت: فرزندم چهار ساله است، از چه زماني بايد تربيت او را شروع کنم؟ مرد دانشمند جواب داد: اگر تاکنون تربيت او را آغاز نکرده اي، عمر او را بيهوده تلف ساخته اي؛ زيرا از موقعي که اولين تبسم بر لبهاي طفل ظاهر مي گردد، زمان تربيت او آغاز مي شود. (1)
اولين مکان مقدسي که انسان در بدو تولد در آن پرورش روحي و جسمي مي يابد، محيط خانه و خانواده است و بي گمان سرنوشت هر انساني ريشه در روحيات و خصلتهاي کساني دارد که در دوران طفوليت و خردسالي، نزديکترين انسانها به او بوده اند. رفتار پدر و مادر هر گونه که باشد، براي کودکان که از هر نوع رشد عقلي بي بهره اند، الگويي مؤثر خواهد بود تا بتوانند نيکيها و پليديها را بشناسند. از اين رو، نقش سازنده پدر و مادر و بويژه مادر، در تعيين سرنوشت فرزندان، بسيار در خور توجه است، دامن پدر و مادر محيط مناسبي جهت پرورش بذر سعادت و يا شقاوت در دل فرزندان است، زيرا کودکان با علاقه و پيوندي که با اولياي خود دارند، آنها را نمونه و سرمشق خود قرار مي دهند و مي کوشند رفتارشان را با افعال آنها انطباق دهند. (2)
اسلام، شخصيت آينده کودک را مرهون تربيت و پرورش و مراقبت پدر و مادر مي داند. پيامبر اعظم (ص) مي فرمايند: فرزندان خود را تربيت کنيد، چه در برابر آنان مسؤوليت بزرگي داريد. (3)
ائمه (ع) با ظرافت، حساسيت و دقت نظر، مسايل تربيتي فرزندان به ويژه پرورش روح و شخصيت آنها را پي مي گرفتند بي شک توفيق بي مانندي که اين بزرگواران و به ويژه حضرت زهرا (س) به عنوان الگوي مادر مسلمان، در تربيت کودکان داشتند، ناشي از معرفت عميق و صحيح ايشان از دستوراتي بود که اسلام درباره انسان ارايه کرده و روش تربيتي و اخلاقي حضرت فاطمه (س) بهترين شيوه و تجربه براي ساختن نسلي پاک و سعادتمند است.
حضرت زهرا (س) که خود، تربيت يافته دامان وحي بود، به خوبي مي دانست که در تربيت اسلامي از چگونگي شيردادن به کودک و نگاه هاي محبت آميز مادر گرفته تا تمام حرکات و اعمال و گفتارش، بر روحيه حساس آنها تأثير مي گذارد. (4)
او مي دانست که بايد اماماني چون حسن و حسين (ع) و شيرزناني چون زينب و ام کلثوم را تربيت کند و نمونه هايي را به جامعه تحويل دهد که آيينه و معرفت حقيقت روح اسلام باشند و حقايق و معارف قرآن در وجودشان جلوه گر باشد و انسانهاي کمال يافته اي که از اين مکتب اعجازآميز بيرون مي آيند، به خوبي مي توانند روح پرعظمت و نيروي وصف ناپذير وجودي حضرت زهرا (س) را نشان دهند؛ وجود مطهر و روح بي آلايشي که نسلي پاک را به تاريخ هديه کرد و در حقيقت، مادر روزگار همچو آن را به خود نديده و نخواهد ديد و برماست که با به کار بستن شيوه هاي تربيتي آن حضرت، در تربيت و پرورش نسلي پاک همت گماريم تا از اين رهگذر، سعادت جاودان خود و فرزندانمان را تأمين کنيم.
رفتار و اخلاق عملي
با پند و اندرز نمي توان صحت و درستي اخلاقي را که رعايت نمي شود، به ديگران اثبات کرد و آموخت. کسي که مي خواهد ديگري را تربيت کند بايد در عمل، به آنچه مي گويد پايبند باشد. مادري که به تربيت فرزند خود علاقه مند است، بايد خود، داراي فضايل اخلاقي باشد و همواره رفتار صحيح را رعايت کند تا فرزندانش با آسودگي خاطر، در عمل از او الگو گيرند.
حضرت زهرا (س) با عمل به آنچه مي فرمود، فرزندانش را با اخلاق و رفتار اسلامي آشنا مي ساخت، چنان که امام حسن (ع) مي فرمايد: مادرم، فاطمه (س) را ديدم که شب جمعه در محراب خويش به عبادت ايستاده بود و پيوسته در رکوع و سجود بود تا اين که سپيده صبح بردميد و از او مي شنيدم که براي مردان و زنان مؤمن دعا مي کرد و نامشان را بر زبان جاري مي ساخت و براي ايشان بسيار دعا مي کرد، ولي براي خودش هيچ دعا نمي کرد، من به او گفتم: اي مادر چرا همان گونه که براي ديگران دعا مي کني براي خود دعا نمي کني؟ فرمودند: " يا بني الجار ثم الدار، اي پسرکم نخست بايد همسايگان را دريافت، آنگاه به خانه پرداخت. " حضرت نصيحتي را به فرزندش آموخت که از شب تا به صبح به آن عمل کرده بود و چنين پند و اندرزي است که اثر مي گذارد و تربيت مي کند.
پرورش شخصيت توحيدي
پدران و مادران مکلفند تا فرزندان خويش را با روحيه خداپرستي آشنا سازند و شوق عبادت و تقرب به خالق بي همتا را در آنان پرورش دهند. کودکاني که از نخستين روزهاي حيات خويش، با ايمان به خدا تربيت مي شوند، اراده اي قوي و رواني نيرومند دارند. از همان دوران کودکي، رشيد و باشهامت هستند و نتايج درخشان ايمان، از خلال گفتار و رفتارشان به خوبي مشهود است. (8)
از اساسي ترين مسايلي که بزرگ بانوي اسلام، در منطق رفتاري خود در تربيت کودکانش بر آن تأکيد مي ورزيد، توجه به روحيه عبادت و حس خداپرستي در فرزندانش بود.
حضرت زهرا (س) چنان شوق بندگي و عبوديت و خضوع در برابر معبود را در دل و جان فرزندانش تقويت مي کرد که آنان بهترين کارها و بالاترين لذتها و زيباترين دقايق را لحظات عبادت و تقرب به خدا مي دانستند.
حضرت زهرا (س) روحيه تعبد و بندگي را از کودکي به فرزندانش مي آموخت و آنقدر در اين کار جدي و قاطع بود که نمي گذاشت احدي از اهل خانه خوابش ببرد و مي فرمود، "محروم است کسي که از برکات شب قدر محروم بماند. (9)
گويا فاطمه (س) مي خواهد از دوران کودکي در قلب پاک فرزندان خود جمال خدا را به تجلي و جان و زبانشان را به حلاوت و شيريني عبادت آشنا کند و محبوب راستين را به آنان نشان بدهد تا در جواني جذب جلوه هاي دروغين نشوند. اين روش تربيتي فاطمه (س) به عنوان يک سنت بسيار پسنديده و قابل اجرا، در گفتار امامان معصوم نيز به چشم مي خورد. (10)
پرورش شخصيت عاطفي
يکي ازمهمترين نيازهاي هر کودک برخورداري از عواطف پاک و مهر و محبت خانواده و خويشاوندان و والدين است. هنگامي که کودک از زلال محبت خانواده سيراب شد و عطش محبت و توجه عاطفي او برطرف گرديد، با دلي آرام و سلامت و پرنشاط پا به عرصه اجتماعي مي گذارد تا همگان از برکات وجود او بهره مند شوند. يکي از راههاي پرورش شخصيت عاطفي کودک، ابراز محبت به کودک است.
بوسه هاي مکرر پيامبر اکرم (ص) بر رخسار و دست فاطمه (س) نشانه اي از ابراز علاقه آن حضرت به فرزندش بود. آن حضرت به محبت کردن و توجه به کودکان بسيار اهميت مي داد، چنان که روزي رسول خدا (ص) امام حسن (ع) را مي بوسيد و نوازش مي کرد، اقرع بن حابس عرض کرد: من ده فرزند دارم، ولي تا به حال هيچ يک از آنان را نبوسيده ام. پيغمبر اکرم (ص) غضبناک شد و فرمود: اگر خدا محبت را از قلب تو گرفته است، من چه کنم؟ هر کس نسبت به اطفال ترحم نکند و احترام بزرگسالان را نگه ندارد از ما نيست. (11)
حضرت زهرا (س) نيز که تربيت يافته چنين مکتبي بود، به پرورش شخصيت عاطفي فرزندان خود اهتمام مي ورزيد.
پرورش روحيه ايثار
مقدم داشتن ديگران بر خود، اصلي بسيار ارزشمند و انساني است که هر کس، نمي تواند دارنده آن باشد. حضرت زهرا (س) فرزندانش را با چنين روحيه اي پرورش داده بود. (12)
آن جا که پس از يک روز گرسنگي، وقت افطار، در به صدا درمي آيد و گرسنه بي سرپرستي درخواست طعام مي کند، پس از آن که حضرت علي (ع) و فاطمه (س) طعامشان را که قرص ناني بود تقديم آن فقير مي کنند، فرزندان آنها نيز که پرورش يافته چنين پدر و مادري هستند، ديگران را بر خود مقدم مي شمارند و قرص نان خود را به فقير مي دهند و اين عمل تا سه شب تکرار مي شود و نتيجه اين روحيه ايثار و از خود گذشتگي، آن مي شود که فرزندان بزرگوار آن حضرت تمام هستي خود را براي پيشرفت و تکامل انسانيت فدا مي کنند.
بازي با کودکان، روش مؤثر تربيت
بازي، شيوه اي است که تأثيرات مثبت و گوناگوني را بر روحيه فرزند به جا مي گذارد، خلاقيت او را شکوفا و عواطف کودکان را از محبت سيراب مي سازد. بازي کودکانه مادر با فرزندان، رشد جسمي و فکري کودک را سرعت مي بخشد و احساسات پاک مادري را به او منتقل مي کند، نشاط، شادابي و خلاقيت، ابتکار و نوآوري و اعتماد به نفس را در او ايجاد و زمينه را براي ظهور استعدادهاي نهفته کودک فراهم مي آورد.
حضرت فاطمه (س) از همان دوران کودکي با فرزندانش همبازي مي شد و به اين نکته نيز توجه داشت که در بازي، آنها را در حد طاقتشان با عبادت آشنا سازد، به گونه اي که حضرت در شب بيست و سوم ماه مبارک رمضان کودکان خود را به بيداري و نخفتن دعوت مي کرد.
حضرت فاطمه (س) در قالب بازي و شوخي، شخصيت کودک را تقويت ساخت و او را به داشتن نيکيها و ارزشهاي اکتسابي تشويق و راهنمايي کرد.
پي نوشت :
1- مجيد رشيدپور، تربيت کودک از ديدگاه اسلام، ص9
2- همان؛ ص 8
3- مهدي نيلي پور، فرهنگ فاطميه (الفباي شخصيت حضرت زهرا (س)، ص 122.
4- همان، ص 123
8- محمدتقي فلسفي، گفتار فلسفي، کودک از نظر وراثت و تربيت، ص 178
9- دعائم الاسلام، ج 1، ص 282
10- جلوه هاي رفتاري حضرت زهرا (س)، ص 44
11- فاطمه زهرا (س)، المرء النموذجيه في الاسلام، ترجمه: علي الجمال الحسين، ص 71
12- فرهنگ فاطميه، ص 75
13- جلوه هاي رفتاري حضرت زهرا (س)، ص 39
نويسنده : غلامرضا نادمي
انتهای پیام